Trong hơn một thập kỷ lại đây, cơ quan quản lý nhà nước về đo đạc và bản đồ đã tập trung đầu tư xây dựng hệ thống dữ liệu không gian địa lý cơ bản đầy đủ, tuân theo chuẩn thống nhất làm cơ sở để các Bộ, ngành áp dụng xây dựng dữ liệu chuyên ngành đảm bảo tính tương thích theo quan điểm hạ tầng dữ liệu không gian quốc gia. Các hoạt động nghiên cứu khoa học và thực tiễn sản xuất đã phản ánh về tầm quan trọng, sự cần thiết phải xây dựng hạ tầng dữ liệu không gian quốc gia.
Hạ tầng dữ liệu không gian địa lý quốc gia (NSDI) là tập hợp chính sách, thể chế, tiêu chuẩn, công nghệ, dữ liệu và nguồn lực nhằm chia sẻ, sử dụng hiệu quả dữ liệu không gian địa lý trong cả nước.
Để xây dựng hạ tầng dữ liệu không gian địa lý quốc gia, Bộ TN&MT sẽ chủ trì xây dựng chiến lược phát triển, kế hoạch triển khai; xây dựng cơ chế, chính sách, nguồn lực để tổ chức triển khai thực hiện chiến lược phát triển, kế hoạch này; lựa chọn và phát triển công nghệ, xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về hạ tầng dữ liệu không gian địa lý quốc gia. Ngoài ra, còn xây dựng, tích hợp dữ liệu không gian địa lý và xây dựng, vận hành Cổng thông tin không gian địa lý Việt Nam và các ứng dụng, dịch vụ dữ liệu không gian địa lý.
Theo đó, Chiến lược phát triển ngành ĐĐ&BĐ Việt Nam và xây dựng hạ tầng dữ liệu không gian quốc gia (NSDI) đến năm 2030, tầm nhìn 2040 được Chính phủ phê duyệt vừa là điều kiện thuận lợi vừa là thách thức đối với Ngành. Thuận lợi là các nội dung xây dựng NSDI đã được Luật hóa; việc chỉ đạo, điều phối của Chính phủ và vai trò, trách nhiệm của các bộ, ngành, tổ chức, cá nhân tham gia xây dựng, phát triển dữ liệu không gian địa lý cũng đã được quy định cụ thể; giữa Khung Kiến trúc Chính phủ điện tử Việt Nam 2.0, Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử và NSDI, Dự thảo Chiến lược phát triển Ngành ĐĐ&BĐ Việt Nam có nhiều điểm tương đồng có thể hỗ trợ lẫn nhau thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm, giải quyết những vấn đề lớn trong xã hội. Thách thức là mặc dù các định nghĩa về SDI cơ bản không thay đổi nhưng đặc điểm SDI, phụ thuộc vào từng giai đoạn phát triển xã hội, là thay đổi. Hiện nay, trong giai đoạn phát triển công nghiệp 4.0, SDI đang chuyển đổi sang thế hệ thứ ba (SDI 3.0). Để xác định phương hướng phát triển và giải pháp xây dựng NSDI, việc nghiên cứu tìm hiểu đặc điểm SDI ở giai đoạn chuyển đổi; phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức liên quan trong thiết kế, xây dựng NSDI tiên tiến, theo quy định Luật, phù hợp với Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử, và đáp ứng nhu cầu đa dạng của xã hội về thông tin không gian địa lý là nhiệm vụ cần thiết.
Có thể thấy, xây dựng NSDI một mặt cần hướng tới công nghiệp 4.0, mặt khác phải coi NSDI là hạ tầng công nghệ thông tin không gian địa lý, có vai trò quan trọng trong Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử ở nước ta và là “nơi” để cộng đồng người dùng áp dụng công nghệ mới cùng tham gia phát triển, gia tăng các ứng dụng thông tin không gian địa lý mới, sáng tạo. Xây dựng NSDI cần quan tâm đến một số giải pháp sau:
Xây dựng Cổng thông tin không gian địa lý Việt Nam theo mô hình trung tâm dữ liệu không gian địa lý đảm bảo liên kết và quản lý thống nhất các CSDL không gian địa lý thông qua địa chỉ truy cập trên mạng Internet; có khả năng kết nối, đồng bộ với Cổng dữ liệu quốc gia; phát triển các dịch vụ dữ liệu thông qua Cổng thông tin không gian địa lý Việt Nam; kiến tạo thể chế, đổi mới cơ chế triển khai các nhiệm vụ ĐĐ&BĐ, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp đổi mới, sáng tạo, cung cấp sản phẩm, giải pháp về ĐĐ&BĐ hướng đến nền kinh tế số, xã hội số,...
