Hội thảo thường niên dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam”

Ngày 25/11/2022 tại Hà Nội, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam tổ chức Hội thảo thường niên Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” do Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên Đức thông qua Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF- Việt Nam) tài trợ. Bà Phạm Thu Hằng- Phó Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam; Bà Nguyễn Thị Diệu Thúy- Giám đốc Chương trình Giảm Nhựa, WWF-Việt Nam chủ trì hội thảo. Hội thảo diễn ra theo hình thức trực tiếp và trực tuyến từ đầu cầu các bộ, ngành, cơ quan có liên quan; các tỉnh, thành phố ven biển tham gia dự án.

Bà Phạm Thu Hằng và Bà Nguyễn Thị Diệu Thúy điều hành Hội thảo

Bà Phạm Thu Hằng phát biểu khai mạc hội thảo thường niên cho biết, Tổng cục Biển và Hải đảo và WWF- Việt Nam tổ chức hội nghị thường niên để nghe báo cáo tình hình thực hiện của dự án đến thời điểm hiện tại, đánh giá tồn tại vướng mắc, giải pháp thực hiện, đồng thời đây là cơ hội để hai bên chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi, phối hợp thực hiện tốt công tác quản lý nhà nước về biển trong đó ó quản lý rác thải nhự đại dương. Bà Phạm Thu Hằng mong muốn dự án tiếp tục đẩy nhanh tiến độ thực hiện nội dung nhiệm vụ và mục tiêu dự án để vừa đảm bảo về tiến độ thời gian và hiệu quả đề ra của dự án. Đồng thời, hội thảo để hai bên đánh giá kết quả thực hiện các hoạt động trong năm qua và thống nhất phương hướng thực hiện các hoạt động dự kiến trong các năm tiếp theo, xây dựng kế hoạch chi tiết cho năm 2023 đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả thực hiện dự án trong năm tới.

Toàn cảnh hội thảo

Ghi nhận kết quả hợp phần I: truyền thông

Ông Tạ Anh Tuấn- Giám đốc Hợp phần truyền thông cho biết: Dự án đã triển khai xây dựng chiến lược truyền thông dựa trên các kết quả nghiên cứu đầu vào và mục tiêu của dự án. Theo đó, mô hình truyền thông thay đổi hành vi và xã hội được áp dụng trong chiến lược truyền thông nhằm thúc đẩy những thay đổi về kiến thức, thái độ, chuẩn mực, niềm tin và hành vi trong phạm vi của dự án. Kế hoạch truyền thông của dự án được xây dựng trên 3 chiến lược trụ cột: Truyền thông thay đổi hành vi; Huy động sự tham gia của cộng đồng, xã hội; và hỗ trợ xây dựng các Quy định và hướng dẫn về quản lý rác thải nhựa.

Đổi rác lấy quà

Trong hai năm 2020 và 2021, dự án đã triển khai thông điệp “Từ chối và giảm thiểu sản phẩm nhựa sử dụng một lần” trong chiến dịch “Giờ Trái Đất”. Thông qua đó, dự án kêu gọi sự tham gia và cam kết mạnh mẽ hơn nữa từ các doanh nghiệp, chính quyền và người dân địa phương để giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa tại Việt Nam. Chiến dịch đã nhận được sự ủng hộ và tham gia của Bộ trưởng Bộ TN&MT, Thứ trưởng Bộ Công thương, cùng nhiều người nổi tiếng trong lĩnh vực quản lý nhà nước, nghiên cứu khoa học, tương tác cộng đồng, để cùng chia sẻ các thông điệp. Tọa đàm Giờ Trái đất năm 2020 và năm 2021 cũng được phát sóng trên Đài truyền hình Quốc gia với sự đón xem của hàng triệu khán giả toàn quốc. Bên cạnh đó, chương trình truyền thông trên các kênh mạng xã hội cũng đã thu hút và tiếp cận là hàng triệu người.

Cụ thể, với chiến dịch truyền thông giảm nhựa trong ngành thuỷ sản. Dự án đã phối hợp cùng Tổng cục Thủy sản (Bộ NN&PTNT) xây dựng và triển khai chiến dịch truyền thông hướng đến nâng cao nhận thức và thái độ đối với ô nhiễm nhựa đại dương. Cuốn tài liệu “Xóa bỏ ngư cụ ma” của WWF, đề cập đến vấn đề ngư lưới cụ bị vứt bỏ, thất lạc trên biển như một loại rác nhựa nguy hiểm nhất đối với hệ sinh thái biển, đã được phát rộng rãi đến các đơn vị trong ngành thuỷ sản. Các hoạt động tuyên truyền trực tiếp đã được triển khai trong cộng đồng ngư dân và người nuôi trồng thủy sản tại tỉnh Phú Yên và Tp. Đà Nẵng từ tháng 10 - 12/2021.

