Sau 3 tháng thực hiện, mô hình đã có nhiều tác động tích cực, nhận thức và hành động của người dân địa phương được thay đổi. Hiện có ít nhất 100 tàu thuyền tham gia dự án đã chấp hành việc thu gom rác thải từ biển vào bờ sau mỗi chuyến đi biển. Các loại rác thải được phân loại theo hướng dẫn.
Vấn nạn rác thải nhựa
Bảo Ninh là một xã vùng biển, nằm phía Đông TP. Đồng Hới (Quảng Bình). Toàn xã có tổng 2.679 hộ, dân cư sống tập trung tại 8 thôn gồm các thôn: Mỹ Cảnh, Đồng Dương, Sa Động, Trung Bính, Hà Dương, Hà Thôn, Hà Trung, Cừa Phú.
Xã Bảo Ninh có lợi thế tiếp giáp với bờ biển dài và sông Nhật Lệ nên có nhiều nhà hàng dịch vụ phục vụ khách du lịch, với khoảng 20 nhà hàng ở khu Quảng trường và 45 nhà hàng quán ăn ở 4 thôn phía bờ sông. Những hoạt động kinh doanh này là một trong những nguồn góp phần dẫn đến nguy cơ ô nhiễm môi trường do rác thải xả ra bờ sông, bờ biển; trong đó rác thải nhựa tập trung nhiều ở 4 thôn từ Sa Động, Đồng Dương, Mỹ Cảnh, Trung Bính. Mặc dù, Công ty Môi trường đô thị thành phố là đơn vị trực tiếp thu gom nhưng chỉ đạt khoảng 70%, phần còn lại tập trung ở các bãi tắm tự phát, các điểm bờ sông Nhật Lệ.
Ngư dân đã có trách nhiệm thu gom rác thải ngoài biển
Xã Bảo Ninh có 45% người dân làm nghề đi biển, với khoảng 207 tàu thuyền đánh bắt thủy sản - và đây cũng là thủ phạm xả rác ra môi trường biển rất lớn. Theo các chủ tàu thuyền cho biết, mỗi tháng tàu thuyền ra khơi một lần, mỗi chuyến đi biển họ phải mang đi khoảng 5 thùng mì tôm, 2 thùng nước ngọt, 1 thùng bò húc, 2 thùng nước yến, túi ni lon đựng thức ăn khoảng 30 cái, 1 thùng bánh kẹo cũng phải 10 gói, 1 thùng sữa, muối, mì chính và nhiều vật dụng sử dụng bằng ni lon. Toàn bộ rác thải sau sử dụng, người dân không thu gom, tất cả đều đổ xuống biển đã gây ô nhiễm cho sinh vật biển và hệ sinh thái biển.
Vì vậy, mô hình “Thu gom rác từ biển vào bờ” tại xã Bảo Ninh được Dự án Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương Việt Nam; Trung tâm Nghiên cứu Phát triển kinh tế và Môi trường Bền vững thí điểm thực hiện cùng sự chung tay của chính quyền địa phương, Hội phụ nữ đã dần thay đổi nhận thức của cộng đồng xã Bảo Ninh.
Hoạt động thí điểm của mô hình nhằm mục tiêu: Hỗ trợ nâng cao năng lực cho nhóm đan lưới xã Bảo Ninh thực hiện tái sử dụng lưới hỏng, rách đan thành các túi đựng đa mục đích (túi lưới đựng thực phẩm cho người đi chợ, túi đựng rác cho các tàu thuyền ra khơi,..) nhằm giảm thiểu rác thải nhựa từ ngành đánh bắt thủy hải sản; Nâng cao nhận thức cho cộng đồng và cho ít nhất 50% thuyền viên đội thuyền đánh bắt thủy hải sản tham gia thu gom rác thải nhựa và bảo vệ môi trường biển.
Tuyên truyền để nâng cao nhận thức cộng đồng
Mô hình bắt đầu được triển khai từ tháng 8/2021 đến tháng 3/2022. Người hưởng lợi từ mô hình bao gồm các chủ tàu thuyền, các thuyền viên và hội viên hội phụ nữ, hội nông dân xã Bảo Ninh. Ngoài ra, có khoảng 3000 hội viên hội phụ nữ được nâng cao nhận thức về rác thải nhựa nhờ thông qua hoạt động truyền thông, phổ biến qua các hội nghị tổng kết năm, các hoạt động phong trào do hội phụ nữ xã tổ chức thực hiện.