Xây dựng và quản lý hạ tầng dữ liệu không gian quốc gia đảm bảo tích hợp, chia sẻ dữ liệu không gian địa lý giữa các cơ quan, ban, ngành, giữa trung ương với địa phương phục vụ xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số, nền kinh tế số, xã hội số; tham gia, kết nối vào mạng lưới hạ tầng dữ liệu không gian địa lý khu vực. Đảm bảo 100% dữ liệu không gian địa lý kết nối, chia sẻ trên toàn quốc phục vụ cung cấp thông tin, dịch vụ công cho tổ chức, cá nhân.
Xây dựng, cập nhật CSDL nền địa lý quốc gia và bản đồ địa hình quốc gia phủ trùm phần đất liền, đảo, quần đảo; xây dựng, cập nhật CSDL nền địa lý quốc gia và bản đồ địa hình đáy biển trên vùng biển Việt Nam; xây dựng, cập nhật CSDL địa danh phục vụ công tác thành lập bản đồ.
Phát triển NSDI hiện nay không chỉ đặt trọng tâm vào cơ sở hạ tầng, tức là sự tương thích, hài hòa dữ liệu không gian địa lý, thiết lập các dịch vụ web, siêu dữ liệu và dịch vụ, mà còn hướng sang cộng đồng người dùng, tức là giải pháp nào khả thi để cộng đồng có thể tiếp nhận các thành phần của cơ sở hạ tầng vào các quy trình sản xuất, kinh doanh và các hoạt động khác của họ vì đây là yếu tố quan trọng để tạo nên thành công của NSDI. Trong giai đoạn công nghiệp 4.0 và Chính phủ điện tử, tiến tới chuyển đổi số, NSDI sẽ được sử dụng chủ yếu vào việc hỗ trợ ra quyết định liên ngành đồng thời cũng là nơi để cộng đồng khai thác sử dụng dữ liệu. Vì vậy, cần giải pháp “mở” dữ liệu Chính phủ (dữ liệu công) và dữ liệu của các tổ chức liên ngành (nhất là các tập dữ liệu nền địa lý) về phía cộng đồng, quốc tế nhiều hơn để tạo điều kiện sử dụng tài nguyên dữ liệu phát triển ứng dụng, gia tăng giá trị thông tin địa lý và hợp tác giải quyết những vấn đề mang tính toàn cầu. Trước hết, cần tạo siêu dữ liệu “mở” các chủ đề dữ liệu nền để người dùng có thể xem các thông tin liên quan. Sau đó, xác định ai, với những điều kiện nào có thể truy cập các tập dữ liệu. Việc “mở” cần cụ thể hóa bằng công cụ chính sách pháp luật, đảm bảo sự minh bạch, dễ dàng tiếp cận và tải dữ liệu trực tuyến.
Hoạt động tiêu chuẩn hóa. Thiết lập hệ thống tiêu chuẩn quy chuẩn kỹ thuật thông tin, dữ liệu không gian địa lý NSDI đồng bộ, tương thích với chuẩn mực quốc tế (bộ tiêu chuẩn OGC/ISO TC211/3W,...), trong đó, chú ý đến các tiêu chuẩn cơ sở áp dụng trong kiến trúc NSDI và tiêu chuẩn dữ liệu không gian địa lý theo hướng đặt trọng tâm vào các mô hình khái niệm dữ liệu khung, hệ thống khái niệm tường minh, chuẩn siêu dữ liệu, tài nguyên ngữ nghĩa làm cơ sở để các chuyên ngành xây dựng tiêu chuẩn dữ liệu tương thích, và các tiêu chuẩn liên quan đến công nghệ mới, tiếp theo là quản lý quyền kỹ thuật số tự động. Cộng đồng ICT và Chính phủ điện tử đã phát triển các tiêu chuẩn siêu dữ liệu và tài nguyên ngữ nghĩa. Các tiêu chuẩn ngữ nghĩa áp dụng trong Chính phủ điện tử chủ yếu dựa vào các tiêu chuẩn W3C cơ bản. Nhiều nước đã công bố sử dụng các tiêu chuẩn từ vựng được kiểm soát (controlled vocabulary) về địa danh, khái niệm, loại tài nguyên,… trong đó, có cả dữ liệu và siêu dữ liệu. Ở châu Âu, từ vựng danh mục dữ liệu (Data Catalogue Vocabulary, DCAT) mô tả các tập dữ liệu khu vực công đã được mở rộng thành DCAT - AP (DCAT - Application Profile) để giải quyết các vấn đề trao đổi thông tin từ danh mục. Hồ sơ GeoDCAT - AP (tuân theo các tiêu chuẩn ISO 19115/19119/19139) bổ sung cho DCAT - AP được áp dụng nhằm đáp ứng các yêu cầu cụ thể từ cộng đồng không gian địa lý. Các hoạt động tiêu chuẩn hóa này cho thấy trao đổi tài nguyên dữ liệu giữa lĩnh vực không gian địa lý và Chính phủ điện tử không chỉ là khả thi mà còn là tất yếu.
