Khoa học công nghệ - động lực tăng trưởng mới của nông nghiệp, môi trường

Chủ trì Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến, đã đặt ra một thông điệp xuyên suốt: khoa học công nghệ phải trở thành động lực tăng trưởng mới của ngành. Muốn vậy, không thể chỉ trông chờ vào những thành tựu đơn lẻ hay các đề tài rời rạc; điều cốt lõi là hoàn thiện thể chế, phát triển nhân lực, đổi mới cách tiếp cận nhiệm vụ, để khoa học công nghệ thực sự “đi trước, mở đường”.

Năm 2025 - năm bản lề của khoa học công nghệ ngành Nông nghiệp và Môi trường

Năm 2025 khởi đầu trong điều kiện không ít thách thức. Bộ máy tổ chức vừa được sắp xếp lại, chức năng nhiệm vụ của nhiều đơn vị thay đổi; số lượng cán bộ nghỉ hưu, nghỉ theo chế độ tăng; trong khi yêu cầu nhiệm vụ về chất lượng, tiến độ, hiệu quả của khoa học công nghệ ngày càng cao. Trong bối cảnh đó, việc ổn định tổ chức, hoàn thiện quy chế, phân công rõ trách nhiệm trở thành điều kiện tiên quyết để công tác KHCN không bị “nghẽn mạch”.

Theo TS. Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ngay từ những ngày đầu hợp nhất (01/3/2025), Vụ đã tổ chức triển khai nhiệm vụ đồng bộ, bảo đảm vận hành thông suốt. Quy chế làm việc, quy chế thực hiện dân chủ được ban hành; cơ sở vật chất, điều kiện làm việc được bố trí; trách nhiệm của từng lãnh đạo, chuyên viên được xác định rõ. Đây không chỉ là những công việc “hậu cần - tổ chức”, mà là nền móng để khoa học công nghệ có thể tăng tốc trong cả năm.

Nhìn lại năm 2025, có thể thấy một bức tranh khoa học công nghệ toàn diện, có chiều sâu, trải dài từ thể chế, quản lý nhiệm vụ, tiêu chuẩn - quy chuẩn, đến chuyển giao công nghệ, khuyến nông, hợp tác quốc tế và chuyển đổi số.

Hoàn thiện thể chế - gỡ “điểm nghẽn” cho khoa học công nghệ

Một trong những điểm nhấn quan trọng là công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế. Trong năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tham gia xây dựng, góp ý trên 10 dự thảo luật lớn, bao gồm Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Chuyển giao công nghệ; Luật Công nghệ cao; Luật Sở hữu trí tuệ; Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật Đất đai; cùng nhiều luật chuyên ngành khác. Đồng thời, Bộ tham gia xử lý trên 75 Phiếu thành viên Chính phủ, góp phần bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật sau hợp nhất.

Đáng chú ý, Thông tư số 43/2025/TT-BNNMT ngày 16/7/2025 về quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã được ban hành, tạo khung pháp lý chung cho toàn ngành. Song song với đó, Vụ KHCN đang hoàn thiện dự thảo thông tư bãi bỏ Thông tư số 01/2021/TT-BNNPTNT và rà soát, sửa đổi Thông tư số 43/2025/TT-BNNMT để phù hợp với thẩm quyền, cơ cấu tổ chức mới và yêu cầu thực tiễn.

Hoạt động cải cách thủ tục hành chính cũng được đẩy mạnh. Trong năm, 07 thủ tục hành chính liên quan đến sản xuất, kinh doanh đã được rà soát, đề xuất cắt giảm, đơn giản hóa; các thủ tục được chuẩn hóa, ban hành quy trình nội bộ, góp phần giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp và người dân.

Quản lý, điều hành khối lượng lớn nhiệm vụ khoa học công nghệ

Năm 2025, theo chức năng được giao, Vụ KHCN tập trung quản lý, chỉ đạo thực hiện 482 - 483 nhiệm vụ khoa học công nghệ (tùy theo cách làm tròn số), bao gồm các đề tài cấp Bộ, nhiệm vụ cơ sở, đề tài tiềm năng và dự án sản xuất thử nghiệm chuyển tiếp. Trong đó, 223 nhiệm vụ kết thúc năm 2025 (đã nghiệm thu 54 nhiệm vụ); 260 nhiệm vụ tiếp tục triển khai và kết thúc trong năm 2026 và các năm tiếp theo.

