Ngành điện và mục tiêu chuyển dịch cơ cấu nguồn

Chuyển đổi sang năng lượng tái tạo xanh và sạch là xu hướng tất yếu giúp đảm bảo một nền kinh tế bền vững, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức trong quá trình thực hiện.

Tại Diễn đàn “Thúc đẩy tiến trình phát triển năng lượng xanh, sạch và bền vững” được Tạp chí Năng lượng Sạch Việt Nam phối hợp với Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương tổ chức tổ chức ngày 27/9, TS. Mai Duy Thiện, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Sạch Việt Nam cho biết: Giai đoạn đến 2050, hệ thống năng lượng/hệ thống điện Việt Nam sẽ trải qua một quá trình chuyển đổi cơ bản về cơ cấu nguồn, từ chỗ chủ yếu dựa vào nguồn nhiên liệu hóa thạch chuyển sang nguồn năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, sử dụng hiệu quả năng lượng. Trọng tâm chuyển đổi của hệ thống điện Việt Nam bao gồm: điện sạch sẽ là nguồn năng lượng chính, khai thác tối đa điện từ năng lượng tái tạo (NLTT).

Chuyển dịch năng lượng đang là mục tiêu quan trọng của nhiều quốc gia, khu vực trên thế giới trước sức ép nhu cầu năng lượng tăng trong khi các nguồn nhiên liệu hóa thạch đang dần cạn kiệt. Không chỉ giúp đảm bảo nhu cầu năng lượng cũng như an ninh năng lượng của mỗi quốc gia, năng lượng tái tạo còn là một giải pháp quan trọng nhằm ứng phó với tình trạng biến đổi khí hậu đang diễn ra trên toàn cầu. Việc phát triển xanh, chuyển đổi năng lượng, giảm phát thải là xu hướng tất yếu, không thể đảo ngược mà Việt Nam không thể đứng ngoài, cũng là một cơ hội để phát triển, tái cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng xanh, sạch và bền vững.
Diễn đàn “Thúc đẩy tiến trình phát triển năng lượng xanh, sạch và bền vững”.

Toàn cảnh Diễn đàn “Thúc đẩy tiến trình phát triển năng lượng xanh, sạch và bền vững”

Theo lãnh đạo Hiệp hội Năng lượng Sạch Việt Nam, Việt Nam đã và đang đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi ngành năng lượng theo tinh thần phát huy nội lực, đồng thời tăng cường sự hợp tác, hỗ trợ từ các đối tác phát triển. Trong đó, đã giảm dần nguồn điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch, năng lượng truyền thống, ưu tiên phát triển các nguồn điện năng lượng tái tạo, năng lượng mới và sạch.
Tuy nhiên, trong bối cảnh nhu cầu nền công nghiệp và nền kinh tế đang phát triển tại Việt Nam còn gặp nhiều thách thức về nhu cầu tiêu thụ năng lượng, với tốc độ tăng trưởng khoảng 10 - 12% hàng năm nên để tránh tình trạng thiếu điện cục bộ và tăng cường an ninh năng lượng, chúng ta cần làm rõ thực trạng tiến trình phát triển năng lượng, đánh giá các cơ hội, thách thức cần đối mặt, thông qua đó đưa ra các đề xuất nhằm đẩy mạnh hơn nữa tiến trình phát triển năng lượng xanh, sạch và hướng tới phát triển bền vững.
"Để thực hiện hóa được chiến lược phát triển năng lượng sạch, thời gian qua, Việt Nam đã ưu tiên đầu tư và sử dụng năng lượng tái tạo, đồng thời khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia vào việc phát triển và sử dụng năng lượng tái tạo", ông Thiện cho biết.

TS. Mai Duy Thiện, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Sạch Việt Nam

Đồng tình với ý kiến của TS. Mai Duy Thiện, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công Thương - ông Bùi Quốc Hùng cho rằng, Việt Nam là một nền kinh tế năng động, với nhu cầu sử dụng năng lượng đặc biệt là điện năng ngày càng tăng cao. Giai đoạn 2011-2020, điện thương phẩm của Việt Nam đạt mức tăng trưởng bình quân là 9,6%/năm. Dự kiến giai đoạn 2021-2030, mức tăng trưởng điện thương phẩm bình quân sẽ đạt 8,52% đến 9,36%.

