Nhân rộng mô hình phân loại rác thải tại nguồn ở Phường 7, Tuy Hoà (Phú Yên)

Sau 2 năm triển khai mô hình Phân loại rác tại phường 7 (TP. Tuy Hòa - Phú Yên), nhiều kết quả tích cực đã được ghi nhận. Tiếp tục với sự trợ giúp của Tổ chức WWF Việt Nam, hiện nay UBND TP. Tuy Hòa đã, đang tiếp tục triển khai nhân rộng, thực hiện phân loại rác thải tại nguồn trong cộng đồng dân cư. 

Quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt theo Luật Bảo vệ môi trường 2020. Đồ họa: ANH NGỌC

Được biết, mô hình Phân loại rác tại Phường 7 là mô hình thí điểm của TP. Tuy Hòa được triển khai từ năm 2022. Mô hình này thực hiện ban đầu là 150 hộ gia đình tại khu phố đường Trường Chinh (Phường 7) với mục đích hướng dẫn người dân biết cách phân loại rác, thu gom riêng rác hữu cơ. Cùng đồng hành thực hiện mô hình thí điểm này có Công ty CP Môi trường đô thị Phú Yên và có sự trợ giúp của cán bộ Tổ chức WWF phụ trách địa phương tại Việt Nam.

Nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi

Theo khảo sát thực tế của phóng viên tại khu vực địa bàn Phường 7, từ khi triển khai mô hình, nhiều gia đình đã tích cực tham gia phân loại rác tại nguồn, theo sự hướng dẫn của cán bộ Tổ chức WWF Việt Nam cùng cơ quan chức năng sở tại. 

Bà Phạm Thị Minh An chia sẻ: Rác thải được phân loại và để riêng từng thùng, trong đó các chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế được để riêng một thùng; chất thải thực phẩm, rác hữu cơ một thùng; chất thải rắn sinh hoạt khác một thùng.

Không những tham gia phân loại rác, gia đình Bà Phạm Thị Minh An còn vận động và cùng một số hộ dân trong khu phố tham gia dọn vệ sinh, xử lý một số rác thải tập kết không đúng quy định, với mong muốn mỗi thành viên là một nhân tố góp phần cho TP. Tuy Hòa ngày càng xanh - sạch - đẹp.

Không chỉ tại các hộ gia đình, trong các khu chợ thuộc Phường 7 cũng được triển khai đồng bộ. Quan điểm của các cán bộ dự án thuộc Tổ chức WWF, tiểu thương là một trong những nhân tố quan trọng để thực hiện tốt việc này. Vì vậy, tại chợ Phường 7, địa phương đã bố trí nhiều thùng rác. Ngoài ra, các tiểu thương ở chợ Phường 7 còn tham gia mô hình Chợ không rác nhựa dùng một lần bằng cách khuyến khích người đi chợ không sử dụng túi ni lông, thay vào đó là sử dụng giỏ đi chợ.

Công nhân Công ty CP Môi trường đô thị Phú Yên dùng máy để bóc tách phân được ủ từ rác thải hữu cơ.

Ảnh: ANH NGỌC

Theo Công ty Cổ phần Môi trường đô thị Phú Yên, sau khi phân loại rác tại nguồn, công ty bố trí xe thu gom riêng rác thải hữu cơ vận chuyển về nhà ủ ở bãi rác Thọ Vức để tiến hành ủ phân compost. Ông Lê Ngọc Kim Ngân, nhân viên kỹ thuật Công ty Cổ phần Môi trường đô thị Phú Yên cho biết: Để thực hiện ủ rác hữu cơ thành phân bón, công ty đã xây dựng nhà ủ phân thử nghiệm tại bãi rác Thọ Vức với diện tích khoảng 100m2 có mái che.

Mô hình ủ rác hữu cơ này triển khai từ tháng 2/2023, bình quân mỗi ngày thu gom rác hữu cơ tại phường 7 khoảng 200-220kg. Đến nay, lượng rác thải hữu cơ được thu gom, vận chuyển về nhà ủ khoảng 35 tấn và ủ thành phân compost đạt tiêu chuẩn với số lượng ước tính hơn 1 tấn.