Công tác kiểm tra, giám sát được tăng cường với 44 đoàn công tác tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ. Qua kiểm tra, các đoàn đã ban hành 12 văn bản yêu cầu khắc phục đối với những nhiệm vụ chậm tiến độ, chưa đạt yêu cầu; đồng thời, Bộ ban hành công văn chấn chỉnh tình trạng chậm, muộn hoàn thành nhiệm vụ khoa học công nghệ.

Về tài chính, tổng kinh phí KHCN năm 2025 được giao là 953.440 triệu đồng, trong đó chi thường xuyên 450.033 triệu đồng; chi nghiên cứu KHCN 408.630 triệu đồng; các hoạt động KHCN khác 42.743 triệu đồng; trích quỹ khen thưởng 51.684 triệu đồng. Kinh phí được ưu tiên cho các nhiệm vụ trọng điểm, đặc biệt là công nghệ sinh học, công nghệ gen, chọn tạo giống, nông nghiệp tuần hoàn, thích ứng biến đổi khí hậu. Ước tính giải ngân đạt 100%, phản ánh nỗ lực lớn trong điều hành, đôn đốc và kỷ luật tài chính.

Trong bức tranh khoa học công nghệ, tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật là lĩnh vực ít được chú ý về mặt truyền thông nhưng lại có ý nghĩa nền tảng. Năm 2025, các đơn vị thuộc Bộ triển khai 185 nhiệm vụ xây dựng TCVN và 37 nhiệm vụ xây dựng QCVN. Tính đến ngày 22/12/2025, kết quả đạt được gồm: Công bố 83 TCVN và ban hành 22 QCVN; Cấp số hiệu 38 TCVN và 04 QCVN; 13 TCVN đã được thẩm định, 30 TCVN đề nghị thẩm định; 53 nhiệm vụ đang tiếp tục hoàn thiện, chưa thẩm định.

Đây là kết quả cao, góp phần cơ bản xử lý tình trạng tồn đọng kéo dài nhiều năm, đồng thời tạo hành lang kỹ thuật phục vụ quản lý nhà nước, sản xuất, kinh doanh và hội nhập thị trường quốc tế.

Chuyển giao công nghệ, khuyến nông - khoa học “đi ra hiện trường”

Nếu khoa học chỉ dừng lại ở báo cáo và phòng thí nghiệm, sẽ khó trở thành động lực tăng trưởng. Năm 2025, 110 dự án khuyến nông trung ương được triển khai trên phạm vi cả nước, với cách tiếp cận đồng bộ: mô hình trình diễn, tập huấn, liên kết tiêu thụ.

Kết quả cho thấy năng suất nhiều nhóm cây trồng chủ lực tăng 10-20%, hiệu quả kinh tế tăng 15-30%, chi phí vật tư giảm, phát thải khí nhà kính được cắt giảm. Trong chăn nuôi, các mô hình ứng dụng tiến bộ kỹ thuật giúp hiệu quả kinh tế tăng 12–30%, chi phí thuốc, nhân công, thức ăn giảm 20-35%. Trong thủy sản, nhiều mô hình nuôi tôm, nuôi cá đạt tỷ lệ sống cao, năng suất ổn định, sản phẩm được liên kết tiêu thụ 100%.

Những ví dụ như nuôi cá song biển, nuôi tôm bền vững ở Quảng Ninh, hay dự án bò BBB tại Hà Nội cho thấy khoa học công nghệ đã và đang đóng vai trò “chìa khóa” trong việc nâng tầm giá trị sản xuất, chuyển từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu.

Năm 2025 cũng là năm Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai quyết liệt Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Bộ và Đảng ủy Bộ đã ban hành trên 50 văn bản chỉ đạo, kế hoạch hành động; tổ chức hơn 40 cuộc họp, hội nghị, hội thảo quán triệt và triển khai.

Nhiều sự kiện quy mô lớn được tổ chức, thu hút hàng nghìn đại biểu, nhà khoa học, doanh nghiệp tham gia; các “bài toán lớn” của ngành được công bố; các nhiệm vụ KHCN theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW được phê duyệt, chuẩn bị triển khai từ năm 2026. Qua đó, khoa học công nghệ từng bước được đặt vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển ngành.

