Theo bà Phạm Thị Thanh, Phó Trưởng phòng Pháp chế và Kiểm soát hoạt động địa chất khoáng sản, Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024, được Quốc hội khóa XV thông qua có hiệu lực chung từ ngày 01/7/2025, đóng vai trò là văn bản pháp lý cao nhất, định hình toàn bộ khuôn khổ pháp lý cho các hoạt động địa chất và khoáng sản [Điều 1, khoản 1]. Luật quy định chi tiết từ công tác điều tra cơ bản, thăm dò, khai thác, chế biến, đến quản lý dữ liệu và quản lý nhà nước về địa chất, khoáng sản [Điều 1, khoản 1]. Điều này tạo nền tảng vững chắc để ngành phát triển có định hướng, có tầm nhìn chiến lược.

Luật thể hiện rõ quan điểm của Đảng và Nhà nước về tài nguyên địa chất, khoáng sản là nguồn lực đặc biệt quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh [Điều 4; khoản 1 Điều 3]. Nghị quyết số 10-NQ/TW của Bộ Chính trị cũng đã khẳng định rõ điều này. Luật tập trung vào việc quản lý, sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên và phục vụ phát triển bền vững [khoản 1 Điều 3].

Quang cảnh tọa đàm (Ảnh: Minh Thành)

Thách thức và các yêu cầu đặt ra 

Dù được đánh giá là bước tiến quan trọng, Luật Địa chất và Khoáng sản cũng đang đối mặt với không ít thách thức trong quá trình triển khai thực thi. Bà Phạm Thị Thanh, Cục Địa chất và Khoáng sản khẳng định, thách thức lớn nhất hiện nay chính là việc chuyển hóa các chủ trương, chính sách và quy định pháp luật mới thành hành động cụ thể, đồng bộ và hiệu quả trên thực tế. 

Trong đó, bà Phạm Thị Thanh nhấn mạnh, về năng lực thực thi và phối hợp, mặc dù Luật đã phân quyền mạnh mẽ hơn cho địa phương, nhưng năng lực về chuyên môn, công nghệ, nhân lực của một số địa phương còn hạn chế. Bên cạnh đó, việc phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương đôi khi còn chưa thực sự thông suốt, dẫn đến việc triển khai chưa đồng bộ.
Bên cạnh đó, hiện trạng dữ liệu địa chất, khoáng sản vẫn còn phân tán, chưa được chuẩn hóa và khai thác hiệu quả. Điều này gây khó khăn cho việc ra quyết định của cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp.

Việc thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ khai thác, chế biến sâu hiện đại, thân thiện môi trường còn gặp những rào cản, đặc biệt là với các mỏ nhỏ, phân tán hoặc khoáng sản phức tạp.

Về phía các doanh nghiệp khi thực thi Luật, ông Phạm Văn Sơn, Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam (SOS); Tổng Thư ký Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) cho biết, Luật nêu ra nhiều nguyên tắc chung về bảo vệ môi trường, nhưng để doanh nghiệp triển khai trong thực tiễn liên quan đến bảo vệ môi trường, xử lý ô nhiễm phát sinh hàng ngày, phòng ngừa ứng phó sự cố môi trường trong khai thác khoáng sản thì cần phải có các văn bản dưới luật và hướng dẫn kỹ thuật cụ thể hơn để doanh nghiệp có thể áp dụng rõ ràng. Bởi trong Luật Địa chất và Khoáng sản, Điều 79  quy định “Yêu cầu chung về bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản” mới chỉ nêu khái quát. 

Tại Tọa đàm, ông Phạm Văn Sơn kỳ vọng: “Tôi tin rằng trong thời gian tới các cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục hoàn thiện nghị định, thông tư hướng dẫn cụ thể qui định về tiêu chuẩn đối với bể chứa chất thải quặng đuôi, lập, thẩm định kế hoạch phòng ngừa ứng phó sự cố môi trường, và qui định về công trình xử lý nước thải phát sinh hàng ngày là nội dung bắt buộc đối với thủ tục cấp phép cũng như hoạt động khai thác khoáng sản”. 

Cần đồng bộ giải pháp để Luật đi vào đời sống

Theo bà Phạm Thị Thanh, Cục Địa chất và Khoáng sản, để Luật thực sự đi vào cuộc sống và phục vụ phát triển bền vững, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp:

Thứ nhất, tập trung hoàn thiện thể chế và nâng cao năng lực quản lý nhà nước: Đồng thời với việc Quốc hội bấm nút thông qua Luật, Chúng tôi đã nhanh chóng cụ thể hóa các quy định của Luật bằng các văn bản hướng dẫn chi tiết, như Nghị định số 193/2025/NĐ-CP của Chính phủ và các Thông tư hướng dẫn. Hiện chúng tôi đang tiếp tục rà soát; đồng thời cùng với đó cần tiếp tục tăng cường năng lực cho các cơ quan quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương để đảm bảo thực thi hiệu quả Luật.