Việc triển khai mô hình đã mang lại lợi ích cho cả người dân và chính quyền địa phương. Người dân đã có nguồn phân hữu cơ bón cho cây trồng đảm bảo an toàn, còn với địa phương giảm áp lực trong việc thu gom rác thải và giảm chi phí dành cho công tác bảo vệ môi trường.

Hiện nay, lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn tỉnh khoảng 706 tấn/ngày, khối lượng được thu gom khoảng 550 tấn/ngày (đạt tỉ lệ 78). Công tác xử lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn tỉnh chủ yếu bằng hình thức chôn lấp, đốt tại các bãi rác tập trung. Toàn tỉnh hiện có 8 bãi chôn lấp rác thải tập trung, trong đó có 3 bãi chôn lấp hợp vệ sinh (TP. Tuy Hòa, TX Sông Cầu và TX Đông Hòa). Nhằm giảm tải cho các bãi rác, các địa phương cần triển khai mô hình phân loại rác thải tại nguồn và tiến hành thu gom, xử lý, đặc biệt là rác thải hữu cơ có thể ủ thành phân bón.

Theo khảo sát và nhận xét của nhóm tư vấn trường Đại học Bách khoa Hà Nội, tổng khối lượng rác thải phát sinh tại TP. Tuy Hòa (năm 2023) khoảng 167 tấn/ngày, trong đó lượng rác thải sinh hoạt từ các hộ gia đình chiếm 81,5%, rác thải ở các chợ dân sinh chiếm 10,5%, các nguồn khác chiếm số lượng không đáng kể… 

Các hoạt động chính: 

Phân loại rác tại nguồn: Cung cấp các thùng rác riêng biệt cho từng loại rác thải như rác hữu cơ, rác tái chế và rác khác tại các khu vực trong chợ.

Tổ chức các buổi hướng dẫn cho các tiểu thương và người dân về cách phân loại rác tại nguồn

Thường xuyên tuyên truyền, vận động tiểu thương thực hành phân loại rác thông qua hệ thống loa phát thanh, tuyên truyền trực tiếp tại các quầy hàng, pano-áp phích tại chợ; có các hình thức khuyến khích ban đầu bằng các cuộc thi, tặng quà những nhóm làm tốt, nhắc nhở các bên làm chưa tốt, dần dần đưa vào quy định tại chợ… 

Thu gom và phân loại rác hữu cơ: Rác hữu cơ từ các gian hàng (như vỏ trái cây, rau củ hư hỏng, thức ăn thừa…) được thu gom về điểm tập kết hàng ngày bởi đội ngũ nhân viên vệ sinh của chợ. Rác hữu cơ sau khi phân loại tại chợ sẽ được chuyển đến điểm ủ phân hữu cơ do đơn vị chuyên trách. Ví dụ như, ở Tuy Hòa là URENCO và ở Hà Tĩnh là HTX trồng rau Bình Minh. 

“Công tác thu gom và xử lý rác thải ở TP. Tuy Hòa hiện nay tương đối tốt. Qua khảo sát cho thấy, ý thức bảo vệ môi trường của người dân trên địa bàn thành phố rất tốt, cơ bản giải quyết được lượng rác thải phát sinh hằng ngày”-  Bà Văn Diệu Anh, giảng viên Trường đại học Bách khoa Hà Nội cho biết!

Tuy nhiên, việc phân loại rác thải tại nguồn vẫn chưa được tất cả người dân thực sự quan tâm, song sóng với đó là cơ sở hạ tầng chưa đảm bảo, bãi xử lý rác chủ yếu bằng hình thức chôn lấp. Với hạ tầng như vậy thì công tác phân loại rác tại nguồn để đưa đến bãi rác xử lý là chưa phù hợp, chưa mang tính hệ thống nên hiệu quả phân loại và xử lý chưa theo mong muốn.

