Kêu gọi chung tay hành động vì ngày Tết “xanh”

Lại một mùa xuân nữa đã đến, thời điểm này cả nước đang háo hức đón chờ giây phút “Đất nước chuyển mình bước vào kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. Dự án Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam do Tổ chức WWF- Việt Nam đồng hành hỗ trợ cùng các đối tác thực hiện, chủ trì bởi Cục Biển và Hải đảo Việt Nam (sau đây gọi tắt là Dự án) kêu gọi, mỗi người trong chúng ta cần có những trách nhiệm riêng của mình, học tập và làm việc theo lời Bác dạy: Tuổi nhỏ làm việc nhỏ, tùy theo sức của mình. Đồng thời, Tổ chức WWF - Việt Nam muốn gửi đi một thông điệp: Chúng ta cùng chung tay gìn giữ và duy trì phong trào ngày Tết xanh ở những chốn thiêng.

Những giỏ lễ xanh, không có vàng mã của du khách thấp phươn khi đến nơi này kính lễ

Mỗi khi tết đến xuân về, chúng ta không thể không đến các phiên chợ hay chợ hoa để mua đồ trang trí cũng như tham quan, tận hưởng không khí của ngày đầu xuân. Hay đến những chốn thiêng để lễ bái, cầu an, vãn cảnh,…Nhưng chính thời điểm này cũng là thời điểm mỗi người dân phải nâng cao hơn ý thức bảo vệ môi trường như: Không vứt rác bừa bãi ở những địa điểm ngắm pháo hoa, không thả cá chép “kèm” túi nylon xuống song; không thắp nhang khó nghi ngút tại những chốn thiêng, hạn chế những sản phẩm từ nhựa dùng một lần,… chúng ta sẽ cùng nhau đón được mùa tết Ất Tỵ “xanh” và bền vững.

Một cách làm hay ở Côn Đảo

Nghĩa trang Hàng Dương, nơi yên nghỉ của hàng vạn anh hùng liệt sĩ, từ lâu nơi đây đã trở thành địa chỉ tâm linh của người dân cả nước. Mỗi ngày, nơi đây thu hút khoảng 1.500 đến 2.500 lượt khách viếng thăm. Tại những ngày cao điểm, có khoảng 1400 đến 1600 mâm lễ được dâng cúng, gây ra lượng phát sinh rác thải lớn, chiếm từ 15-20% tổng lượng rác thải phát sinh trên địa bàn huyện Côn Đảo.

Lượng khách viếng thăm ngày càng tăng, đặc biệt vào những dịp lễ tết, đã kéo theo sự gia tăng đột biến của rác thải nhựa dung 1 lần từ các mâm lễ như túi ni lông, chai nhựa, mút xốp cắm hoa và bộ hàng mã. Lượng rác ngày càng nhiều, cùng với điều kiện tự nhiên gió lớn khiến rác nhựa đưa vào di tích dễ bị phân tán, ảnh hưởng tới cảnh quan và sinh hoạt của người dân xung quanh, gây khó khăn cho công tác quản lý, tăng áp lực xử lý rác thải và ngưỡng chịu đựng của thiên nhiên Côn Đảo.

Lòng thành kính được thể hiện ở sự thành tâm và trách nhiệm với môi trường xung quanh khu di tích

Với sự đồng hành của Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương”, từ ngày 1/7/2024 tại các điểm di tích trong Khu di tích quốc gia đặc biệt Côn Đảo như Di tích Nghĩa trang Hàng Dương, Di tích Nghĩa trang Hàng Keo đã thực hiện chương trình ngày thứ 7 “Giỏ lễ xanh” nhằm tuyên truyền, vận động, triển khai thực hiện hiệu quả các chủ trương của Nhà nước trong công tác bảo vệ môi trường trong các hoạt động thăm viếng di tích trên địa bàn huyện Côn Đảo.

"Giỏ lễ xanh" là giỏ lễ thân thiện với môi trường, không sử dụng hàng mã, không sản phẩm nhựa sử dụng một lần như: Mút, xốp, nilong, chai nhựa… với kích thước mâm lễ gọn gàng trang trọng, cao 50cm x dài 50cm x rộng 50cm.
Vào ngày thứ 7 hàng tuần, cả nhân dân và du khách tham gia các hoạt động thăm viếng tại Di tích Nghĩa trang Hàng Dương, Đền thờ, Di tích Nghĩa trang Hàng Keo và các điểm di tích khác sẽ thực hiện “Giỏ lễ xanh”.