Áp dụng hiệu quả các công nghệ mới vào cập nhật dữ liệu, bao gồm: Phương tiện bay không người lái (UAV); hệ thống thành lập bản đồ 3D di động (Mobile 3D mapping); hệ thống LIDAR (Laser, GNSS, Scaner); lưu trữ dữ liệu đám mây (Cloud storage of data),… Quan tâm xây dựng cơ chế và hành lang pháp lý để tiếp nhận dữ liệu từ nhiều kênh cập nhật NSDI vì cập nhật dữ liệu hiện nay được quy định theo chu kỳ thời gian. Như vậy, dịch vụ cấp dữ liệu theo yêu cầu có thể xảy ra trường hợp dữ liệu chưa được cập nhật. Đây là một hạn chế trong các trường hợp khai thác sử dụng dữ liệu NSDI phục vụ các trường hợp khẩn cấp hay cung cấp dịch vụ công Chính phủ điện tử.
TRẦN HỒNG QUANG
Hội Trắc địa - Bản đồ - Viễn thám Việt Nam
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 23 năm 2023
Nghệ An là 1 trong 5 tỉnh (trước đây 6 tỉnh) được lựa chọn tham gia thí điểm thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ (gọi tắt là ERPA) theo Nghị định số 107 của Chính phủ. Tuy nhiên quá trình triển khai chương trình còn nhiều khó khăn…
Tại kỳ họp chuyên đề lần thứ 18, Hội đồng nhân dân tỉnh Đắk Lắk khóa X, nhiệm kỳ 2021-2026 diễn ra mới đây, Hội đồng nhân dân tỉnh Đắk Lắk đã thông qua Nghị quyết Quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác đối với phần diện tích bổ sung để thực hiện Dự án thành phần 2 thuộc Dự án đầu tư xây dựng đường bộ cao tốc Khánh Hòa -Buôn Ma Thuột giai đoạn 1 (đoạn đi qua tỉnh Đắk Lắk).
Dữ liệu không gian địa lý đã trở thành một yếu tố quan trọng trong phát triển kinh tế quốc dân, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển công nghiệp 4.0 và các chương trình số hóa như hiện nay. Ngoài ra, thông tin không gian địa lý cũng giữ một vai trò quan trọng để phát triển thành phố thông minh, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường. Do vậy, việc quản lý, khai thác, sử dụng một cách có hiệu quả đối với cơ sở dữ liệu (CSDL) nền địa lý quốc gia tại Việt Nam là nhiệm vụ cấp bách.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện số 24/CĐ-TTg ngày 22/3/2025 về việc tập trung khắc phục hậu quả vụ cháy rừng tại xã Hoàng Khai, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang và chủ động triển khai công tác phòng cháy, chữa cháy rừng.
Cục Đo đạc, Bản đồ và Thông tin địa lý Việt Nam đã xây dựng được khối lượng dữ liệu đầy đủ, chính xác của ngành Đo đạc và Bản đồ Việt Nam hiện nay. Đây chính là nguồn dữ liệu quan trọng cho việc ứng phó với biến đổi khí hậu, giảm bớt thiên tai, nghèo đói; phục vụ công tác lập quy hoạch; công tác quản lý điều hành của các bộ, ngành, địa phương trong cả nước, góp phần không nhỏ vào việc phát triển chung của đất nước.
Công nghệ viễn thám có ưu điểm vượt trội so với các phương pháp truyền thống khác, đồng thời là công cụ duy nhất có hiệu quả để giám sát tài nguyên môi trường biển và hải đảo với thông tin không gian rộng, đa thời gian, chính xác, khách quan, nhanh chóng.
