Giảm thiểu rác thải nhựa – Xu hướng tất yếu

Giảm thiểu rác thải nhựa không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành xu hướng tất yếu, đồng thời mở ra cơ hội để Việt Nam chuyển đổi thách thức môi trường thành động lực phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững. Đây là nhận định được các chuyên gia, nhà quản lý và đại biểu Quốc hội thống nhất tại tọa đàm “Quản lý và giảm thiểu rác thải nhựa” do báo Đại biểu Nhân dân tổ chức mới đây.

Theo thống kê mỗi năm cả nước có khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa thải ra môi trường, trong đó khoảng 0,28 triệu - 0,73 triệu tấn bị thải ra biển. Tuy nhiên, chỉ 27% lượng rác này được tái chế, tận dụng bởi các cơ sở và doanh nghiệp. 

Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Hồ Kiên Trung cho biết, thời gian qua, nhiều Chương trình về phân loại chất thải đã được đẩy mạnh. Trước khi sáp nhập, đã có 35 tỉnh đã thí điểm phân loại chất thải. Đến năm 2024, Đoàn giám sát của Quốc hội ghi nhận tỷ lệ chôn lấp chỉ còn 62,89%, giảm gần 20% và năm 2025 chỉ còn 53%. Những con số này cho thấy chất thải chôn lấp trong đó có chất thải nhựa đã giảm đi đáng kể.
Về chính sách mở rộng của nhà sản xuất, bắt buộc các nhà sản xuất, nhà nhập khẩu trong đó có nhập khẩu và sản xuất nhựa phải có trách nhiệm thu hồi tái chế và xử lý đã được thực hiện bắt đầu từ năm 2022. Hiện nay đối với rác thải nhựa đã có 184 doanh nghiệp lớn tự tổ chức tái chế khoảng 64.000 tấn từ năm 2022 đến nay. Về đóng góp tài chính, có 315 doanh nghiệp đóng góp tài chính cho việc tái chế xử lý nhựa.

Thời gian qua, Chính phủ, Quốc hội cũng đã đẩy mạnh nhiều chương trình để giảm thiểu chất thải nhựa. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng như Bộ Tài nguyên - Môi trường trước đây đã có nhiều phong trào, đặc biệt là liên minh chấm dứt rác thải nhựa với hơn 30 doanh nghiệp lớn ở Việt Nam tham gia. Trong 5 năm qua, đã có 164 dự án giảm thiểu chất thải nhựa và 570 giải pháp đổi mới sáng tạo để giảm thiểu chất thải nhựa thực hiện trong cả nước.
“Những con số này cho thấy chính sách và việc thực thi chính sách về giảm thiểu chất thải nhựa, giảm thiểu chất thải, tái chế chất thải của Việt Nam đã phát huy hiệu quả. Tuy nhiên, ô nhiễm nhựa không chỉ là thách thức của Việt Nam mà còn là thách thức trên toàn thế giới, cho nên vẫn phải tiếp tục triển khai nhiều chương trình tiếp theo trong thời gian tới”, ông Hồ Kiên Trung nhấn mạnh.
Trong 5 năm qua, cả nước đã triển khai 164 dự án giảm thiểu rác thải nhựa và 570 giải pháp đổi mới sáng tạo liên quan. Liên minh chấm dứt rác thải nhựa với sự tham gia của hơn 30 doanh nghiệp lớn cũng được duy trì thường xuyên.

Còn bà Nguyễn Thị Hưởng, Phó trưởng Phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho biết, thành phố đã triển khai phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn tại nguồn theo mô hình thí điểm tại 5 quận nội đô (cũ) và thành lập tổ công tác chuyên ngành để hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ xây dựng kế hoạch triển khai, tuyên truyền và đôn đốc thực hiện. Các chương trình thí điểm đã mang lại kết quả khả quan như rác tái chế thu gom đạt khoảng 380 tấn, rác cồng kềnh đạt 160 tấn, khối lượng chất thải thu gom đã giảm đến 22,8%.
Tuy nhiên, công tác quản lý rác thải nhựa tại Hà Nội cũng đang gặp phải những khó khăn như hạ tầng kỹ thuật (điểm tập kết, trung chuyển) còn thiếu, công tác xử phạt các hành vi đổ trộm, xử lý rác sai quy định, đốt rác,… còn hạn chế; hệ thống camera giám sát chưa đồng bộ, gây khó khăn cho việc ghi nhận vi phạm,…
Bà Hưởng cho biết giai đoạn 2026–2031, thành phố Hà Nội sẽ khảo sát, đánh giá toàn bộ hệ thống phát sinh – thu gom – xử lý chất thải sau khi sắp xếp lại 126 phường/xã; đồng thời rà soát các cơ sở sản xuất, đánh giá công nghệ, hướng đến kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải và khuyến khích sản phẩm thân thiện môi trường.
"Mục tiêu cuối cùng là xây dựng Thủ đô sáng – xanh – sạch – đẹp, giảm thiểu chất thải nhựa và thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ được nêu trong Nghị quyết 22 và các kế hoạch liên quan của thành phố”, bà Nguyễn Thị Hưởng khẳng định.

