Cần Giờ là một huyện duy nhất của TP. Hồ Chí Minh giáp biển, nằm phía Đông Nam của Thành phố và cách trung tâm của Thành phố 50 km, đóng vai trò quan trọng với việc sở hữu khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ được UNESCO công nhận. Hiện nay, một trong những vấn đề quan trọng về môi trường có liên quan đến dân cư trong khu vực chính là việc quản lý cũng như giảm thiểu rác thải sinh hoạt.
Ngày 14/11/2018, Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh ban hành Quyết định số 44/2018/QĐ-UBND đưa ra những quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn trên địa bàn; trong đó, các cơ quan, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn Thành phố có hoạt động phát sinh chất thải rắn sinh hoạt phải thực hiện phân loại. Dựa trên những chủ trương của Thành phố về các hoạt động truyền thông phân loại rác thải sinh hoạt, chính quyền, đoàn thể và người dân huyện Cần Giờ cũng đã có những sáng kiến phù hợp với đặc thù của địa phương để nâng cao tính hiệu quả hoạt động phân loại rác thải tại nguồn. Dựa trên dữ liệu phỏng vấn sâu vào tháng 12/2020 và tháng 05/2021, tác giả trình bày những hoạt động truyền thông và hành vì của cộng đồng địa phương trong việc triển khai hoạt động phân loại rác tại nguồn.
Những hình thức truyền thông giảm thiểu rác thải sinh hoạt trên địa bàn huyện Cần Giờ
Đối với các hoạt động giảm thiểu rác thải sinh hoạt (RTSH) trên địa bàn huyện Cần Giờ, TP. Hồ Chí Minh (TP. HCM), các ban, ngành, đoàn thể đã tổ chức nhiều hoạt động gần gũi và thiết thực để người dân có thể tham gia. Những hoạt động chính đã triển khai từ năm 2019 - 2020 trên địa bàn huyện có thể kể đến bao gồm:
Mô hình sinh hoạt câu lạc bộ định kỳ cho Đoàn viên và hội viên
Hội Liên hiệp Phụ nữ và Đoàn Thanh niên tại địa phương thường tổ chức các hoạt động truyền thông về môi trường trong phạm vi hoạt động của các Câu lạc bộ sinh hoạt định kỳ. Hình thức của Hội phụ nữ triển khai thông qua mạng lưới 45 tổ trưởng, ban ấp và chi bộ các khu phố với các tài liệu truyền thông về giảm thiểu rác thải do phòng TN&MT cung cấp. Hình thức triển khai của Đoàn Hội thường lồng ghép các vấn đề giảm thiểu RTSH vào nội dung sinh hoạt chủ điểm của các câu lạc bộ bao gồm: Hội thi sáng kiến về môi trường, hội thi tuyên truyền viên giỏi, hội thi tìm hiểu kiến thức về RTSH,… Điều đặc biệt, các hoạt động định kỳ này chính là các hội đoàn có thể kết hợp với các tổ chức khác tại địa phương như: Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh để đưa ra các sáng kiến kêu gọi được sự tham gia của cộng đồng địa phương.
Từ tháng 1/2019 cho đến tháng 12/2020, dưới hoạt động của Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên, có hơn 20 sáng kiến đã được ứng dụng trong hoạt động phân loại rác thải tại nguồn cũng như giảm thiểu RTSH. Một trong số đó có thể kể đến là hoạt động đổi rác lấy quà tặng hay mô hình đi chợ không rác cũng như tuyến đường văn minh được duy trì và nhận được sự tham gia của cộng đồng địa phương, nhất là các phụ nữ. Cũng từ các hoạt động này, những kinh nghiệm về việc tổ chức phân loại rác tại nguồn được các hội nhóm ghi nhận và có những đề xuất với phòng TN&MT của Huyện.
Mô hình đi chợ không túi nhựa
Xuất phát từ ý tưởng của Hội phụ nữ, mô hình tặng giỏ đi chợ cho người dân kết hợp với siêu thị Coopmart trong khu vực không phát miễn phí túi nilon, thay thế bằng túi phân hủy sinh học được người dân địa phương, đặc biệt các chị em phụ nữ ủng hộ nhiệt tình. Theo đánh giá của cán bộ Hội phụ nữ, hầu như người dân đã có thói quen mang theo giỏ nhựa đi chợ cũng như túi sử dụng nhiều lần của siêu thị sau nhiều lần phát động phong trào.
Mô hình đổi rác lấy quà tặng
Trong năm 2019, để có thể kết hợp việc vận động, hướng dẫn người dân phân loại rác cũng như giới thiệu các hoạt động tái chế RTSH, Đoàn Thanh niên và Hội Phụ nữ đã tiến hành triển khai các buổi đổi rác lấy quà tặng với sự đa dạng về hình thức tùy theo các chi hội tổ chức. Các quà tặng phổ biến trong các hoạt động này bao gồm: Xã Bình Khánh tổ chức đổi rác lấy cây với trung bình 3 kg rác thải nhựa đổi lấy 1 chậu hoa treo, xã Long Hòa có hình thức đổi rác lấy gạo với trung bình 2-3 kg rác nhựa có thể đổi lấy 5 kg gạo, tại xã đảo Thạnh An thì mô hình đổi 1kg bao nilong khó phân hủy đổi lấy 1kg bao ni long sinh học,… Mặc dù, hình thức đổi rác lấy quà không phải là mới nhưng cũng góp phần tạo sự hứng thú tham gia cho các hộ gia đình.
