Nâng cao năng lực thực hiện kiểm toán quản lý nguồn nước lưu vực sông Mê Công

Chất lượng nước tại một số khu vực thuộc lưu vực sông Mê Công đang có dấu hiệu ô nhiễm. Tình trạng suy thoái nguồn nước trong khu vực đã kéo theo những ảnh hưởng và tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, sinh kế, đời sống của người dân. Đây là nội dung được nêu ra trong báo cáo “Kiểm toán việc quản lý nguồn nước lưu vực sông Mê Công” gắn với thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững do Kiểm toán Nhà nước tại 3/6 quốc gia thuộc lưu vực sông Mê Công gồm: Việt Nam, Thái Lan, Myanma hợp tác thực hiện.

Ô nhiễm nguồn nước

Báo cáo tóm tắt kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước (KTNN) Việt Nam, Thái Lan và Myanma cho thấy, Chính phủ các nước đã có sự quan tâm, chú trọng và đưa ra nhiều nỗ lực, giải pháp trong công tác quản lý nguồn nước sông Mê Công gắn với việc thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững như: Hoàn thành việc xây dựng Kế hoạch hành động thực hiện Chương trình Nghị sự 2030 phù hợp với tình hình của mỗi quốc gia; ban hành các quy định, văn bản quy phạm pháp luật, xây dựng cơ sở pháp lý về quản lý tài nguyên nước; đầu tư cơ sở hạ tầng, nguồn lực cần thiết và tổ chức thực hiện giám sát, cảnh báo về số lượng, chất lượng nguồn nước; tăng cường các hoạt động hợp tác quốc tế các cấp về nguồn nước LVS Mê Công nhằm chia sẻ, trao đổi và thống nhất với nhau trên cơ sở cùng có lợi,... Tuy nhiên, các báo cáo kiểm toán cũng phản ánh tình trạng suy thoái nguồn nước sông Mê Công kèm theo những ảnh hưởng, tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, sinh kế, đời sống của người dân đã và đang diễn ra tại cả 3 quốc gia. Kết quả kiểm toán cho thấy, chất lượng nước tại một số khu vực thuộc LVS Mê Công đang có dấu hiệu ô nhiễm.

Tại Myanma, kết quả phân tích chất lượng nước tại 5 khu vực (bao gồm 2 khu vực thuộc dòng chính sông Mê Công và 3 khu vực thuộc dòng nhánh) phản ánh một số chỉ tiêu hóa học, sinh học vượt quy chuẩn cho phép, không phù hợp để sử dụng phục vụ mục đích sinh hoạt của người dân. Theo KTNN Myanma, nguyên nhân ban đầu được xác định là do ảnh hưởng từ chất diệt côn trùng, chất thải hóa học từ các ngành nông nghiệp và chăn nuôi, dự án khai thác mỏ, khách sạn, nhà hàng và khu vực dân cư bên bờ sông.

Tại Việt Nam, tình trạng chất lượng nước mặt, nước ngầm có dấu hiệu bị ô nhiễm vi sinh, nhiễm phèn và có độ mặn cao cũng đã xuất hiện tại một số địa phương. Đặc biệt là vào mùa khô và tại các khu vực thành thị, các khu công nghiệp nơi tập trung nhiều cơ sở chế biến, sản xuất hoặc các khu vực tiếp giáp biển. Nguyên nhân được xác định có thể là do tác động từ hoạt động xả thải trong quá trình sản xuất, sinh hoạt cũng như tình trạng suy giảm số lượng nước sông Mê Công, dẫn đến thiếu nước ngọt nghiêm trọng, ảnh hưởng đến khả năng tự làm sạch và rửa mặn tự nhiên của dòng sông.

Về số lượng nước, KTNN Việt Nam và Thái Lan đều ghi nhận tình trạng thiếu nước tại các quốc gia này có xu hướng ngày càng gia tăng. Trên cơ sở phân tích các số liệu đo đạc, thống kê về mực nước, số lượng nước, phù sa trong giai đoạn 2011 - 2020, KTNN Việt Nam chỉ ra lượng nước từ thượng nguồn sông Mê Công đổ về Đồng bằng sông Cửu Long đang có chiều hướng suy giảm, số lượng nước năm 2020 thấp hơn 157 tỷ m3 so với cùng kỳ năm 2011; lượng phù sa, bùn cát về từ thượng nguồn năm 2020 cũng giảm tương ứng 14 triệu tấn so với năm 2017.

Tại Thái Lan, cơ sở dữ liệu về số lượng nước theo ngày trong giai đoạn từ 1/1/2016 đến ngày 31/5/2021 tại 6 trạm đo dọc sông Mê Công ở Thái Lan cho thấy, từ năm 2019, số ngày có lượng nước ở mức cực thấp đã tăng lên đáng kể so với giai đoạn trước đó. Ngoài ra, căn cứ trên số liệu thống kê về lượng phù sa sông Mê Công trong giai đoạn 1992 - 2018 và dữ liệu khảo sát từ 24 khu vực thuộc mạng lưới sông Mê Công, KTNN Thái Lan cũng làm rõ hoạt động xả cặn là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến việc bồi tụ cặn, lắng đọng phù sa, dẫn đến sự xuất hiện của “Hiệu ứng dòng nước đói” - khi dòng chảy của sông vượt quá khả năng vận chuyển phù sa gây ra hiện tượng xói mòn lòng, bờ sông đang có xu hướng ngày càng gia tăng trong giai đoạn 1992 - 2018.