Thứ hai, đẩy mạnh công tác quy hoạch: Việc lập quy hoạch địa chất, khoáng sản phải bảo đảm tính chiến lược, phù hợp với quy hoạch tổng thể quốc gia và khai thác hiệu quả tài nguyên, gắn với bảo vệ môi trường [Điều 10; Điều 11].

Thứ ba, thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến: Đây là yếu tố then chốt để khai thác, chế biến khoáng sản đạt hiệu quả kinh tế cao, giảm thiểu tác động môi trường. Luật khuyến khích đầu tư, ứng dụng công nghệ hiện đại, công nghệ thông tin trong các hoạt động khai khoáng.

Thứ tư, minh bạch, trách nhiệm giải trình: Xây dựng hệ thống thông tin, dữ liệu địa chất, khoáng sản quốc gia đồng bộ, thống nhất để công khai, minh bạch thông tin [Điều 118, khoản 1, điểm a; Điều 89, khoản 1]. Điều này giúp nâng cao trách nhiệm giải trình của các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động khai khoáng.

Thứ năm, bảo vệ môi trường và phục hồi sau khai thác: Luật quy định rõ yêu cầu về bảo vệ môi trường, xử lý chất thải, phục hồi môi trường sau khai thác, và đóng cửa mỏ [Điều 95; Điều 7; Điều 79, Điều 81]. Chúng ta cần giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các quy định này.

Bà Phạm Thị Thanh nêu ra các giải pháp của Cục Địa chất và Khoáng sản (Ảnh: Minh Thành)

Để giúp các địa phương, doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn, đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc bền vững của Luật, Cục Địa chất và Khoáng sản đã có những định hướng, giải pháp cụ thể. Trọng tâm trước mắt là hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành Luật, đặc biệt là triển khai hiệu quả Nghị định số 193/2025/NĐ-CP nhằm đưa các quy định của Luật vào cuộc sống một cách chi tiết, rõ ràng, tránh gây lúng túng cho địa phương và doanh nghiệp.

Song song với đó, Cục sẽ tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác quản lý địa chất, khoáng sản tại địa phương thông qua các lớp tập huấn, hội thảo, tài liệu hướng dẫn kỹ thuật, giúp họ thực thi tốt các nhiệm vụ được phân quyền theo Nghị định số 136/2025/NĐ-CP (Điều 34, khoản 1).

Bên cạnh đó, Cục chú trọng đẩy nhanh việc xây dựng và đưa vào vận hành Hệ thống thông tin, dữ liệu địa chất và khoáng sản quốc gia. Hệ thống này sẽ cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời, chuẩn xác cho các địa phương và doanh nghiệp, giúp họ có cơ sở để ra quyết định và lập kế hoạch hiệu quả hơn (Điều 118; Điều 89).

Đồng thời, Cục sẽ phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành liên quan và địa phương để kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, khó khăn phát sinh, đồng thời đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy trình nhưng vẫn đảm bảo chặt chẽ, hiệu quả trong công tác cấp phép và giám sát. Cùng với đó, sẽ khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận các chính sách ưu đãi, như chính sách thuế, phí ưu đãi, nhằm thu hút đầu tư vào công nghệ hiện đại, chế biến sâu, và các hoạt động bảo vệ, phục hồi môi trường sau khai thác.

Những giải pháp này sẽ giúp Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 thực sự phát huy vai trò định hướng, tạo động lực cho ngành khai khoáng phát triển bền vững, hài hòa lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường, đúng như tinh thần của Nghị quyết số 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về Chiến lược địa chất và khoáng sản.

Tăng cường tuyên truyền về Luật đến đời sống

TS. Đào Xuân Hưng - Tổng biên tập Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường (Ảnh: Minh Thành)

Với vai trò là cơ quan khoa học, lý luận, truyền thông chính sách của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Tạp chí Nông nghiệp và môi trường, xác định việc tuyên truyền sâu rộng Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 là nhiệm vụ trọng tâm ngay sau khi Luật được Quốc hội thông qua.

Theo ông Đào Xuân Hưng, Tổng Biên tập Tạp chí, thời gian qua đơn vị đã triển khai đồng bộ nhiều hoạt động: xây dựng chuyên trang, chuyên mục phân tích điểm mới của Luật trên cả báo in, báo điện tử và mạng xã hội, ứng dụng các hình thức thể hiện sinh động như infographic, video ngắn, tọa đàm trực tuyến để ngôn ngữ pháp luật trở nên gần gũi, dễ hiểu với người dân và doanh nghiệp.

Song song, Tạp chí cũng tổ chức các chuỗi tọa đàm, hội thảo truyền hình phối hợp với Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, mời các chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp và đại diện địa phương tham gia - tạo diễn đàn tháo gỡ những điểm khó trong triển khai Luật.