Mô hình tuyến đường văn minh
Một trong những hoạt động giảm thiểu RTSH được duy trì ổn định và kết hợp với các phong trào địa phương đã có chính là hoạt động thi đua tuyến đường văn minh và khu phố không rác, hoạt động thu gom RTSH không đúng nơi quy định cũng như các hình thức bố trí các thùng rác được chia làm 2 loại dọc các tuyến đường chính giúp cho các khu vực được sạch sẽ đồng thời giúp người dân có thể thuận tiện trong việc để rác đúng hữu cơ và các loại rác khác trong khi chờ xe thu gom. Khi phỏng vấn người dân ở các khu phố thì hầu như tại thị trấn Cần Thạnh, người dân được hướng dẫn hình thức phân loại rác tại nhà khác kỹ và có hướng dẫn thường xuyên.
Mô hình hoạt động môi trường trong trường học
Đoàn Thanh niên của Huyện thường xuyên tổ chức các hoạt động truyền thông về môi trường trong các trường học với sự tham gia của học sinh các cấp. Theo ý kiến của các cán bộ môi trường tại địa phương, việc phân loại rác tại nguồn cần có sự tham gia của thế hệ trẻ trong cộng đồng. Để có thể hỗ trợ người dân phân đúng các loại RTSH, các hoạt động phân hướng dẫn phân loại rác thải thành 4 loại được triển khai đầu tiên từ các trường học trên địa bàn của Huyện. Một trong những điều thuận lợi nhất chính là các hoạt động này diễn ra cùng với các hoạt động ngoại khóa cũng như các quy định trong trường lớp với việc bố trí đầy đủ các thùng rác để học sinh có thể phân loại đúng. Bên cạnh đó, các buổi truyền thông về tác hại của rác thải nhựa các hoạt động phân loại rác cũng được triển khai cho các học sinh và nhận được sự tham gia nhiệt tình sự ủng hộ của phụ huynh như các hoạt động thu gom rác ở bãi biển và các tuyến đường.
Mô hình ủ rác hữu cơ
Đối với thị trấn Cần Thạnh và xã Long Hòa, phòng TN&MT kết hợp với các tổ chức đoàn thể để hướng dẫn các hộ dân có vườn ủ rác hữu cơ thành phân compost, nhất là khu vực trồng các vườn xoài ở thị trấn Long Hòa. Mặc dù mô hình chưa thật sự được đánh giá hiệu quả, tuy nhiên địa phương kêu gọi được một đơn vị đầu tư để có thể phát triển mô hình này.
Những trở ngại cho các hoạt động giảm thiểu rác thải sinh hoạt trên địa bàn huyện Cần Giờ, TP. Hồ Chí Minh
Mặc dù với đặc thù ít dân cư so với các quận huyện khác của TP. HCM, tuy nhiên vấn đề giảm thiểu RTSH trên địa bàn huyện Cần Giờ gặp rất nhiều trở ngại khách quan và chủ quan.
Hoạt động phân loại rác thải tại nguồn đã được triển khai từ năm 2016 với nhiều hình thức thí điểm từ một vài hộ gia đình sang hình thức thí điểm tại thị trấn Cần Thạnh và rác thải hộ gia đình được phân làm 4 loại: Chất thải hữu cơ, chất thải có khả năng sử dụng - tái chế, chất thải còn lại và chất thải độc hại hộ gia đình. Đến năm 2019, khi hoạt động phân loại rác thải được triển khai trên tất cả hộ gia đình trên địa bàn Huyện thì rác thải lại được phân ra làm 3 loại: Rác hữu cơ, rác thải độc hại hộ gia đình và rác thải còn lại. Chính vì cách phân loại có sự thay đổi đã gây khó khăn cho chính quyền địa phương trong việc hướng dẫn người dân cũng như người dân cảm thấy không hài lòng khi thay đổi hình thức phân loại đã thành thói quen với họ. Đến tháng 5/2021, chính quyền địa phương vẫn dừng lại ở việc tuyên truyền chứ chưa triển khai tiếp các hoạt động phân loại vì còn đợi các văn bản hướng dẫn mới của Sở TN&MT TP. HCM.
Bên cạnh quy cách phân loại, hình thức thu gom của các đơn vị thu gom rác cũng gặp rất nhiều khó khăn khi các phương tiện thu gom của lực lượng thu gom rác dân lập vẫn là các xe rác chung 1 ngăn. Hiện nay, tại các tuyến đường lớn tại thị trấn Cần Thạnh, các phương tiện thu gom có 2 màu cam và xanh phân theo loại rác vô cơ và hữu cơ. Tuy nhiên, thời gian và hình thức xử lý 2 loại rác này còn rất nhiều vấn đề không phù hợp đặc thù tỷ trọng từng loại rác của hộ gia đình cũng như thời gian bỏ rác. Hiện nay, chủ yếu RTSH của Huyện được xe ép rác 10 tấn chuyên dụng chở từ Huyện về bãi rác Đa Phước, mặc dù vậy, chi phí chuyên chở khá cao so với mức phí người dân chi trả.
