Thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, các ĐBQH cho rằng cần khẳng định quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, đồng thời bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu, tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia.
Sáng 01/12, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.
Thảo luận tại hội trường, đa số đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tán thành với sự cần thiết ban hành dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản nhằm đáp ứng yêu cầu cấp thiết trong quản lý nhà nước và thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong bối cảnh mới; cho rằng nội dung dự thảo Luật đã thể hiện rõ mục tiêu hoàn thiện thể chế, phù hợp với chủ trương tổ chức bộ máy tinh gọn, đẩy mạnh phân cấp, cải cách thủ tục hành chính và tháo gỡ nhiều vướng mắc trong thực tiễn quản lý tài nguyên khoáng sản.
Trong quá trình thảo luận, nội dung liên quan đến đất hiếm là vấn đề được nhiều ĐBQH quan tâm và nêu rõ, việc bổ sung một chương riêng về đất hiếm trong dự thảo Luật là bước hoàn thiện pháp lý đúng thời điểm, phù hợp với bối cảnh thế giới đang cạnh tranh mạnh mẽ về vật liệu chiến lược, năng lượng tái tạo và chuỗi cung ứng công nghệ cao.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng nhấn mạnh, đất hiếm là nền tảng của bán dẫn, xe điện, quốc phòng, thiết bị y tế và nhiều ngành công nghiệp mũi nhọn. Do đó, việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng cần được quản lý thống nhất ở cấp quốc gia, là định hướng hoàn toàn phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước. Đại biểu cho rằng, luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó có yêu cầu về môi trường phải được đặt lên cao nhất.
Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là nhóm tài nguyên có hệ số rủi ro môi trường rất lớn, trong toàn bộ chuỗi tuyển tách đều phát sinh chất thải phóng xạ tự nhiên Thori, Uran ở nồng độ thấp. Toàn bộ chuỗi tuyển - tách đều phát sinh chất thải chứa phóng xạ tự nhiên, thorium, uranium ở nồng độ thấp; ngoài ra còn có hỗn hợp kim loại nặng và dung dịch axit ở mức khó xử lý nếu không có công nghệ tiên tiến.
Dẫn chứng kinh nghiệm quốc tế, ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh cho biết, những quốc gia từng phát triển đất hiếm ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với những "vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu", chi phí xử lý và phục hồi môi trường lớn gấp nhiều lần giá trị kinh tế thu được. Nhấn mạnh đây là bài học đắt giá mà Việt Nam không thể lặp lại, đại biểu cho rằng cần phải đặt ra các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc, công nghệ tuyển - tách khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, hệ thống quan trắc liên tục, phương án xử lý bùn thải đạt quy chuẩn quốc tế hoặc khu vực và yêu cầu phục hồi về môi trường ngay sau khi khai thác từ đoạn cấp phép.
ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh đề nghị cần nhấn mạnh vai trò giám sát độc lập của cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia trong toàn bộ hoạt động tuyển - tách, chế biến đất hiếm từ thẩm định công nghệ, đánh giá rủi ro, kiểm tra hiện trường đến giám sát xử lý chất thải và phục hồi môi trường.
Cùng sự quan tâm, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh đồng tình với quy định dự thảo Luật, nhưng đề nghị bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị về đất hiếm.
Đại biểu chỉ ra rằng, dự thảo Luật chưa quy định cơ chế bảo đảm an toàn môi trường và xử lý chất thải phóng xạ, trong khi đó hóa học vốn là rủi ro lớn nhất trong chế biến đất hiếm. Chính vì vậy, nếu không quản trị môi trường ngay từ luật, nhiều địa phương có thể đối diện với ô nhiễm môi trường lâu dài như ở các mỏ đất hiếm trên thế giới từng để lại hệ quả nghiêm trọng.
Từ những phân tích trên, ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung đánh giá rủi ro môi trường bắt buộc độc lập bởi bên thứ ba; công bố định kỳ dữ liệu môi trường của các cơ sở chế biến đất hiếm và quy định quỹ phục hồi môi trường ở mức cao hơn mỏ khoáng sản thông thường. Đồng thời đề nghị cần làm rõ cơ chế chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác, chế biến đất hiếm dựa trên tiêu chí an ninh, công nghệ, năng lượng chế biến sâu, năng lực quản trị môi trường nhằm bảo đảm chủ quyền tài nguyên, an ninh kinh tế quốc gia, tự chủ công nghiệp đất hiếm.