Nâng cao công tác quản lý nguồn nước lưu vực sông

Phó Tổng KTNN Việt Nam Doãn Anh Thơ nhấn mạnh tại Hội thảo chia sẻ kinh nghiệm kiểm toán hợp tác về công tác quản lý nguồn nước tại LVS Mê Công, năm 2018, Đại hội ASOSAI lần thứ 14 đã chính thức thông qua Tuyên bố Hà Nội về Kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững với hai trụ cột chính: Thúc đẩy việc chia sẻ kiến thức trong cộng đồng ASOSAI; phát triển năng lực cho các SAI thành viên trong lĩnh vực kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững; thực hiện mục tiêu phát triển bền vững và giải quyết thách thức về môi trường toàn cầu. Tuyên bố Hà Nội đã trở thành văn kiện quan trọng về tầm nhìn chiến lược cho giai đoạn phát triển tiếp theo của ASOSAI trong việc theo đuổi và hiện thực hóa Chương trình nghị sự 2030 về Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Liên hợp quốc.

Quyết tâm theo đuổi việc hiện thực hóa các mục tiêu trong Tuyên bố Hà Nội, KTNN Việt Nam đã chủ trì, phối hợp cùng với SAI Myanmar và Thái Lan triển khai thực hiện cuộc kiểm toán cùng sự hỗ trợ chuyên môn, kỹ thuật của các chuyên gia đến từ SAI Malaysia, Indonesia, CAAF và WB. Mặc dù gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, song đến nay, với những nỗ lực của tất cả các SAI tham gia và đồng nghiệp quốc tế, cuộc kiểm toán đã thành công tốt đẹp. Thực hiện SDGs tiếp tục được kế thừa và khẳng định trong Tuyên bố Băng Cốc tại Đại hội ASOSAI lần thứ 15: “Thông qua Tuyên bố Hà Nội, có thể nhận ra được tầm quan trọng của việc các SAI nỗ lực theo đuổi khái niệm “Xây dựng lại tốt hơn” - “Building Back Better” để thực hiện SDGs trong trạng thái bình thường mới”. Vì vậy, với mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nước sông Mê Công một cách bền vững, công bằng và hài hòa giữa các quốc gia trong LVS Mê Công nói riêng và đóng góp cho nỗ lực chung của ASOSAI nhằm kiến tạo một thế giới ngày càng xanh tươi và bền vững.

Ông Đinh Văn Dũng, Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành III, Trưởng Đoàn Cuộc kiểm toán việc quản lý nguồn nước LVS Mê Công gắn với việc thực hiện Mục tiêu phát triển bền vững phát triển bền vững của KTNN Việt Nam cho biết: Cuộc kiểm toán có sự tham gia của 3/6 quốc gia thuộc LVS Mê Công gồm Việt Nam, Thái Lan, Mianma bối cảnh toàn lưu vực đã và đang phải đối mặt với các thách thức to lớn cùng những tác động tiêu cực không thể lường trước bắt nguồn từ hiện tượng biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường cũng như việc quản lý, khai thác và sử dụng nguồn nước thiếu bền vững, có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của hơn 65 triệu người dân. KTNN Việt Nam cũng ghi nhận một số khó khăn, bất cập trong việc thực hiện các Hiệp định, cam kết quốc tế về quản lý nguồn nước LVS Mê Công hiện nay như các văn bản pháp lý làm cơ sở điều tiết các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên dòng chính và dòng nhánh chưa đầy đủ; thiếu các điều khoản cụ thể để giải quyết tranh chấp, bất đồng giữa các thành viên MRC; thiếu các chỉ tiêu, hoạt động liên quan đến đánh giá tác động môi trường và tình hình thực hiện các Mục tiêu PTBV về quản lý tổng hợp tài nguyên nước LVS,…

Về kết quả kiểm toán, trên cơ sở tổng hợp báo cáo tóm tắt kết quả kiểm toán của 3 cơ quan KTNN của 3 nước Việt Nam, Myanmar và Thái Lan cho thấy, trên cơ sở tổng hợp báo cáo tóm tắt kết quả kiểm toán, Chính phủ 3 nước đã có sự quan tâm, chú trọng và đưa ra nhiều nỗ lực, giải pháp trong công tác quản lý nguồn nước sông Mê Công gắn với việc thực hiện SDGs như: Đầu tư cơ sở hạ tầng, nguồn lực cần thiết và tổ chức thực hiện giám sát, cảnh báo về số lượng, chất lượng nguồn nước; tăng cường các hoạt động hợp tác quốc tế các cấp về nguồn nước LVS Mê Công nhằm chia sẻ, trao đổi và thống nhất với nhau cùng có lợi,... Tuy nhiên, các Báo cáo kiểm toán cũng phản ánh tình trạng suy thoái nguồn nước sông Mê Công kèm theo những ảnh hưởng, tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, sinh kế, đời sống của người dân đã và đang diễn ra tại 3 quốc gia. Qua kiểm toán, 3 cơ quan KTNN đã đưa các cảnh báo về nguy cơ, rủi ro và hệ quả của tình trạng suy thoái tài nguyên nước sông Mê Công; kiến nghị nhiều giải pháp hữu ích, có tính khả thi cao trực tiếp đến Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền liên quan.

HÀ ANH