Một trong những ý kiến của người dân đóng góp cho việc giảm thiểu rác thải nhựa chính là hình thức xử phạt với các hành vi chưa phù hợp trong việc phân loại và thu gom rác cũng vì nếu chỉ tuyên truyền thay đổi hành vi thì các hoạt động phân loại sẽ không thực sự đạt được hiệu quả hoàn toàn, nhất là đối với các đối tượng khách du lịch hoặc những hộ nằm ở các xã vùng nội đồng.
Kết luận
Việc giảm thiểu RTSH trên địa bàn huyện Cần Giờ đã có những chuyển biến tích cực dựa trên các mô hình truyền thông và hoạt động nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của hộ gia đình. Tuy nhiên, trước những sự thay đổi về hướng dẫn phân loại cũng như với đặc thù vùng xa của TP. HCM, việc nghiên cứu những hình thức thu gom và xử lý RTSH phù hợp thực trạng là vấn đề cấp bách và sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến việc đảm bảo giữ sạch cho môi trường của một trong những khu dự trữ sinh quyển quan trọng của TP. HCM và của Việt Nam.
Tài liệu tham khảo
1. Quyết định số 1832/QĐ - UBND ngày 18/4/2017 Ban hành kế hoạch triển khai phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn trên địa bàn TP. HCM giai đoạn 2017 - 2020;
2. Chỉ thị số 19/CT/TU ngày 19/10/2018 của BTV Thành ủy về thực hiện Cuộc vận động “Người dân TP. HCM không xả rác ra đường và kênh rạch, vì Thành phố sạch và giảm ngập nước”;
3. Quyết định số 44/2018 - UBND ngày 14/11/2018: Ban hành quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn trên địa bàn TP. HCM.
4. Quyết định số 12/2019/QĐ - UBND ngày 17/5/2019 Ban hành Quy định quản lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn TP. HCM.
Kết quả bài viết là sản phẩm của đề tài nghiên cứu T2020-01 “Giải pháp nâng cao tính khả thi của hoạt động phân loại rác sinh hoạt tại nguồn trên địa bàn TP. HCM” dưới sự tài trợ của Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP. HCM.
ThS. NGUYỄN QUANG VIỆT NGÂN
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh
Thực hiện Kết luận chỉ đạo của Bí thư Thành ủy tại buổi khảo sát, kiểm tra tiến độ thực hiện dự án nạo vét, cải tạo môi trường và xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm, Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh chỉ đạo các sở, ngành và địa phương liên quan khẩn trương tháo gỡ vướng mắc, hoàn tất công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dự án rạch Xuyên Tâm trong tháng 11/2025.
Ngày 3/10/2025, tại Hà Nội, Báo Văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) tổ chức Lễ phát động Chương trình Bảng xếp hạng “Khách sạn tiêu biểu không thuốc lá” lần thứ I - năm 2025.
Trong bối cảnh Việt Nam đang theo đuổi các mục tiêu về kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh, giảm phát thải, trong đó giảm thiểu rác thải nhựa, trách nhiệm của các ngành sản xuất, đặc biệt là ngành hàng tiêu dùng nhanh, ngành đồ uống, với hàng tỷ sản phẩm được tiêu thụ mỗi năm đang đứng trước một bài toán nan giải nhưng cũng nhiều cơ hội. Đó là xử lý và tái chế bao bì và thực thi Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).
Chiều 26/9/2025, tại Hội trường Ban Quản lý chợ Đông Ba (TP. Huế), Dự án Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam (TVA)/WWF-Việt Nam phối hợp với Ban Quản lý chợ tổ chức sự kiện Tổng kết mô hình Giảm nhựa và Phân loại rác hữu cơ tại chợ năm 2025, đồng thời bàn giao 5 xe rác đẩy tay phục vụ công tác thu gom, phân loại rác. Sự kiện là bước tiếp nối nỗ lực lan tỏa mô hình phân loại rác tại nguồn, hướng tới xây dựng một đô thị Huế xanh - sạch - thân thiện môi trường.
Việc thực hiện chính sách, pháp luật kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, quan trọng; trong đó công tác bảo vệ môi trường có nhiều chuyển biến, đạt và vượt nhiều mục tiêu, chỉ tiêu quan trọng đề ra, chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam đứng tốp đầu trong ASEAN; 03/05 chỉ tiêu đã vượt kế hoạch đặt ra cho năm 2025.
Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam (SOS) vừa được tin tưởng lựa chọn làm đơn vị trực sẵn sàng ứng phó sự cố môi trường trong suốt thời gian tàu chiến HMS Richmond (Hải quân Hoàng gia Anh) hiện diện tại cảng Nhà Rồng.
