Đảng và Nhà nước đã sớm quan tâm tới việc đào tạo, phát triển đội ngũ trí thức. Đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu đa dạng, đa tầng của công nghệ và trình độ phát triển của các lĩnh vực, ngành nghề, trong đó có lĩnh vực khoa học tài nguyên nước (TNN) đang là nhu cầu cấp thiết
Thực trạng đội ngũ cán bộ khoa học lĩnh vực tài nguyên nước
Theo các kết quả nghiên cứu đến nay, TNN của nước ta không lớn và tiềm ẩn nhiều nguy cơ không bền vững. Thứ nhất, hầu hết các sông chính ở nước ta là sông quốc tế, lượng nước mặt từ ngoài lãnh thổ chảy vào là chính nên TNN của nước ta phụ thuộc và chịu tác động rất lớn từ phía các quốc gia ở thượng lưu, gây ra các diễn biến bất thường về lưu lượng, chế độ thủy văn, và chất lượng nước. Thứ hai, TNN phân bố rất không đều theo cả không gian và thời gian. Về không gian, khoảng 60% lượng nước mặt tập trung ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (lưu vực sông Mê Công), toàn bộ phần lãnh thổ còn lại chỉ có khoảng 40%; còn về thời gian, đến 80% lượng nước tập trung vào mùa mưa lũ gây bất lợi cho việc quản lý và khai thác sử dung. Thứ ba, trong vài chục năm nay, sự tăng trưởng kinh tế cao và gia tăng dân số đã gây những áp lực lớn đối với TNN, nhu cầu sử dụng nước ngày càng tăng; ô nhiễm các nguồn nước trên mặt và dưới đất ngày một lớn cả về mức độ và quy mô. Thứ tư, tác động của biến đổi khí hậu đã và đang ảnh hưởng mạnh đến TNN.
Việc nghiên cứu, điều tra, đánh giá TNN trở nên cấp thiết, phải đẩy mạnh, đòi hỏi có đội ngũ cán bộ khoa học đông đảo có trình độ chuyên môn cao. Đội ngũ cán bộ khoa học lĩnh vực TNN hiện nay với nhiều chuyên ngành khác nhau của lĩnh vực TNN. Bên cạnh nhiều mặt tốt, còn có một số hạn chế.
Đội ngũ cán bộ khoa học lĩnh vực TNN hiện nay tuy đông nhưng thiếu hụt về độ tuổi. Các cán bộ sinh ra từ những năm 60 rất ít, 70 không nhiều, chủ yếu là những năm 80 và 90. Đây là sự thiếu hụt, hạn chế tính chuyển tiếp giữa các thế hệ. Một số chưa được đào tạo bài bản, kỹ năng làm việc thực tế yếu, kỹ năng viết chưa tốt (ngại viết, viết không đạt yêu cầu), kỹ năng truyền đạt giao tiếp kém; đại đa số cán bộ khoa học, tuổi đời còn rất trẻ, chưa được kinh qua thực tế nhiều nên còn lúng túng khi thực hiện các nhiệm vụ được giao, một số được bố trí ở bộ máy quản lý còn lúng túng trong việc chỉ đạo, điều hành, kiểm tra; cán bộ khoa học TNN hiện nay chủ yếu được đào tạo theo 2 lĩnh vực: Thủy văn và địa chất thủy văn. Trước đây, thuộc 2 ngành khác nhau, nay được hợp nhất lại nên chưa được hòa nhập, các kỹ sư thủy văn ít có kiến thức về địa chất thủy văn và ngược lại, nên còn lúng túng trong việc thực hiện các nhiệm vụ điều tra, đánh giá tổng hợp TNN.
Các yêu cầu đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học lĩnh vực tài nguyên nước
Về phương châm: Cần tăng cường quy mô đào tạo nguồn nhân lực làm công tác quản lý, bảo vệ, khai thác TNN và phòng chống tác hại do nước gây ra. Chủ động đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao. Mặt khác cần đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học, kỹ thuật và chuyển giao công nghệ về bảo vệ, khai thác, sử dụng tiết kiệm TNN; giải pháp phòng, chống tác hại do nước gây ra; công nghệ xử lý nước thải; giải pháp bổ sung nhân tạo nước dưới đất; giải pháp sử dụng kết hợp nước mặt và nước dưới đất; xây dựng và hoàn thiện mô hình quản lý tổng hợp lưu vực sông.
Về tiêu chuẩn: Tiêu chuẩn của một cán bộ làm công tác khoa học nói chung là phải có tài và có đức. Nay xin không bàn về đức, mà chỉ bàn về tài mà được nói gọn bằng mấy từ:“Làm được, viết được và nói được”.