Đánh giá khai thác đất hiếm là hoạt động cần thiết phục vụ nhu cầu sinh hoạt, đời sống của người dân, đại biểu Phạm Văn Hòa - Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp đề nghị cần có phương án sử dụng, khai thác, đặc biệt là bảo vệ đất hiểm. Đại biểu nhấn mạnh, trong quá trình khai thác, nếu không quản lý chặt, không bảo vệ tốt sẽ dẫn đến việc khai thác bừa bãi. Vì vậy, song hành cùng việc quản lý tốt đất hiếm thì cần có chế độ, chính sách trong việc bảo vệ đất hiếm.
Phát biểu về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, Việt Nam là nước có trữ lượng đất hiếm thuộc hàng thứ hai, thứ ba trên thế giới và phân bố ở 21 tỉnh, thành phố. Theo chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã cơ bản khoanh định các khu vực mỏ có đất hiếm và tổ chức quản lý chặt chẽ, đồng thời chủ trì cùng các bộ, ngành xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm trình Chính phủ và cấp có thẩm quyền ban hành vào đầu năm 2026 với lộ trình đưa vào khai thác, chế biến sâu để mang lại lợi ích cho đất nước. Việc tách quản lý đất hiếm thành một chương riêng, cùng với các quy định, chế tài là cơ sở để sau này Chính phủ ban hành các văn bản dưới luật.
Bộ trưởng Trần Đức Thắng tin tưởng, đất hiếm sẽ thực sự trở thành tài nguyên quan trọng để khai thác phát triển đất nước trong thời gian tới, trên tinh thần hình thành chuỗi giá trị khép kín và hạn chế tối đa việc tránh xuất khẩu nguyên liệu thô.
Trong giai đoạn 2021-2025, công tác thi TĐ, KT của Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam được triển khai toàn diện đồng bộ, thống nhất, có trọng tâm, trọng điểm. Các PTTĐ đã thực sự trở thành động lực tinh thần mạnh mẽ, khơi dậy ý chí, trách nhiệm, lòng nhiệt huyết của cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong toàn Cục, quyết tâm hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.
Gạch tuynel hay còn gọi là gạch đất nung là một loại gốm thô đã được sản xuất từ rất lâu đời, cho đến nay gạch tuynel vẫn được ưa chuộng bởi những đặc điểm ưu việt về chất lượng và thẩm mỹ trong xây dựng. Cùng với sự phát triển chung của ngành vật liệu xây dựng đã có nhiều công nghệ mới, nhiều vật liệu mới, tuy nhiên gạch đất nung vẫn chiếm một vị trí rất quan trọng trong các công trình đặc biệt là các công trình dân sinh. Hiện nay, gạch tuynel đã áp dụng nhiều công nghệ sản xuất hiện đại có thể sử dụng được các nguyên liệu là chất thải của một số ngành công nghiệp khác như: sử dụng xỉ nhiệt điện, tro bay, xít than, chất thải của các mỏ đất, chất thải tái chế, vật liệu đổ thải của công trình xây dựng,… Ngoài ra bằng công nghệ nung lò tuynel và lò xoay đã giúp cho việc nâng công xuất, tăng chất lượng, giảm ô nhiễm môi trường.
Thảo luận tại Tổ về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, ĐBQH đề xuất bổ sung quy định về phục hồi môi trường sau khai thác; đồng thời quy định rõ trách nhiệm của UBND cấp tỉnh trong việc lập, phê duyệt quản lý quy hoạch khoáng sản.
Việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản nhằm kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, góp phần đẩy nhanh triển khai các dự án trọng điểm quốc gia; đồng thời là giải pháp thiết thực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần hoàn thành mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025, tạo nền tảng vững chắc hướng tới tốc độ tăng trưởng hai con số trong các năm tiếp theo.
Ngành công nghiệp khai khoáng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nhưng sự chồng lấn giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Do đó, các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, để phát huy hiệu quả tiềm năng của ngành cần có hệ sinh thái chính sách phù hợp, trong đó chính sách tài chính đóng vai trò then chốt.