Thông điệp chính chiến dịch muốn gửi gắm đó là “Giảm rác thải nhựa đại dương - vì Sự sống và Sinh kế!”. Chiến dịch đã đạt được một số kết quả đáng chú ý, cụ thể như: 16 bài dẫn chuyên đề, 8 tin bài trên Báo Nông nghiệp với độc giả là nông dân, ngư dân và người nuôi trồng thủy sản; 4 sản phẩm phát thanh được phát tại cảng cá Thọ Quang, Tp. Đà Nẵng, cảng cá Phú Lạc, Đông Tác, Dân Phước và Tiên Châu, tỉnh Phú Yên từ 27/11 đến 2/12; 4 tin truyền hình được phát trên Bản tin Truyền hình Nông nghiệp; 12 pano, bảng tuyên truyền tại cổng ra vào, khu vực công cộng tại các cảng cá; truyền thông trực tiếp và phát sổ tay truyền thông đến hơn 200 ngư dân hoạt động tại các cảng cá.

Đặc biệt, các chiến dịch truyền thông tại địa phương tại Tp. Tân An (Long An) và huyện Côn Đảo, theo đó dự án đã phối hợp với Sở TN&MT tỉnh Long An triển khai thực hiện chiến dịch truyền thông "Phân loại rác vì nhân loại" vào tháng 12/2021 với nhiều hoạt động ý nghĩa nhưng không kém phần mới mẻ và thú vị để hướng tới mục tiêu nâng cao ý thức của người dân tại Long An trong việc phân loại rác thải tại nguồn. Trong chiến dịch này, các thông điệp được truyền tải thông qua các chất liệu văn hóa dân gian nên vừa mới mẻ, vừa thân quen với người dân địa phương. Các câu ca dao, tục ngữ vui nhộn được “tái chế” thành những bức tranh cổ động, để thúc đẩy người tiêu dùng thực hành phân loại rác thải trong sinh hoạt. Ngoài ra, dự án còn mang đến ca khúc Rap mang tên “Phân loại vì nhân loại” được sáng tác từ chính những câu tục ngữ ca dao nói trên, giúp cho thông điệp khích lệ thói quen phân loại rác lôi cuốn hơn, dễ dàng tác động đến suy nghĩ, hành động của người tiêu dùng trẻ. Chiến dịch đã tiếp cận được với 300.000 lượt người trên kênh mạng xã hội, 125.000 lượt xem video, cùng với đó là 13 bài báo được đăng tải trên các kênh báo chí.

Người dân ở nhiều chợ thay đổi đồ dùng bằng nhựa sang đồ dùng thân thiện với môi trường

Tính đến nay, các hoạt động truyền thông được triển khai đã góp phần tạo ảnh hưởng tất cả các cấp độ, tạo ra tác động 2 chiều thúc đẩy việc thay đổi hành vi trong xã hội.

Chiều tác động từ cấp độ vĩ mô là từ việc tuyên truyền chính sách và các kế hoạch hành động cấp quốc gia nhằm tạo ra động lực thay đổi tới các tổ chức cộng đồng, các doanh nghiệp, hộ gia đình và các cá nhân. Ngược lại, với các phong trào và sự hưởng ứng từ người tiêu dùng và xã hội, các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý sẽ có sự ủng hộ cần thiết để đưa ra các quy định, chính sách quản lý chặt chẽ hơn nữa việc sử dụng, xả thải rác thải nhựa.

Chiều tác động từ cấp độ vi mô là việc thúc đẩy sự thay đổi hành vi sử dụng nhựa, đặc biệt là nhựa dùng 1 lần ở các cá nhân, từ đó tạo ảnh hưởng tới cấp độ gia đình, hình thành các xu hướng trong cộng đồng và xã hội, qua đó tạo ảnh hưởng tới việc thay đổi ở các tổ chức doanh nghiệp và cơ quan chính phủ.

