Giữa bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, hệ thống công trình thủy lợi Hưng Yên - “mạch máu” nuôi dưỡng sản xuất nông nghiệp tỉnh Hưng Yên cũ – đang đối mặt với nhiều thách thức mới: hạ tầng xuống cấp, áp lực từ đô thị hóa, cùng cơ chế tài chính còn bất cập. Với quyết tâm đổi mới và thích ứng, Công ty TNHH một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên đang nỗ lực từng ngày để bảo vệ nguồn nước, duy trì sản xuất, và hướng tới một nền nông nghiệp xanh, bền vững.
LTS: Từ bao đời nay, thủy lợi đã gắn bó mật thiết với đời sống người dân khu vực phía Bắc Việt Nam. Những con đê trầm mặc chạy dài bên bờ Sông Hồng, những kênh mương len lỏi giữa cánh đồng lúa, những hồ chứa nước nằm yên bình giữa núi rừng,… tất cả tạo nên một Hệ thống “mạch máu” nuôi dưỡng sản xuất nông nghiệp, bảo đảm sinh kế cho hàng chục triệu người dân.
Bước sang thời kỳ đổi mới và hội nhập, thủy lợi không chỉ dừng ở nhiệm vụ cung cấp nước tưới tiêu, tiêu thoát lũ mà còn giữ vai trò trọng yếu trong điều tiết nguồn nước, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trước áp lực dân số gia tăng, nhu cầu phát triển công nghiệp và đô thị, cùng những tác động ngày càng khốc liệt của thời tiết cực đoan, các Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc đang đứng trước nhiều thách thức lớn như tình trạng lấn chiếm các công trình thuỷ lợi; vấn nạn xả thải rác thải, chất thải xuống các tuyến kênh mương; ô nhiễm nguồn nước từ các hoạt động sản xuất công nghiệp và dân sinh chưa được xử lý; mực nước các dòng sông và hồ đập xuống thấp vào mùa khô do biến đổi khí hậu; diện tích tưới ngày càng thu hẹp trong khi hệ số tiêu ngày càng tăng lên. Đặc biệt là cơ chế giá dịch vụ thủy lợi còn nhiều bất cập, chưa phản ánh đúng chi phí thực tế của hoạt động thuỷ nông đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác quản lý và vận hành các Hệ thống công trình thuỷ lợi ở miền Bắc,…
Tuyến bài “Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới” sẽ đưa bạn đọc đi sâu tìm hiểu thực trạng, những thành tựu và tồn tại, khó khăn của các Hệ thống thủy lợi ở vùng đồng bằng Sông Hồng, trung du và miền núi phía Bắc; lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, các nhà quản lý, chuyên gia; đồng thời cùng bàn giải pháp để quản lý và vận hành hiệu quả Hệ thống các công trình thuỷ lợi nhằm phục vụ cho phát triển kinh tế và dân sinh, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Hạ tầng cũ – nhiệm vụ mới
Công ty TNHH một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên là doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước, trực thuộc UBND tỉnh Hưng Yên, có nhiệm vụ trọng yếu trong việc quản lý, vận hành, bảo vệ và khai thác hệ thống công trình thủy lợi phục vụ sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và dân sinh trên toàn tỉnh. Hiện công ty đang quản lý 620 trạm bơm với 1.295 máy bơm các loại, 192 km sông trục, 1.169 km kênh mương và 4.931 cống thủy lợi, đảm bảo tưới – tiêu cho hơn 163.000 ha đất nông nghiệp và trên 3.500 ha khu công nghiệp.
“Nếu không đầu tư đồng bộ và kịp thời, hệ thống thủy lợi sẽ khó đáp ứng được yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới”, ông Bùi Quang Hạnh, Chủ tịch Công ty chia sẻ.
Tuy nhiên, phần lớn hệ thống công trình này được xây dựng từ những năm 1960–1970. Nhiều hạng mục đã xuống cấp nghiêm trọng, thiếu an toàn trong vận hành, hiệu suất tưới tiêu suy giảm. Nguồn kinh phí bảo trì hạn hẹp khiến công tác sửa chữa chỉ dừng ở mức “chắp vá, tạm thời” để duy trì sản xuất.