Về kỹ năng làm việc là khả năng thao tác, thực hiện các công việc nghiên cứu ở ngoài thực địa. Khoa học về TNN là khoa học thực nghiệm. Các công trình điều tra đánh giá, nghiên cứu đều phải thực hiện trên cơ sở thi công các công trình nghiên cứu, thí nghiệm ngoài thực địa như lộ trình khảo sát, khoan-khai đào, đo đạc, thí nghiệm-thấm, quan trắc, lấy mẫu,… vào các nguồn nước khác nhau. Dựa trên các kết quả thu được mới viết thành các báo cáo. Công tác thực địa có tốt thì báo cáo mới tốt. Khi học tập, các sinh viên đều được nhà trường tổ chức thực tập tiếp xúc với thực tế mỗi khóa từ 1đến 2 lần, song thực tế hiện nay chỉ đạt ở mức là cho đi cưỡi ngựa để xem hoa nở. Do vậy, khi bước vào nghề, các kỹ sư rất lúng túng thực hiện thi công ngoài thưc địa. Cần phải rèn luyện kỹ năng này cho các kỹ sư ở giai đoạn đầu bước vào nghề. Mỗi kỹ sư cần thành thạo tối thiểu 2 - 3 dạng các công tác thực địa khác nhau.
Về kỹ năng viết là việc chuyển các kết quả nghiên cứu thành văn bản để truyền bá và lưu trữ sử dụng về sau. Kỹ năng viết của người cán bộ khoa học được rèn luyện từ khi là sinh viên thông qua việc viết chuyên đề, tiểu luận, đồ án, khóa luận,… Khi bước vào nghề, người cán bộ khoa học phải tiếp tục rèn luyện kỹ năng viết, nâng dần mức độ phức tạp và tính quan trọng của bài viết theo mức độ tích lũy kinh nghiệm và sự trưởng thành theo trình tự sau: Kỹ sư mới ra trường cần phải tham gia viết một phần của báo cáo sản xuất; khi đã đủ kinh nghiệm có thể viết cả báo cáo sản xuất hoặc viết một số phần đồng thời quán xuyến việc thành lập báo cáo sản xuất (chủ biên), cần được giao làm chủ nhiệm đề tài khoa học công nghệ cấp cơ sở; khi có trình độ cao hơn (thạc sỹ, kỹ sư chính) cần phải viết các báo cáo khoa học, bài báo khoa học, chủ nhiệm báo cáo sản xuất lớn, chủ nhiệm đề tài khoa học công nghệ cấp Bộ; trình độ cao hơn nữa (tiến sỹ, kỹ sư cao cấp) cần phải viết hướng dẫn, quy trình quy phạm, viết sách chuyên khảo, viết giáo trình, chủ nhiệm đề tài khoa học công nghệ cấp Nhà nước.
Về kỹ năng nói là sự truyền đạt các kết quả nghiên cứu, các ý tưởng,… cho các đối tượng khác nhau, do đó, phải có khoa nói tốt: Rõ ràng, rành mạch, dễ nghe, dễ hiểu; người nghe hào hứng, cuốn hút. Trong trường học, sinh viên đều được rèn luyện kỹ năng nói thông qua báo cáo chuyên đề, tiểu luận; báo cáo bảo vệ đồ án tốt nghiệp, nay ra công tác cần tiếp tục rèn luyện kỹ năng nói.
Các giải pháp: Xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học lĩnh vực TNN có trình độ cao đáp ứng yêu cầu của thời kì công nghiệp hóa hiện đại hóa đòi hỏi thời gian và áp dụng các giải pháp hữu hiệu. Một là, hoàn thiện quy trình đào tạo. Các cơ sở đào tạo chuyên ngành TNN, những năm đầu cần trang bị cho sinh viên những kiến thức cơ bản cả về thủy văn và địa chất thủy văn, vào những năm cuối mới phân ngành để đi sâu vào 1 trong 2 lĩnh vực; mặt khác, cần gắn kết hơn giữa đào tạo với thực tế. Hai là, hoàn thiện xây dựng tiêu chuẩn, trình độ cán bộ khoa học. Hiện nay, đang áp dụng các bậc và ngạch đối với cán bộ khoa học, cần gắn với tiêu chuẩn và nghĩa vụ cho mỗi ngạch cán bộ khoa học, cụ thể là: Kỹ sư có ít nhất 3 năm kinh nghiệm phải được giao làm chủ nhiệm các đề án sản xuất nhỏ, chủ nhiệm đề tài khoa học công nghệ cấp cơ sơ, tham gia viết báo cáo các đề án lớn; kỹ sư chính phải có trình độ ít nhất thạc sỹ phải được giao làm chủ nhiệm các đề án sản xuất lớn, chủ nhiệm đề tài khoa học-công nghệ cấp Bộ; kỹ sư cao cấp phải có trình độ tiến sỹ, phải được giao làm chủ nhiệm đề án Chính phủ, chủ nhiệm đề tài khoa học-công nghệ cấp Nhà Nước. Ba là, tổ chức, xắp xếp các tổ chức sự nghiệp thuộc lĩnh vực TNN theo hướng tập chung, giảm bớt các đầu mối, trước mắt là các đơn vị sự nghiệp ở các tổ chức chủ yếu của ngành nước như: Cục Quản lý TNN, Trung tâm Quy hoạch và Điều tra TNN Quốc gia.
