Trách nhiệm của Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam trong việc EPR

Trong bối cảnh Việt Nam đang theo đuổi các mục tiêu về kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh, giảm phát thải, trong đó giảm thiểu rác thải nhựa, trách nhiệm của các ngành sản xuất, đặc biệt là ngành hàng tiêu dùng nhanh, ngành đồ uống, với hàng tỷ sản phẩm được tiêu thụ mỗi năm đang đứng trước một bài toán nan giải nhưng cũng nhiều cơ hội. Đó là xử lý và tái chế bao bì và thực thi Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).

Từ nhận thức đến hành động

Cách đây khoảng 10 năm, EPR có lẽ vẫn là một khái niệm khá xa lạ với nhiều doanh nghiệp. Khảo sát của Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam (VBA) năm 2023 cho thấy, mặc dù 100% doanh nghiệp ủng hộ sự cần thiết của việc tái chế, nhưng có trên 61% mới chỉ nghe nói đến các quy định EPR và hơn 80% thừa nhận gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai.

Tuy nhiên, bức tranh năm 2025 đã cho thấy một sự chuyển mình mạnh mẽ. Khảo sát mới đây do Viện Nghiên cứu đồ uống VBA thực hiện cho thấy, 100% doanh nghiệp trong ngành đã nhận biết rõ các quy định liên quan đến EPR, từ Luật, Nghị định cho đến các Thông tư hướng dẫn.

Sự chuyển biến trong nhận thức đã nhanh chóng được cụ thể hóa bằng hành động. Bà Chu Thị Vân Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội VBA cho biết, hiện tại, có khoảng 80% doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, lựa chọn giải pháp đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ Môi trường như một bước đi đầu tiên và an toàn nhất để tuân thủ quy định. Trong khi đó, một bộ phận nhỏ, khoảng 15%, đã mạnh dạn hơn khi chọn phương thức ủy quyền cho một bên thứ ba có chuyên môn để tổ chức tái chế. Khoảng 20% doanh nghiệp lựa chọn phương án kết hợp cả hai hình thức. Những con số này cho thấy, ngành đồ uống không đứng ngoài cuộc, mà đã và đang nghiêm túc triển khai EPR, dù mỗi doanh nghiệp có một cách tiếp cận khác nhau, tùy thuộc vào quy mô và nguồn lực.

Thời gian qua, nhiều "ông lớn" trong ngành đồ uống đã nổi lên như những người tiên phong, không chỉ tuân thủ mà còn chủ động kiến tạo những mô hình kinh tế tuần hoàn đáng học hỏi.

Cụ thể, hãng bia Heineken Việt Nam là một ví dụ điển hình cho cam kết bền vững toàn diện. Doanh nghiệp này đã đạt được thành tích ấn tượng với tôn chỉ "không rác thải chôn lấp" tại 5 nhà máy sản xuất của mình. Mô hình tuần hoàn của Heineken được cụ thể hóa là 98% chai thủy tinh và 94% két nhựa được quay vòng tái sử dụng. Đặc biệt, sáng kiến "từ lon nhôm đến lon nhôm" đã giúp tuần hoàn hơn 850 tấn lon trong năm 2024, một bước tiến quan trọng trong việc tạo ra một chu trình khép kín cho bao bì kim loại.

Trong cuộc chiến chống rác thải nhựa, Công ty Suntory PepsiCo Việt Nam và Coca-Cola Việt Nam đang dẫn đầu xu thế. Năm 2022, Suntory PepsiCo đã trở thành công ty nước giải khát đầu tiên tại Việt Nam ra mắt sản phẩm Pepsi với vỏ chai làm từ 100% nhựa tái sinh (rPET). Dự án thu gom và tái chế của họ đã xử lý thành công 1.500 tấn vật liệu chỉ riêng trong năm 2023. Tương tự, Coca-Cola cũng là một trong những doanh nghiệp tiên phong sử dụng 100% bao bì rPET từ năm 2022 và đặt mục tiêu đầy tham vọng là sử dụng 50% nhựa tái chế vào năm 2030. Không chỉ dừng lại ở sản phẩm, Coca-Cola còn thể hiện trách nhiệm với môi trường thông qua việc triển khai hệ thống làm sạch sông ngòi trên sông Cần Thơ, góp phần giải quyết vấn nạn rác thải nhựa từ nguồn.