Ông Bùi Quang Hạnh, Chủ tịch Công ty cho biết: “Hệ thống thủy lợi của tỉnh là mạch máu phục vụ cho sản xuất và đời sống người dân. Nhưng nhiều công trình đã quá niên hạn sử dụng, chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu và sự phát triển nhanh của công nghiệp, đô thị. Nếu không có nguồn vốn đầu tư nâng cấp đồng bộ, việc điều tiết nước, tiêu úng, cấp nước sinh hoạt và sản xuất sẽ gặp rất nhiều khó khăn”.
Theo ông Hạnh, tác động của biến đổi khí hậu cực đoan đang khiến công tác quản lý thủy lợi thêm phần phức tạp: hạn hán, lũ lụt, mưa trái mùa xuất hiện dày hơn, khó lường hơn. Trong khi đó, sự phát triển nhanh của khu công nghiệp và đô thị hóa lại làm chia cắt hệ thống sông, kênh, cống hiện có, tạo áp lực tiêu nước rất lớn.
Công ty hiện đang phải đối mặt với tình trạng quy hoạch hệ thống thủy lợi chưa theo kịp tốc độ phát triển kinh tế – xã hội. Các trạm bơm tiêu, sông trục, kênh mương nhiều nơi chưa đáp ứng yêu cầu mới. Trước đây, hệ số tiêu chỉ ở mức 6,5 lít/giây/ha, phù hợp với canh tác nông nghiệp truyền thống. Nhưng nay, khi chuyển sang phục vụ công nghiệp – đô thị và các loại cây trồng có giá trị cao, hệ số tiêu cần đạt 16,5 lít/giây/ha, trong khi mặt cắt sông nhỏ, đỉnh bờ chống tràn thấp hơn yêu cầu hiện tại từ 0,3–0,5m.
Một khó khăn lớn khác là cơ chế tài chính. Phần thuỷ lợi nội đồng - khu vực từ cống đầu kênh đến mặt ruộng – chưa được bố trí kinh phí bảo dưỡng. Mặc dù Công ty được giao quản lý toàn tuyến từ đầu mối đến mặt ruộng, nhưng phần nội đồng lại nằm ngoài phạm vi giá dịch vụ thủy lợi được tính toán theo quy định. Điều này khiến công tác duy tu, sửa chữa tại cơ sở gặp rất nhiều khó khăn.
Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên được thành lập theo quyết định số: 62/QĐ-UB ngày 26 tháng 8 năm 2005 của UBND tỉnh Hưng Yên “V/v Sắp xếp, tổ chức lại Công ty KTCTTL Huyện thành Công ty KTCTTL tỉnh Hưng Yên”, và được chuyển đổi thành Công ty TNHH MTV KTCT Thủy lợi tỉnh tại Quyết định số 1354/QĐ – UBND, ngày 30 tháng 6 năm 2010 của UBND tỉnh Hưng Yên. Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thuỷ lợi Hưng Yên là doanh nghiệp nhà nước hoạt động công ích.
“Giá dịch vụ thủy lợi từ năm 2013 đến 2024 gần như không thay đổi, trong khi chi phí điện, vật tư, nhân công, chỉ số giá tiêu dùng đều tăng mạnh. Kinh phí hiện nay chỉ đủ chi trả lương và điện vận hành ở mức tối thiểu, không còn dư cho bảo trì công trình. Vì thế, nhiều hạng mục xuống cấp nhanh, giảm hiệu suất phục vụ”, ông Hạnh chia sẻ.
Trong quá khứ, tình trạng lấn chiếm hành lang công trình thủy lợi từng diễn ra phổ biến. Tuy nhiên, từ khi Luật Thủy lợi năm 2017 có hiệu lực cùng với các Nghị quyết 12-NQ/TU (2013) và 40-NQ/TU (2023) của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Hưng Yên, công tác quản lý, xử lý vi phạm đã có nhiều chuyển biến tích cực.