Xu thế phát triển hiện nay của các nền kinh tế trên thế giới là thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh, sạch, giảm phát thải nhằm hướng đến mục tiêu trung hòa carbon, và Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó. Hiện nay, đã có nhiều cơ chế chính sách khuyến khích chuyển dịch năng lượng bền vững phù hợp với định hướng chiến lược của Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị và các cam kết của Chính phủ về giảm phát thải ròng bằng 0 tại COP26.

Ông Bùi Quốc Hùng, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương)

"Tuy nhiên, trên thực tế, thực hiện việc chuyển đổi năng lượng, trong đó có chuyển đổi cơ cấu nguồn điện tại Việt Nam để đáp ứng các yêu cầu trên vẫn còn nhiều thách thức. Đặc biệt là kinh nghiệm trong hoạch định chính sách, đầu tư, xây dựng và quản lý vận hành và nhiều vấn đề khác", ông Hùng nhận định.

Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo cũng liệt kê một loạt các khó khăn khác như chưa có những tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về hệ thống điện mặt trời, điện gió; Năng lực và trình độ công nghệ trong nước còn hạn chế, thiếu cơ sở hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ hỗ trợ sửa chữa, bảo dưỡng, thay thế thiết bị. Tỷ lệ nội địa hóa công nghệ ngành năng lượng thấp, thiếu cơ chế hỗ trợ và thúc đẩy phát triển.

Ngoài ra, các chính sách, quy định khuyến khích phát triển thời gian qua chỉ được áp dụng trong thời gian nhất định để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào điện gió, điện mặt trời. Mặc dù việc bổ sung quy hoạch nguồn điện được tính toán đồng bộ quy hoạch lưới, nhưng tiến độ triển khai nhiều công trình lưới điện trong quy hoạch được phê duyệt còn chậm, dẫn đến quá tải cục bộ tại một số khu vực.

Cũng theo đề xuất của ông Hùng, để thực hiện chuyển dịch cơ cấu nguồn điện sao cho hiệu quả thì nên đầu tư xây dựng và phát triển thị trường LNG tại Việt Nam. Nước ta có lợi thế về hạ tầng để hình thành các trung tâm nhiệt điện sử dụng LNG quy mô lớn. Hiện, các địa phương đã đề xuất phát triển khoảng 140.000 MW với khoảng 30 vị trí đề xuất trên cả nước, tập trung tại miền Trung và miền Nam. 

Việc đầu tư cho điện khí LNG sẽ giúp ngành điện phát triển xanh hơn và hạn chế sự phụ thuộc vào các nhà máy nhiệt điện than vốn chiếm tỉ lệ khá cao. Do đó, nước ta cũng đang xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển các dự án LNG.

Mặt khác, đây là một lĩnh vực mới và có nhiều thách thức khi Việt Nam chưa có kinh nghiệm trong phát triển các chuỗi dự án khí - điện, cũng như xây dựng, vận hành các dự án kho cảng LNG và tham gia vào thị trường LNG trên thế giới.

“Loại khí này chiếm 70-80% giá thành điện năng sản xuất nên việc xây dựng cơ chế giá phù hợp để thích nghi với những thay đổi giá nhiên liệu nhưng không tác động quá lớn tới giá bán lẻ điện là thách thức rất lớn với Việt Nam”, ông Hùng cho biết.

Trước đó, PSG. TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cũng cho rằng thách thức lớn nhất hiện nay của nhà máy điện khí LNG vẫn là giá thành cao, nguyên liệu đầu vào cho sản xuất điện phụ thuộc giá nhập khẩu.

Trong khi đó, hiện vẫn chưa có khung giá phát điện của các dự án điện khí LNG. Nếu đặt trong bối cảnh giá khí có lúc lên tới 30 USD/mmBTU, giá mua điện khí sẽ cao hơn rất nhiều so với giá bán lẻ điện mà EVN bán ra.

Về lâu dài, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng Chính phủ và các bộ ngành cần xây dựng các cơ chế khuyến khích khai thác các nguồn khí trong nước, đặc biệt là nguồn khí đồng hành và mỏ nhỏ, mỏ cận biên trên cơ sở tính toán hiệu quả tổng thể từ thượng nguồn đến hộ tiêu thụ, cân đối nguồn trong nước và nhập khẩu.

“Giá LNG biến động mạnh, thiếu tính ổn định nên Chính phủ và các cấp thẩm quyền cần xây dựng cơ chế về giá khí LNG bán cho các hộ tiêu thụ điện phù hợp. Đây là điều kiện căn bản để đảm bảo hiệu quả và kích thích đầu tư cho các dự án điện khí LNG trong thời gian tới”, ông Long chia sẻ.

Đỗ Hùng