Những mảnh lưới thải bỏ được Hội phụ nữ tận dụng làm thành túi đi chợ phát tặng cho người dân
Các khóa tập huấn nâng cao nhận thức về rác thải nhựa tập trung với các nội dung bài trình bày có 4 phần chính: Thông tin chung về rác thải và rác thải nhựa; Tình hình rác thải nhựa trên thế giới và ở Việt Nam cũng như đánh giá nhanh rác thải nhựa là túi nilon trên địa bàn xã Bảo Ninh; Ảnh hưởng của rác thải nhựa đối với các thành tố: sức khỏe con người, môi trường, và động vật; Gợi ý một số giải pháp xử lý rác thải nhựa.Bằng nhiều hình ảnh minh họa, thông qua video clip để tác động đến nhận thức, ý thức cũng như cảm xúc của người dân. Đồng thời, người dân tham gia tập huấn được hướng dẫn cách đan túi đi chợ được tận dụng từ lưới hỏng, lưới rách thành những túi đựng vật dụng gia đình và túi đựng rác cho các tàu thuyền đánh bắt thủy sản.
Theo báo cáo của Dự án Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương: Có 100 chủ tàu thuyền thuộc Tổ hợp tác khai thác thủy sản trên biển của xã Bảo Ninh đã lập bản cam kết thực hiện thu gom rác thải từ biển vào bờ. Đồng thời, tham gia xây dựng nội quy và gắn bảng nội quy, quy định thực hiện thu gom rác thải trên biển, đặc biệt là rác thải nhựa và tham gia bảo vệ môi trường biển.
Theo dõi giám sát sau 3 tháng thực hiện, mô hình đã có nhiều tác động tích cực từ mô hình dự án. Hiện có ít nhất 100 tàu thuyền tham gia dự án đã chấp hành việc thu gom rác thải từ biển vào bờ sau mỗi chuyến đi biển. Các loại rác thải được phân thành 2 loại, gồm rác tái chế như lon nhựa, chai nhựa, lon kẽm,…và rác không tái chế như bao ni lon. Ước tính mỗi tháng với 100 thuyền thu gom được bình quân khoảng 2500 lon, chai nhựa các loại và khoảng 60-70 kg túi ni-lon. Trong 3 tháng thực hành các nhóm đã thu được khoảng 7500 chai, lon nhựa các loại và khoảng 200kg túi ni-lon. Số lon, chai nhựa được các nhóm thuộc chi hội phụ nữ các thôn thu gom sau các chuyến tàu đi biển về, số tiền bán được từ rác tái chế Hội phụ nữ đã thu được khoảng 18 triệu đồng gây quỹ hỗ trợ cho trẻ em và phụ nữ nghèo trong xã Bảo Ninh.
Hoạt động mô hình cho thấy, việc tuyên truyền đã tác động đến nhận thức của các chủ tàu thuyền đánh bắt thủy sản, tham gia thực hiện tích cực phân loại và thu gom rác thải từ biển vào bờ. Song song với đó là nâng cao nhận thức cho hội viên và năng lực cho tổ chức Hội phụ nữ xã. Các nội dung thực hiện mô hình, qua quá trình cùng tham gia triển khai, Hội phụ nữ xã Bảo Ninh đã xây dựng video tham gia cuộc thi online chào mừng Đại hội đại biểu phụ nữ toàn quốc nhiệm kỳ 2022 - 2027. Video đã nhận được giải nhì với hơn 12000 lượt lượt chia sẻ và bình chọn trên Fanpage của Hội LHPN Việt Nam và cộng đồng mạng xã hội hội viên hội phụ nữ toàn quốc.
Mô hình thu gom rác thí điểm ở Bảo Ninh đã đạt được kết quả nhất định ban đầu. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn trong việc tập kết và xử lý rác thải nhựa và túi nilon sau các chuyến đi thuyền. Các bến tàu thuyền tại các thôn không có các thùng rác để thu gom rác từ tàu thuyền khi cập bến. Để xử lý số rác túi nilon các thuyền thường mang đến các điểm thu gom rác lộ thiên ở khu dân cư, nên việc xử lý vẫn chưa triệt để và nguy cơ có thể gây thêm ô nhiễm ở khu dân cư khi chưa kịp chuyển đi nơi khác xử lý.