Để hoàn thành mục tiêu, huyện Côn Đảo đã lắp đặt các bảng nội quy bảo vệ môi trường, nội quy tham gia di tích và đọc phát trên hệ thống loa, video tại các di tích, tuyên truyền trực tiếp với du khách thông qua đội ngũ thuyết minh đến nhân dân và du khách khi đến tham quan, thăm viếng di tích Nghĩa trang Hàng Dương.

Được biết, trước đó, huyện đã phối hợp với Tổ chức WWF tại Việt Nam tổ chức thành công Hội thi "Giỏ lễ xanh" tại Đền thờ Côn Đảo nhằm tuyên truyền cho nhân dân, du khách và khuyến khích các cơ sở kinh doanh dịch vụ, du lịch hạn chế các sản phẩm nhựa dùng một lần, hàng mã và thay thế bằng các sản phẩm thân thiện với môi trường trong mâm lễ; khuyến khích du khách sử dụng "Giỏ lễ xanh" và thực hiện "nói không với hàng mã" hướng đến bảo vệ môi trường trên địa bàn huyện Côn Đảo. Qua thời gian triển khai thực hiện nói không với các sản phẩm nhựa dùng 1 lần trong các hoạt động tham quan, thăm viếng. Trung tâm Bảo tồn Di tích quốc gia Côn Đảo và UBND huyện đã nhận được đa số sự đồng tình ủng hộ của du khách, sự hưởng ứng của các cơ sở kinh doanh trên địa bàn huyện. Theo báo cáo của Trung tâm Bảo tồn di tích quốc gia Côn Đảo, các loại mút xốp cắm hoa giảm khoảng 40%; sử dụng hoa bó, hoa cảnh đạt khoảng 30%, số lượng rác thải nhựa giảm đáng kể.

Cùng với việc đưa ra nội quy và xây nhà quản trang, Trung tâm đã chủ động thực hiện các hoạt động sâu rộng nhằm quản lý rác thải rắn đồng bộ và hiệu quả hơn. Đơn vị đã thiết lập cơ sở vật chất phù hợp, bố trí cán bộ tiến hành phân loại rác tại nguồn, tái sử dụng hoa tươi tại khu vực sân hành lễ, các khu mộ điểm, cũng như phối hợp với các đơn vị khác tại địa phương để tăng cường thu gom và xử lý rác. Trung tâm đã triển khai các hoạt động truyền thông về ô nhiễm rác thải nhựa tới du khách: lắp các bảng nội quy, sử dụng truyền thông đa phương tiện, trở thành điểm chạm thay đổi suy nghĩ và hành vi của hơn 2.500 du khách mỗi ngày.

Ông Nguyễn Xuân Thuỷ, Phó Trưởng phòng quản lý di tích của Trung tâm bộc bạch: “Cũng may mắn việc cấm mang sản phẩm nhựa dung một lần vào di tích được đa số du khách đến dâng lễ chia sẻ và ủng hộ. Nhưng cũng có nhiều người chưa hiểu, mình phải vừa nghiêm khắc nhắc nhở nội quy, vừa mềm mỏng giải thích. Cũng khó khăn lắm vì việc cấm này còn ảnh hưởng tới nhiều bên, như các cơ sở kinh doanh buôn bán đồ lễ cúng trên địa bàn huyện. Bên mình cũng phải kiên trì liên tục thuyết phục và giải thích để các cơ sở thay đổi, cùng nhau phát triển bền vững”.

Quyết tâm “Vì một Côn Đảo xanh bền vững”

Với sự ủng hộ từ cộng đồng và du khách, từ chỉ một ngày thứ 7 trong tuần, chiến dịch “Giỏ lễ xanh” tiếp tục được thay đổi, nhân rộng, triển khai liên tục 7 ngày. “Tuần Giỏ lễ xanh” được thực hiện hàng tháng, tiến tới áp dụng toàn diện từ năm 2025.

Chương trình “Giỏ lễ xanh” đã đạt kết quả ấn tượng khi loại bỏ hoàn toàn mút xốp cắm hoa và các sản phẩm nhựa dùng một lần tại Nghĩa trang Hàng Dương. Tính đến cuối tháng 10/2024, gần 18.000 miếng xốp, tương đương 3,6 tấn, đã được thu gom. Lượng rác hữu cơ cũng giảm hơn 50%, tương ứng khoảng 37 tấn, góp phần cải thiện môi trường di tích.

Cùng với đó, việc hạn chế cúng đốt hàng mã trong các ngày “Giỏ lễ Xanh” giúp chỉ số chất lượng không khí (AQI) quanh di tích cải thiện đáng kể, từ mức “Có hại cho sức khỏe” xuống mức “Trung bình.”