Đổi mới cách tiếp cận nhiệm vụ khoa học - gắn nghiên cứu với bài toán lớn

Tại Hội nghị, nhiều ý kiến tâm huyết đã được đóng góp, PGS, TS. Phạm Thị Thanh Ngà - Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi Khí hậu đề nghị tiếp tục hoàn thiện cơ chế quỹ KHCN, bảo đảm nguồn lực tài chính ổn định, dài hạn cho nghiên cứu; ưu tiên đầu tư cho phát triển nguồn nhân lực, khen thưởng sáng kiến, hỗ trợ đăng ký sở hữu trí tuệ và công bố quốc tế.

Ở góc độ đào tạo và nghiên cứu, GS, TS. Phạm Văn Cường - Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho rằng, trong xây dựng và triển khai kế hoạch KHCN cần ưu tiên phát triển, thu hút đội ngũ nhân lực trẻ, kế thừa đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm. Các nhiệm vụ khoa học cần tập trung vào những bài toán lớn, có tính chiến lược, gắn chặt kết quả nghiên cứu với hiệu quả ứng dụng trong thực tiễn quản lý, sản xuất của Bộ.

Những ý kiến này gặp nhau ở một điểm chung, đổi mới cách làm khoa học. Khoa học không thể chỉ chạy theo số lượng đề tài, mà phải hướng tới kết quả đo đếm được, có địa chỉ ứng dụng cụ thể, phục vụ trực tiếp mục tiêu phát triển.

Hoàn thiện thể chế, phát triển nhân lực, đưa khoa học công nghệ thành động lực tăng trưởng

Phát biểu chỉ đạo, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định vai trò nền tảng của khoa học công nghệ đối với nông nghiệp và môi trường. Từ các công trình thủy lợi, sự phát triển của trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, đến những thành tựu xuất khẩu nông – lâm – thủy sản, tất cả đều gắn liền với tiến bộ khoa học kỹ thuật và đổi mới công nghệ.

Trong bối cảnh cạnh tranh thương mại ngày càng gay gắt, tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe, mô hình chính quyền hai cấp được triển khai, khoa học công nghệ càng phải đi trước, mở đường. Muốn vậy, theo Thứ trưởng, nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới là hoàn thiện thể chế theo hướng rõ trách nhiệm, rõ quy trình, dễ áp dụng; đổi mới mạnh mẽ cách tiếp cận nhiệm vụ KHCN, xuất phát từ những bài toán lớn của ngành; và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực khoa học công nghệ.

Thứ trưởng cũng nhấn mạnh yêu cầu siết chặt kỷ cương, kỷ luật trong quản lý khoa học công nghệ: đã đăng ký nhiệm vụ là phải làm, đã làm là phải có sản phẩm cụ thể; tránh dàn trải, kéo dài, gây lãng phí nguồn lực.

Định hướng 2026 - chọn đúng đường, chạy nhanh hơn

Bước sang năm 2026, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định rõ các trọng tâm: hoàn thiện thể chế KHCN; xây dựng và triển khai Kế hoạch KHCN giai đoạn 2026-2030; phát triển các chương trình KHCN trọng điểm, chương trình quốc gia và chuyên ngành; ưu tiên công nghệ sinh học, nông nghiệp công nghệ cao, kinh tế tuần hoàn, truy xuất nguồn gốc, dữ liệu ngành và chuyển đổi số.

Trọng tâm xuyên suốt là đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, gắn chặt nghiên cứu với nhu cầu thực tiễn, doanh nghiệp và thị trường; mở rộng hợp tác quốc tế; phát triển nguồn nhân lực KHCN chất lượng cao, đủ sức đảm đương các nhiệm vụ lớn.

Nhìn lại năm 2025 để thấy rõ những nỗ lực không nhỏ, nhìn sang năm 2026 để nhận diện những kỳ vọng lớn hơn. Khi thể chế được hoàn thiện, nhân lực được nâng tầm, nhiệm vụ được đặt đúng bài toán lớn, khoa học công nghệ sẽ không còn là một hợp phần hỗ trợ, mà sẽ thực sự trở thành động lực tăng trưởng mới của ngành Nông nghiệp và Môi trường, dẫn dắt quá trình phát triển xanh, hiện đại và bền vững trong những năm tới.