Đến nay ngư dân Bảo Ninh đã nâng cao ý thức trong bảo vệ môi trường, mang những tấm lưới hỏng, lưới rách về từ biển khơi để chị em đan thành trên 700 túi lưới đựng thực phẩm đi chợ, túi đựng rác thải nhựa phát cho 400 chủ tàu biển. Cùng với đó, sáng kiến “Biến rác thành tiền” đã thu được 32 triệu đồng để thăm, tặng 39 suất quà cho phụ nữ và trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, 4 gia đình ngư dân gặp nạn trên biển; nhận đỡ đầu 02 cháu mồ côi đến khi hoàn thành chương trình THPT. Với nhiều cách làm hay, mô hình “Thu gom rác thải nhựa từ biển vào bờ” của Hội Phụ nữ xã Bảo Ninh đã được biểu dương là một trong 13 công trình sáng tạo chào mừng Đại hội đại biểu phụ nữ toàn quốc lần thứ XIII, nhiệm kỳ 2022-2027.
Địa phương đề xuất
Chính quyền và người dân địa phương mong muốn cần tiếp tục nhận được sự quan tâm nhân rộng mô hình và nâng cao nhận thức, trách nhiệm bằng việc có nhiều lớp tập huấn cho hội viên hội phụ nữ và nhiều chủ tàu thuyền và thuyền viên ở địa phương. (Hiện tại có hơn 200 tàu thuyền, trong đó chỉ tập huấn được cho 20 ngư dân, 45 phụ nữ- con số này là rất ít).
Tổ chức nhiều cuộc thi tìm hiểu về rác thải nhựa, thi chụp ảnh về rác thải nhựa cho học sinh, thanh niên và cộng đồng địa phương tham gia. Xây dựng những câu chuyện hay, điển hình thông qua video để phát tại các khu công cộng hoặc trên thông tin đại chúng, mạng xã hội.
Xã Bảo Ninh rất cần các nhà tài trợ ủng hộ thêm các thùng chứa rác kích thước lớn, đặt tại các bến thuyền để thu gom, tập kết rác khi các tàu mang rác về bờ.
Minh Diệp
Nhấn mạnh bảo vệ môi trường là nền tảng để phát triển lâu dài, Đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long cho rằng cần có đột phá về tư duy phát triển, chuyển từ tăng trưởng theo số lượng sang tăng trưởng “chất lượng - xanh - bao trùm” và môi trường phải trở thành thước đo năng lực điều hành quốc gia.
ĐBQH Nguyễn Ngọc Sơn nêu rõ, môi trường là yếu tố nền tảng không thể thay thế, một nền kinh tế xanh, có môi trường sống tốt sẽ là lợi thế cạnh tranh cho một kỷ nguyên mới. Đồng thời nhấn mạnh, phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thể bền vững nếu môi trường bị coi là hậu kiểm, "đi sau" hay "chốt chặn rủi ro".
Sáng kiến “Giảm thiểu rác thải nhựa – Lan tỏa lối sống xanh” do Ủy ban MTTQ phường Hoà Bình khởi xướng trở thành điểm sáng, góp phần giảm rác thải và xây dựng nếp sống thân thiện môi trường.
Phân loại rác thải tại nguồn, hành động đơn giản nhưng ý nghĩa vô cùng to lớn. Bởi, lợi ích về kinh tế mang lại cho cộng đồng từ việc tận dụng số lượng lớn rác hữu cơ trong chất thải sinh hoạt để phục vụ nuôi, trồng... và tái chế.
Phát biểu tại Lễ phát động Chương trình “Vì một Việt Nam xanh” năm 2025, Chủ tịch UBND phường Phúc Yên (tỉnh Phú Thọ) Nguyễn Tiến Thông nhấn mạnh, mỗi người dân Phúc Yên sẽ là một “đại sứ xanh”, cùng lan tỏa tinh thần sống xanh, hành động xanh, góp phần xây dựng đô thị “xanh - sạch - đẹp và đáng sống”.
Với quyết tâm phát triển xanh, “không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế”, nhiều nơi từng là “điểm nóng” ô nhiễm môi trường như Mẫn Xá (xã Văn Môn), Đại Bái (xã Gia Bình), Phong Khê (phường Võ Cường)… của tỉnh Bắc Ninh nay bầu trời đã trong xanh, không khí đã mát lành, đường sá đã sạch đẹp hơn rất nhiều. Điểm “nóng” ô nhiễm môi trường đang “hạ nhiệt”, giúp môi trường sống của người dân đang được nâng lên rõ rệt.