Theo ông Tạ Anh Tuấn - Quản lý Truyền thông chương trình Giảm nhựa, của Tổ chức WWF - Việt Nam thì, thành công này khẳng định sự tận tâm của những cán bộ Tổ chức WWF Việt Nam đã đồng hành hướng dẫn, tập huấn và nỗ lực bền bỉ nhiều năm của tập thể Trung tâm Bảo tồn Di tích Quốc gia Côn Đảo đang xây dựng một mô hình mẫu, nơi di sản thiêng liêng và môi trường xanh sạch được gìn giữ song hành, tạo nên một Côn Đảo môi trường xanh bền vững và đáng tự hào.

Lan tỏa, nhân rộng sáng kiến “Giỏ lễ xanh”

Tiếp nối thành công, Ban quản lý Khu du lịch Côn Đảo phối hợp cùng WWF-Việt Nam khởi động chiến dịch “Giỏ lễ xanh” nhằm khuyến khích sử dụng giỏ lễ không chứa nhựa dùng một lần và hàng mã. Hội thi thiết kế giỏ lễ được tổ chức từ tháng 4/2024, nhanh chóng mở rộng thành chương trình “Ngày thứ 7 Giỏ lễ xanh.” Đến tháng 9/2024, sau 13 tuần thực hiện, 98,5% giỏ lễ tại Nghĩa trang đạt tiêu chí “Giỏ lễ xanh”.

Ông Võ Hữu Đạt, du khách từ Cà Mau, chia sẻ: “Tôi hoàn toàn ủng hộ chủ trương không sử dụng đồ nhựa dùng một lần cũng như dừng đốt hàng mã tại các điểm di tích để giảm khói bụi ô nhiễm và chất thải nguy hại, góp phần bảo vệ Côn Đảo luôn xanh.”

Chương trình đã góp phần thay đổi nhận thức một cách rộng rãi và thúc đẩy sự tham gia mạnh mẽ của các chủ tiệm đồ lễ. Ông Nguyễn Văn Thắng, chủ tiệm đồ lễ, chia sẻ: "Ngày thứ 7 đầu tiên thực hiện “Giỏ lễ xanh”, mình cùng với đoàn khách đến từ Sài Gòn rất là hân hoan. Khi biết có chương trình, các chị xin để lại giỏ lễ đã dâng cúng với mục đích tuyên truyền đến mọi người và du khách khi đến Côn Đảo cùng chung tay để Côn Đảo ngày một xanh sạch đẹp. Cá nhân mình rất ủng hộ chương trình này để giảm rác thải nhựa, không đốt hàng mã để không khí trong lành hơn.

Lan toả lối sống xanh khi đến lễ bái

Từ góc độ du khách, chị Đặng Thu Hiên (phường Lĩnh Nam, quận Hoàng Mai, Hà Nội) chia sẻ: "Côn Đảo là điểm đến du lịch tâm linh quen thuộc với chị và nhiều người. Mới đây, trở lại Côn Đảo, chị rất đồng tình khi được vận động sử dụng các "Giỏ lễ xanh" (giỏ lễ không có sản phẩm nhựa dùng một lần, không túi nilon, không hàng mã, không có các nguyên liệu khó phân hủy như mút, xốp...) khi đến tham quan, dâng hương tại các di tích lịch sử. Đây chỉ là việc làm rất nhỏ nhưng nếu từng du khách tự giác thực hiện, sẽ góp phần gìn giữ môi trường trước mắt và lâu dài cho Côn Đảo - điểm đến du lịch, hành hương linh thiêng của đất nước".

Những ngày đất nước rộn ràng bước vào xuân, những tấm pano, ap phích được lắp đặt tại các điểm di tích trong Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt Côn Đảo để thông tin đến người dân và du khách từ ngày 1/1/2025 sẽ chỉ sử dụng giỏ lễ xanh trong các hoạt động thăm viếng. Bên cạnh đó, Trung tâm Bảo tồn Di tích Quốc gia Côn Đảo đã phối hợp với huyện đoàn Côn Đảo, Trung tâm Văn hóa Thông tin và thể thao huyện ra quân tuyên truyền phát tờ rơi tại các di tích, chợ Côn Đảo, cửa hàng đồ lễ để nhân dân và du khách được biết về chủ trương thực hiện giỏ lễ xanh.