Công ty TNHH một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên đã chủ động phối hợp với UBND các cấp và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (cũ) triển khai hàng loạt văn bản chỉ đạo, lập hồ sơ vi phạm, yêu cầu xử lý dứt điểm các trường hợp lấn chiếm. Trong năm 2024–2025, Công ty đã ban hành nhiều văn bản như số 122/C.Ty-QLN ngày 17/5/2024, số 89/C.Ty-QLN ngày 17/4/2025, yêu cầu các xí nghiệp trực thuộc tăng cường tuần tra, giám sát, xử lý nghiêm các vi phạm.
Ông Hạnh nhấn mạnh: “Chúng tôi xác định việc ngăn chặn lấn chiếm hành lang thủy lợi là nhiệm vụ thường xuyên. Mỗi cán bộ, công nhân viên đều được phân công phụ trách từng công trình, chịu trách nhiệm phát hiện và báo cáo vi phạm ngay từ giờ đầu. Nhờ vậy, đến nay toàn tỉnh không còn phát sinh vi phạm mới, nhiều điểm vi phạm cũ đã được giải tỏa triệt để”.
Đồng hành cùng địa phương trong bảo vệ môi trường
Song song với công tác quản lý kỹ thuật, Công ty còn chú trọng bảo vệ môi trường trên các tuyến kênh, mương. Rác thải, nước thải công nghiệp, sinh hoạt nếu không được kiểm soát sẽ gây tắc nghẽn dòng chảy, ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp.
Hằng năm, Công ty phối hợp với Chi cục Thủy lợi, Sở Nông nghiệp và Môi trường, UBND huyện (cũ) và các xã tổ chức tập huấn tuyên truyền Luật Thủy lợi cho người dân, bí thư chi bộ, trưởng thôn và cán bộ phụ trách giao thông – thủy lợi. Các hộ dân sinh sống dọc sông, kênh đều được ký cam kết không xả rác thải vào công trình thủy lợi.
Đối với nước thải từ nhà máy, khu công nghiệp, công ty yêu cầu doanh nghiệp phải có thỏa thuận đấu nối và được cấp phép xả thải trước khi đưa nước vào hệ thống. Nhờ đó, các tuyến kênh chính luôn đảm bảo lưu thông, không xảy ra tình trạng ô nhiễm cục bộ.
“Công tác bảo vệ môi trường trong thủy lợi không thể chỉ là trách nhiệm của riêng ngành. Chúng tôi rất cần sự chung tay của chính quyền và người dân. Hưng Yên là vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm, nên mỗi hành động nhỏ trong bảo vệ kênh mương chính là bảo vệ sinh kế của chính mình”, ông Hạnh khẳng định.
Một trong những vấn đề được Công ty đặc biệt quan tâm là cơ chế giá sản phẩm, dịch vụ thủy lợi. Trong suốt hơn 10 năm, từ 2013 đến 2024, mức giá hầu như không được điều chỉnh, khiến doanh nghiệp gặp khó trong cân đối tài chính, đặc biệt trong bối cảnh chi phí đầu vào tăng mạnh.
Bước sang năm 2025, Công ty đã xây dựng lại khung giá dịch vụ thủy lợi theo đúng quy định tại Nghị định 96/2018/NĐ-CP, Nghị định 85/2024/NĐ-CP và Thông tư 45/2024/TT-BTC, đảm bảo tính đúng, tính đủ chi phí. Giá mới được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định 1440/QĐ-UBND ngày 24/6/2025, giúp công ty có điều kiện chủ động hơn trong việc chi trả lương, điện, sửa chữa công trình và bảo dưỡng định kỳ.
Tuy nhiên, ông Hạnh cho rằng vẫn cần sửa đổi, cập nhật khung pháp lý ở tầm quốc gia để đảm bảo tính bền vững: “Chúng tôi kiến nghị Chính phủ sớm điều chỉnh Nghị định 96/2018/NĐ-CP theo hướng tính đủ các yếu tố chi phí, bổ sung cơ chế quy đổi diện tích cây trồng khác về cùng đơn vị diện tích cây lúa để thuận lợi trong tính giá. Đồng thời, UBND tỉnh nên có chính sách hỗ trợ kinh phí cho phần thủy lợi nội đồng – nơi trực tiếp quyết định hiệu quả sản xuất nông nghiệp của người dân”.