Cán bộ khoa học lĩnh vực TNN có rất nhiều nghĩa vụ, song cần đi đôi với quyền lợi. Đề nghị Nhà nước có những chế độ, chính sách hợp lý nhằm đảm bảo đời sống cho họ để thu hút được nhiều nhân tài cống hiến cho Ngành.
PGS. TS. NGUYỄN VĂN ĐẢN
Hội Địa chất thuỷ văn Việt Nam
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 3 năm 2024
Các loại hình tai biến địa chất, đặc biệt là trượt, lở đất đá, xói lở bờ sông, lũ bùn đá, lũ ống, lũ quét,... phổ biến xảy ra ở hầu hết các khu vực miền núi Việt Nam. Tỉnh Yên Bái là một trong những khu vực miền núi chịu ảnh hưởng lớn của tai biến địa chất, mỗi khi mùa mưa bão tới, khả năng thiệt hại về người tài sản, công trình công cộng, giao thông là rất cao. Trong nhiều năm gần đây, các loại hình tai biến địa chất này xuất hiện với tần suất ngày một nhiều, diễn biến bất ngờ với quy mô lớn, gấy khó khăn cho công tác dự báo, cảnh báo. Nhiều khi, một loại hình tai biến địa chất thường không chỉ xuất hiện đơn lẻ, đặc biệt là các tai biến liên quan đến lượng mưa. Trong báo cáo này, các tác giả chứng minh được rằng, từ lượng mưa các ngày xảy ra sự kiện tai biến trượt, lở ; lượng mưa ngày cực đại, tổng lượng mưa trận cũng như lượng mưa tích lũy của 1, 3, 5, 7, 10, 15, 20, 25, 30, 45 và 60 ngày trước đó có thể tìm ra được sự tương quan giữa chúng.
Công tác nghiên cứu môi trường đã trở thành một nhiệm vụ chiến lược có tầm quan trọng không chỉ ở một địa phương, một quốc gia, một nhóm các nước khu vực mà là cả cộng đồng thế giới. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay liên quan đến biến đổi khí hậu thì công tác bảo vệ môi trường càng trở lên cấp bách. Môi trường phóng xạ tự nhiên là một phần của môi trường sống; nghiên cứu môi trường phóng xạ tự nhiên nhằm thu thập các thông tin về môi trường phóng xạ, xác định cụ thể các khu vực an toàn, không an toàn từ đó phục vụ việc quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Kết quả nghiên cứu đã xác định khu vực Châu Bình có 3 thân quặng monazit có chứa phóng xạ. Vì vậy, việc nghiên cứu đánh giá môi trường phóng xạ khu vực Châu Bình là cần thiết để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của khu vực.
Trong những năm gần đây, hoạt động nghiên cứu khoa học của đội ngũ giảng viên Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh đã góp phần không nhỏ trong việc nâng cao thành tích chung của nền khoa học nước nhà và nâng tầm uy tín Nhà trường, đồng thời, đáp ứng yêu cầu chuyển giao công nghệ cho nhu cầu của xã hội.
Mặc dù vùng cát ven biển tỉnh Quảng Bình chỉ chiếm phần không lớn diện tích toàn tỉnh (khoảng 335 km2/8.055 km2), nhưng lại được xem là một trong những vùng tự nhiên có nhiều đặc điểm có tính đặc thù nhất, tạo ra nhiều lợi thế so sánh để phát triển KT- XH. Tài nguyên nước dưới đất (NDĐ) và một số dạng tài nguyên khác như đất, khí hậu, địa hình, địa mạo, khoáng sản,... là những yếu tố có tác động mang tính quyết định đến sự phát triển bền vững về KT- XH vùng cát tỉnh Quảng Bình. Tài nguyên NDĐ ở vùng cát Bắc Quảng Bình chưa được nghiên cứu và giải quyết vấn đề, mới nghiên cứu ở tỷ lệ nhỏ và trung bình.
Nước là nguồn tài nguyên thiết yếu cho cuộc sống của con người và hệ sinh thái. Trong bối cảnh nguồn nước dưới đất đang cạn kiệt, chất lượng nước đang suy giảm đã tạo nên áp lực lớn lên các dòng sông. Việc tính toán, đánh giá dòng chảy môi trường (dòng chảy tối thiểu) nhằm đảm bảo ở mức thấp nhất cần thiết để duy trì dòng sông, bảo đảm sự phát triển bình thường của hệ sinh thái thủy sinh và bảo đảm cho hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước là hết sức cần thiết và cấp bách. Trong bài báo này, các tác giả trình bày về phương pháp thủy văn - phương pháp tính toán, đánh giá dòng chảy môi trường đơn giản nhất, áp dụng tính toán cho lưu vực sông Hương.