Huyện Côn Đảo: Địa phương đầu tiên của cả nước triển khai kế hoạch “nói không với hoạt động cúng đốt hàng mã”. Theo đó, huyện Côn Đảo thực hiện “Giỏ lễ xanh” tất cả các ngày trong năm 2025 tại Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt Côn Đảo góp phần xây dựng Côn Đảo văn minh, xanh - sạch - đẹp”. Sau 5 tháng triển khai thực hiện ngày thứ 7 “Giỏ lễ xanh” và tuần lễ “Giỏ lễ xanh”, số lượng rác thải nhựa, hàng mã đã giảm rõ rệt, chỉ số đo ô nhiễm không khí AQI vào những ngày thực hiện giỏ lễ xanh tại các di tích Nghĩa trang Hàng Dương, Nghĩa trang Hàng Keo và Đền Thờ Côn Đảo chuyển lên mức rất tốt. Phát huy những kết quả từ mấy năm trước, từ ngày 1/1/2025, huyện sẽ thực hiện Giỏ lễ xanh tất cả các ngày trong năm tại Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt Côn Đảo.

Thông điệp gửi người dân cả nước

Nước ta có khoảng trên 41.000 di tích lịch sử, văn hóa, 9.000 lễ hội trong cả nước, hàng năm cứ vào dịp tết đến xuân về thì những nơi tâm linh có rất nhiều du khách đến chiêm bái và mang theo các vật phẩm cúng dâng tại các khu tâm linh như hương, hoa, trà, quả, vàng mã,...rất nhiều. Đặc biệt là hương và vàng mã khi đốt khói nghi ngút, kéo theo những tàn giấy đen,...bay vào không trung. Vì vậy chúng ta cần có nhìn nhận việc đốt vàng mã nơi tâm linh như thế nào cho đúng?. Chuyên gia nghiên cứu văn hóa Phạm Huy Khang, PGĐ Trung tâm nghiên cứu và Bảo trợ văn hóa, kỹ thuật truyền thống Việt Nam cho rằng, mấy năm trước, bên Phật giáo có ra một chỉ thị là tất cả chùa, phật tử không nên đốt vàng mã. Bởi vì, khói vàng mã làm ô nhiễm môi trường, gây nên tình trạng khó thở cho người đi lễ. Tại Hà Nội và các thành phố lớn khác thường xuyên bị ô nhiễm không khí do hoạt động của giao thông, thời tiết, biến đổi khí hậu... Tình trạng này sẽ càng nghiêm trọng hơn khi chúng ta đốt vàng mã. 

“Ở góc độ văn hóa thì đốt vàng mã cũng không phù hợp lý giáo lý nhà Phật. Bởi vì khói vàng mã sẽ làm hỏng kiến trúc chùa, tượng pháp. Như vậy, chúng ta đã vô tình phá hoại nơi thờ tự. Theo tôi thì người dân phải tuyệt đối tuân thủ khuyến cáo của cơ quan chức năng và các chuyên gia văn hóa, chứ đừng mê tín quá mà lạm dụng tục lệ đốt vàng mã”- chuyên gia Phạm Huy Khang nhắn nhủ!

Chuyên gia Phạm Huy Khang đã đưa ra khuyến cáo: Chữ "Tâm" trong đạo Phật có phạm trù rất rộng. Chúng ta đi lễ với tâm bình thì mới tiếp nhận được năng lượng của đất trời, cũng như năng lượng của Phật pháp. Người hành hương có tâm thế vui vẻ thì cả không khí của mùa xuân sẽ tươi vui. 

Thông điệp lan toả

Lòng thành tâm của chúng ta được thể hiện ở việc suy nghĩ đến những điều tốt đẹp và làm những điều có ích cho đời. Đi lễ chùa không cần vàng mã, lễ mặn mà tất cả chỉ nên là đồ chay và không cần phải mang quá nhiều. Ai cũng mang rất nhiều đồ lễ sẽ rất chật chội, đặt chèn lên nhau rồi rơi xuống đất thì càng mất đi sự linh thiêng.

Theo số liệu thống kê, lượng chất thải rắn sinh hoạt trung bình phát sinh tại Côn Đảo hiện đang dao động trong khoảng 17 - 20 tấn/ngày và lượng rác tồn đọng chưa xử lý là hơn 70.000 tấn tại khu vực Bãi Nhát, nhiều khu vực khác cũng đang trong tình trạng tương tự. Được biết, chỉ tính riêng lượng rác thải nhựa từ hoạt động du lịch tại huyện Côn Đảo đã lên đến 221,4 tấn/năm, trong đó rác thải nhựa phát sinh tại các cơ sở lưu trú và dịch vụ du lịch chiếm 33,3%. Tổ chức Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên (WWF-Việt Nam) và UBND huyện Côn Đảo đã tổ chức ký cam kết “Côn Đảo - Điểm đến giảm nhựa”. Chiến dịch này được thực hiện với nguồn tài trợ từ Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” do WWF-Việt Nam phối hợp triển khai cùng Cục Biển và Hải đảo (Bộ Tài nguyên và Môi trường).

Việt Anh