Từ các kết quả nghiên cứu hành vi người tiêu dùng nhựa dùng 1 lần mà dự án đã thực hiện, có thể thấy ở những nơi có các phong trào bảo vệ môi trường, có các chương trình và hoạt động truyền thông thì nhận thức, thái độ và hành vi của các nhóm đối tượng truyền thông mục tiêu đều trở nên tích cực hơn. Điều này cho thấy các tác động truyền thông và hoạt động cộng đồng có khả năng ảnh hưởng rõ ràng đến người dân và cộng đồng. Mặt khác, kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra một triển vọng rằng nếu có các tác động thường xuyên, cụ thể, rõ ràng ở nhiều phương diện (gia đình, cộng đồng, nhận thức, thái độ, phổ cập tin tức, thông tin…), người dân có thể thay đổi hành vi theo xu hướng tích cực và bền vững hơn.

Nhiều khó khăn, cần tháo gỡ

Việc bảo vệ môi trường biển, bảo vệ đa dạng sinh học là vấn đề cấp bách cần được chú trọng hiện nay. Trong bối cảnh đó, truyền thông đại chúng không ngừng lên tiếng, truyền tải những thông tin cảnh báo mạnh mẽ về môi trường từ các tổ chức bảo vệ môi trường, các tổ chức hoạt động xã hội, nhằm kêu gọi ý thức trách nhiệm gìn giữ, môi trường. Tuy nhiên, việc xây dựng hoạt động truyền thông hiện nay gặp những thách thức nhất định. Khi mạng xã hội ngày càng phát triển, nhiều hoạt động truyền thông với nội dung sáng tạo và đa dạng các nền tảng với quy mô khác đều đã được triển khai. Điều này có thể khiến cho người dùng cảm giác dàn trải và thiếu tập trung. Ngoài ra, các nhóm đối tượng truyền thông Dự án hướng đến có tính chất khác nhau, đa dạng và phân tán nên hoạt động truyền thông đang giới hạn trong diện hẹp, tiếp cận đối tượng độc giả hạn chế, chưa thực sự phản ánh sâu sát về những vấn đề “nóng” của lĩnh vực môi trường.

cán bộ truyền thông của WWF luôn đồng hành và thị sát các mô hình giảm thiểu rác thải nhựa

Những nỗ lực của dự án nói chung, của các hoạt động truyền thông nói riêng đã góp phần giúp các cơ quan quản lý những thông tin lưu ý về vấn đề ô nhiễm nhựa. Nhưng thực tế còn rất nhiều giới hạn và khó khăn nên kết quả thay đổi hành vi xã hội còn hạn chế. Với các doanh nghiệp, hiện nay các hoạt động bảo vệ môi trường còn đang được xem là các hoạt động CSR, ngắn hạn; vì vậy mà trách nhiệm của bản thân doanh nghiệp đối với việc giảm ô nhiễm nhựa cũng như nhận thức về vấn đề liên quan tới cơ chế EPR trong kinh doanh còn chưa được như kỳ vọng.

Tại Việt Nam, công tác tuyên truyền, truyền thông về bảo vệ môi trường dù đã được chú trọng hơn trong vài năm gần đây. Các cơ quan báo chí - truyền thông đã có nhiều phản ánh về vấn đề môi trường, phát triển kinh tế xanh, bền vững, kêu gọi thay đổi thói quen sử dụng nhựa dùng 1 lần. Tuy nhiên, người tiêu dùng vẫn có thói quen sử dụng nhựa dùng 1 lần, bất chấp mức độ hiểu biết của họ có thể đã gia tăng trong thời gian qua. Đây là một hạn chế rất lớn về tính hiệu quả của các hoạt động truyền thông nhằm mục tiêu thay đổi hành vi xã hội nói chung, đạt chỉ tiêu “Số người tiêu dùng được hỏi có hành vi tránh sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần tăng thêm 10%” của Dự án nói riêng.

Bên cạnh đó, không thể không kể đến những thách thức và khó khăn của Dự án trong việc truyền thông đa chiều nhằm thay đổi hành vi xã hội theo hướng bền vững hơn. Dự án được thiết kế hướng đến đối tượng tiếp nhận trực tiếp là người dân tại 10 địa phương nhưng điều kiện về nhân lực để triển khai hoạt động truyền thông sâu rộng tại các địa phương này còn rất hạn chế. Khả năng đáp ứng của các đối tác (báo chí, tổ chức/nhóm cộng đồng, nhà trường) trong hoạt động truyền thông còn hạn chế, chưa chuyên sâu vào lĩnh vực giảm ô nhiễm nhựa, nhận thức về thông tin, quy định pháp luật liên quan còn yếu; thiếu đội ngũ nhân sự chuyên môn.

Minh An