Nhìn chung, mô hình có khả năng áp dụng rộng rãi với các chợ có hệ thống thu gom, và phân loại, xử lý được rác hữu cơ. Cụ thể, nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm của tiểu thương và cộng đồng về phân loại rác và thực hành phân loại rác tại chợ. Hình thành mô hình liên kết giữa các bên liên quan trong việc phân loại - thu gom và xử lý bằng phương pháp ủ phân hữu cơ. Góp phần giảm lượng rác hữu cơ tại các chợ vận chuyển đi xử lý, đồng thời tạo sản phẩm phân hữu cơ có tiềm năng sử dụng. 

Kinh nghiệm và gợi mở đề xuất

Hoạt động tuyên truyền về phân loại rác tại nguồn và khuyến khích xử lý rác hữu cơ triển khai rộng rãi tại chợ đã góp phần nâng cao nhận thức của tiểu thương đối với rác thải nói chung và rác thải hữu cơ nói riêng. Mô hình phù hợp với kế hoạch chương trình quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại địa phương, do đó nhận được sự quan tâm hỗ trợ của chính quyền địa phương và các bên liên quan cũng như khả năng huy động các nguồn lực tại địa phương bao gồm nhân lực, hạ tầng và tài chính là không quá khó.

Hoạt động phân loại rác tại nguồn có thể thực hiện tốt do không yêu cầu đầu tư nhiều về trang thiết bị. Tuy nhiên rác hữu cơ sau phân loại cần được vận chuyển và ủ phân tại các bể ủ chuyên dụng. Kinh phí cho việc xây dựng các bể ủ cũng như kinh phí cho việc vận chuyển rác thải từ nguồn phát sinh đến nơi ủ phân là tương đối lớn. 

Việc sử dụng rác thải ủ phân hữu cơ tạo ra sản phẩm hữu ích mang lại những tác động tích cực trong công tác bảo vệ môi trường thông qua việc giảm tiêu thụ tài nguyên, giảm phát sinh rác thải.

Về mặt kỹ thuật, mô hình được chia ra làm các bước: Phân loại – thu gom – vận chuyển - ủ phân. Đối với hoạt động phân loại và thu gom, yêu cầu kỹ thuật không khó. Đối với hoạt động thu gom – vận chuyển, khía cạnh kỹ thuật không khó, tuy nhiên đòi hỏi có phương tiện thu gom và vận chuyển chuyên dụng. 

Mô hình hoàn toàn phù hợp chủ trương và chiến lược quản lý chất thải rắn quốc gia cũng như phù hợp với kế hoạch chương trình quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại địa phương. Tuy nhiên, cần xem xét kỹ về phương tiện vận chuyển, hạ tầng ủ phân cũng như kinh phí để thực hiện hoạt động vận chuyển và ủ phân hữu cơ; vấn đề chất lượng đi cùng với giải quyết đầu ra của phân hữu cơ. Đồng thời, quy trình sản xuất phân hữu cơ cũng cần cân nhắc để phù hợp với điều kiện của địa phương.

Việc lựa chọn địa điểm để xây dựng khu vực ủ phân hữu cơ cũng rất quan trọng. Các yếu tố về quy hoạch xử lý chất thải hay kiểm soát ô nhiễm trong quá trình ủ phân cũng là 1 vấn đề cần quan tâm. Đồng thời, đơn vị vận hành sản xuất phân hữu cơ cũng cần có cam kết, đồng hành lâu dài. 

Theo bà Văn Diệu Anh, hoạt động phân loại rác thải tại nguồn là một khâu trong toàn bộ hệ thống quản lý rác thải sinh hoạt. Để hoạt động phân loại rác thải tại nguồn đi vào thực tế và có tính khả thi thì hạ tầng xử lý rác thải phải phù hợp, lúc đó việc phân loại rác mới thật sự có ý nghĩa. Từ đó, người dân thấy được lợi ích trong việc phân loại rác thải tại nguồn và có thể lan tỏa, nhân rộng.

UBND TP. Tuy Hòa đã chỉ đạo Phòng TN&MT phối hợp với Công ty CP Môi trường đô thị Phú Yên xây dựng phương án và phối hợp với các xã, phường tăng cường tuyên truyền để người dân thực hiện phân loại rác thải tại nguồn. UBND TP. Tuy Hòa hy vọng Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam tiếp tục đồng hành hỗ trợ địa phương nhân rộng mô hình phân loại rác thải tại nguồn.

PV