Với lực lượng lao động tại các địa phương khai khoáng, ông Đào Xuân Hưng khẳng chia sẻ việc chính quyền địa tổ chức các buổi truyền thông lưu động ngay tại vùng khai thác, nơi công nhân và người dân có thể trực tiếp nghe, trao đổi, đặt câu hỏi về những quy định liên quan đến quyền lợi, an toàn lao động, môi trường sống.

“Ở góc độ báo chí truyền thông chính sách, tôi nhìn nhận yếu tố quan trọng nhất là tạo đồng thuận trong xã hội. Luật Địa chất và Khoáng sản chỉ phát huy sức mạnh khi người dân, doanh nghiệp và chính quyền cùng hiểu, cùng ủng hộ và thực hiện. Do đó, truyền thông phải biến quy định pháp luật thành ngôn ngữ dễ hiểu, gần gũi, đồng thời làm cầu nối phản ánh tiếng nói của cơ sở để chính sách được điều chỉnh phù hợp. Một yếu tố khác là tăng cường vai trò giám sát của báo chí và cộng đồng, đây là lực đẩy quan trọng để Luật thực sự trở thành công cụ quản lý minh bạch. Mục tiêu của chúng tôi là không chỉ dừng ở việc tuyên truyền văn bản, mà là giúp từng công nhân, từng hộ dân ở khu vực khai thác hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ, cũng như biết cách giám sát, phản ánh theo tinh thần của Luật mới. Khi làm được điều đó, Luật sẽ thực sự đi vào đời sống và tạo ra sự đồng thuận xã hội”, ông Hưng nhấn mạnh. 

Phối hợp chặt chẽ ba bên: cơ quan quản lý - doanh nghiệp - cộng đồng

Tại tọa đàm, ông Phạm Văn Sơn, Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam đề xuất: “Để giảm thiểu rủi ro môi trường trong hoạt động khai khoáng, đặc biệt là nguy cơ sự cố vỡ đập thải, cần xây dựng một cơ chế phối hợp ba bên chặt chẽ giữa cơ quan quản lý - doanh nghiệp - cộng đồng”. 

Theo ông Sơn, cơ quan quản lý là khâu then chốt bảo đảm các biện pháp bảo vệ môi trường, nhất là phòng ngừa sự cố, đi vào thực chất và thực tiễn. Việc thẩm định, phê duyệt thiết kế công trình bể thải phải đặt mục tiêu an toàn lên hàng đầu, đồng thời điều chỉnh lại các tiêu chuẩn kỹ thuật nếu thực tế cho thấy vẫn còn nguy cơ mất an toàn. Công trình xử lý nước thải phải vận hành hiệu quả, bảo đảm nước đạt chuẩn trước khi xả ra môi trường bởi đây là nguồn cung cấp nước sinh hoạt cho cộng đồng dân cư phía hạ lưu.

Ông Phạm Văn Sơn, Giám đốc Trung tâm Ứng phó sự cố môi trường Việt Nam (Ảnh: Minh Thành)

Về phía doanh nghiệp, theo ông Sơn, cần xem đầu tư cho bảo vệ môi trường không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là trách nhiệm với sức khỏe của chính bản thân, gia đình và cộng đồng. Ông nhấn mạnh: “Không một cơ quan chức năng nào có thể giám sát doanh nghiệp 24/7; bảo vệ môi trường phải bắt đầu từ nhận thức, để hình thành hành động tự giác và thiết thực.”

Về phía cộng đồng, ông Sơn cho rằng cần trao quyền được tiếp cận thông tin và tham gia giám sát hoạt động khai thác khoáng sản, trở thành “tai mắt tại chỗ” tạo áp lực minh bạch, công khai.

Song song với cơ chế phối hợp này, ông cũng đề nghị đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, đặc biệt là các giải pháp sinh học xử lý chất ô nhiễm. Dù trong nước đã có nhiều nghiên cứu tâm huyết, cho kết quả khả quan, nhưng hiện vẫn chưa được đầu tư và ứng dụng rộng rãi.

Tọa đàm thể hiện góc nhìn đa chiều từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp, giới truyền thông cho đến thực tiễn địa phương. Để Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự chung tay của tất cả các bên: cơ quan quản lý với vai trò hoạch định và giám sát, doanh nghiệp với trách nhiệm tuân thủ và đầu tư cho môi trường, cùng cộng đồng với vai trò giám sát độc lập, minh bạch. Khi những quy định của Luật được triển khai một cách đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ và hỗ trợ của khoa học - công nghệ, việc khai thác khoáng sản mới có thể gắn với bảo vệ môi trường, giảm thiểu rủi ro và hướng tới phát triển bền vững.

Hồng Minh - Khánh Linh - Minh Thành