Một số doanh nghiệp của Việt Nam cũng không đứng ngoài cuộc chơi, đó là Công ty Tân Hiệp Phát cũng cho thấy những nỗ lực đáng ghi nhận. Công ty đã thực hiện một lộ trình giảm trọng lượng chai nhựa từ 27 g xuống còn 12,25 g, một hành động thiết thực giúp giảm thiểu lượng nhựa đưa ra thị trường…

Ngoài những doanh nghiệp, Liên minh Tái chế Bao bì PRO Việt Nam từ năm 2019, với sự đồng sáng lập của nhiều doanh nghiệp đồ uống lớn, thể hiện cam kết hành động tập thể vì một tương lai bền vững hơn cho bao bì tại Việt Nam.

Cần có sự vào cuộc của cồng xã hội

Ngoài những nỗ lực của các doanh nghiệp đang thực hiện hiệu quả EPR, theo bà Chu Thị Vân Anh, chúng ta còn gặp nhiều khó khăn trong quá trình triển khai EPR, đặc biệt ở những doanh nghiệp vừa và nhỏ, đó là: Đối với nhóm doanh nghiệp chọn nộp phí vào Quỹ Bảo vệ Môi trường, nỗi lo lớn nhất đến từ sự minh bạch và hiệu quả. Một số doanh nghiệp còn băn khoăn về cơ chế quản lý và giám sát chi tiêu của quỹ, cũng như làm thế nào để đánh giá được các đơn vị nhận hỗ trợ từ quỹ có thực hiện đúng cam kết hay không. Bên cạnh đó, việc tương tác chủ yếu qua môi trường điện tử cũng tiềm ẩn những rủi ro về mặt pháp lý mà doanh nghiệp chưa lường hết được...

Đối với doanh nghiệp muốn tự mình tổ chức hoặc ủy quyền tái chế, rào cản đầu tiên và lớn nhất chính là hạ tầng tái chế. Chúng ta hiện đang rất thiếu các đơn vị tái chế đủ điều kiện, đặc biệt là trong lĩnh vực tái chế thủy tinh và lon nhôm thành cuộn nhôm để quay vòng sản xuất... Điều này tạo ra một nút thắt lớn, đó là: Dù doanh nghiệp muốn và có thu gom được bao bì, họ cũng không biết phải đưa đi đâu để tái chế một cách đúng chuẩn. Bên cạnh đó, chi phí đầu tư một nhà máy tái chế là rất lớn, vượt quá khả năng của nhiều doanh nghiệp. Ngay cả chi phí để thu gom và vận chuyển bao bì, đặc biệt là thủy tinh, cũng rất cao và không hiệu quả về mặt kinh tế…

Trước những thách thức trên, bà Chu Thị Vân Anh cho rằng, chúng ta muốn thực thi EPR một cách hiệu quả, ngoài các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp thì cần có sự vào cuộc của cả cộng đồng xã hội. Ngoài ra, chúng ta phải có những cơ chế, chính sách cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện EPR như: Chi phí EPR phải được tính vào chi phí hợp lý, hợp lệ của doanh nghiệp khi quyết toán thuế nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính. Phát triển cơ sở hạ tầng tái chế được xem là nhiệm vụ cấp bách. Doanh nghiệp không thể tự mình xây dựng cả một hệ sinh thái, do vậy cần có chính sách từ Chính phủ để thu hút đầu tư, hỗ trợ công nghệ cho lĩnh vực này. VBA cũng đề xuất cần có một lộ trình rõ ràng khi điều chỉnh tỷ lệ tái chế bắt buộc, tránh tạo ra những cú sốc cho doanh nghiệp…

Để giải đáp những băn khoăn của doanh nghiệm trong việc thực thi EPR, mới đây, tại buổi hội thảo về thúc đẩy hoạt động tái chế bao bì đồ uống hiệu quả và bền vững tại Việt Nam do Cục Môi trường phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường, Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam tổ chức, ông Hồ Kiên Trung, Phó Cục trưởng Cục Môi trường cho biết, hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang trong quá trình tham mưu xây dựng một nghị định riêng về EPR để trình Chính phủ ban hành, qua đó sẽ hoàn thiện hành lang pháp lý vững chắc, minh bạch, khả thi và phù hợp với yêu cầu thực tiễn quản lý môi trường trong giai đoạn mới. Đặc biệt, việc sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường sắp tới thì các chính sách về EPR sẽ được hoàn thiện hơn.

“Hành trình hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn cho ngành đồ uống Việt Nam vẫn còn dài và nhiều chông gai. Nhưng với sự nhận thức sâu sắc, những nỗ lực tiên phong từ các doanh nghiệp đầu tàu và một tiếng nói mạnh mẽ, có trách nhiệm từ VBA, chúng ta có quyền hy vọng vào một tương lai nơi mỗi vỏ chai, lon bia không phải là rác thải, mà là một nguồn tài nguyên quý giá”, bà Vân Anh chia sẻ.