Tại tọa đàm, PGS, TS. Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đưa hạch toán kinh tế môi trường và hạch toán vốn tự nhiên vào chiến lược phát triển đến năm 2030. Ông cho biết Viện đã và đang triển khai các chương trình như “Túi xanh đi chợ”, “Chợ thông minh” và thuyết phục Hà Nội cam kết từ ngày 1/1/2028 không sử dụng túi ni lông dùng một lần tại các siêu thị.

PGS, TS. Trương Mạnh Tiến, Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam đánh giá cao thời điểm tổ chức tọa đàm khi chỉ còn chưa đầy một tháng nữa là đến hạn mục tiêu giảm thiểu rác thải nhựa vào ngày 1/1/2026. Ông khẳng định, tác động của rác thải nhựa là một vấn nạn của toàn cầu và ảnh hưởng xấu tới mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn của nước ta.
Ảnh hưởng rõ nhất là môi trường đất, nước, không khí và đa dạng sinh học bởi nó không thể phân hủy ngay mà mất tới hàng trăm năm. Trong quá trình đốt, nhựa cũng sinh ra rất nhiều khí thải ảnh hưởng xấu tới chất lượng không khí và sức khỏe con người.
“Chúng ta rất mừng vì Đảng và Nhà nước đã đánh giá môi trường là một trong những trụ cột ngang với văn hóa, kinh tế, xã hội. Tới đây cơ quan lập pháp sẽ có những điều chỉnh, sửa đổi, cơ quan hành pháp cũng có chiến lược được cụ thể hóa bằng những nghị định hướng dẫn. Tôi cho rằng cả cộng đồng người dân phải vào cuộc, phát triển phong trào toàn dân tham gia bảo vệ môi trường, rộng khắp và bền vững đến tất cả các cấp, các ngành”, PGS, TS. Trương Mạnh Tiến nhấn mạnh.

Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Quàng Văn Hương nhấn mạnh hai quan điểm lớn: kiên định phát triển kinh tế hài hòa với thiên nhiên, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng; đồng thời thực hiện nghiêm nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” và “người hưởng lợi từ môi trường phải chi trả”. Ông Quàng Văn Hương cũng đưa ra sáu nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm đến năm 2030.
Thứ nhất, xây dựng, thực hiện các chương trình khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bảo vệ môi trường; phát triển các chuyên ngành khoa học mũi nhọn trong tái chế chất thải; sản xuất vật liệu thân thiện với môi trường.
Thứ hai, tổng kết việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020, trình Quốc hội xem xét xử, điều chỉnh một số điều và sửa đổi quy định về lộ trình thời gian áp dụng đối với chính sách về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình cá nhân.
Thứ ba, tăng cường quản lý chất thải rắn và chất thải nguy hại thông qua các nhiệm vụ giải pháp chủ trương hướng đến năm 2030 và các năm tiếp theo tập trung vào 4 vấn đề lớn: Thực hiện nghiêm quy định về thu gom phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình cá nhân; đẩy mạnh thu hồi chất thải có khả năng tái chế; chuyển đổi công nghệ xử lý chất thải rắn sinh hoạt tiên tiến thân thiện môi trường; ưu tiên tái chế xử lý chất thải kết hợp với thu hồi năng lượng thay cho chôn lấp.
Thứ tư, phấn đấu đến năm 2030, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý đạt 50%; tỷ lệ chất thải rắn nông thôn thu gom xử lý đạt 85%.
Thứ năm, tổ chức thực hiện nghiêm các quy định về trách nhiệm của nhà sản xuất nhập khẩu trong thu hồi tái chế sản phẩm bao bì thải bỏ; có cơ chế thúc đẩy hình thành tổ chức trung gian tham gia việc thu gom tái chế; nghiên cứu bổ sung đối tượng chịu thuế đối với một số loại sản phẩm, thực phẩm bao bì đồ tiêu dùng trong sinh hoạt chất thải có khả năng tái chế.
Thứ sáu, phát triển mạnh ngành công nghiệp tái chế, khuyến khích sử dụng tiêu thụ các sản phẩm từ quá trình xử lý chất thải rắn để góp phần thúc đẩy kinh tế xanh - kinh tế tuần hoàn - kinh tế carbon hài hòa với tự nhiên và thân thiện môi trường.
Việc quản lý giảm thiểu rác thải nhựa là hệ thống các hoạt động nhằm cắt giảm lượng nhựa sử dụng và thải ra môi trường. Các biện pháp trọng tâm gồm ban hành chính sách, xây dựng quy định pháp lý, tăng cường truyền thông nâng cao ý thức cộng đồng, và áp dụng các biện pháp cụ thể như: hạn chế đồ nhựa dùng một lần, thay thế bằng sản phẩm thân thiện môi trường, tái sử dụng và tái chế nhựa. Mục tiêu cùng hướng đến xây dựng một nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.