Hướng tới mô hình thủy lợi hiện đại và bền vững
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trong nông nghiệp, Công ty TNHH một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên cũng đang từng bước ứng dụng công nghệ giám sát, điều hành thông minh (SCADA), quan trắc tự động và cảnh báo sớm lũ lụt – hạn hán. Một số trạm bơm lớn đã được lắp đặt cảm biến lưu lượng, mô-đun điều khiển từ xa, giúp tiết kiệm điện năng và tối ưu hiệu quả vận hành.
Công ty TNHH một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên có các đơn vị trực thuộc: Xí nghiệp khai thác công trình thuỷ lợi các huyện và thành phố cũ, như: Văn Lâm, Mỹ Hào, Yên Mỹ, Châu Giang, Ân Thi, Kim Động, Tiên Lữ, Phù Cừ và TP. Hưng Yên (cũ); trong các Xí nghiệp có các cụm Thuỷ nông quản lý các trạm bơm, các đội thi công xây dựng, sửa chữa công trình thuỷ lợi, cơ điện.
“Tương lai của ngành thủy lợi không thể chỉ dựa vào cơ giới hóa truyền thống. Chúng tôi đang nghiên cứu áp dụng công nghệ số để quản lý mạng lưới kênh mương, tích hợp bản đồ số và dữ liệu khí tượng thủy văn nhằm dự báo, điều hành linh hoạt hơn. Mục tiêu là từng bước hình thành hệ thống thủy lợi thông minh – thích ứng biến đổi khí hậu, góp phần bảo đảm an ninh nguồn nước và phát triển nông nghiệp bền vững”, ông Hạnh nhấn mạnh.
Với vai trò “người gác dòng chảy” của vùng đồng bằng Hưng Yên, Công ty TNHH một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Hưng Yên đang từng bước khẳng định vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn nước phục vụ sản xuất và đời sống. Dù còn nhiều khó khăn về tài chính, hạ tầng và nhân lực, nhưng bằng tinh thần chủ động, trách nhiệm và tâm huyết, tập thể công ty đang góp phần gìn giữ “mạch sống” cho một nền nông nghiệp xanh, sạch và bền vững giữa thời kỳ biến đổi khí hậu toàn cầu.
Bài 9: Thủy lợi Bắc Thái Bình trước thách thức biến đổi khí hậu và yêu cầu đổi mới cơ chế giá dịch vụ
>>>>>> Xin vui lòng xem thêm:
- Bài 5: Hệ thống thuỷ lợi Mỹ Thành - Nhiều kênh mương xuống cấp, đổ vỡ
- Bài 6: Hệ thống thủy lợi Bắc Sông Thương - Công trình xuống cấp, cần vốn đầu tư để bảo đảm an toàn
- Bài 7: Ô nhiễm nguồn nước tưới ở Xí nghiệp thủy lợi Như Quỳnh
Tỉnh Quảng Trị là một trong những địa phương đi đầu thực hiện Thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ (ERPA). Chương trình không chỉ nâng tỷ lệ che phủ rừng toàn tỉnh lên hơn 61%, mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho hàng chục nghìn hộ dân. ERPA đã góp phần cải thiện sinh kế, tăng thu nhập, tạo việc làm cho cộng đồng, đặc biệt với các nhóm tham gia quản lý, bảo vệ rừng. Không chỉ trong lâm nghiệp, sản xuất nông nghiệp của tỉnh Quảng Trị cũng đang chuyển mình theo hướng hiện đại, sinh thái và tuần hoàn. Các mô hình trồng lúa hữu cơ, lạc VietGAP, hợp tác xã nông nghiệp xanh… đang góp phần nâng cao giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường, tăng thu nhập cho nông dân.
“Măng nứa khô nấu ngay” của Công ty Cổ phần Kim Bôi – đại diện duy nhất của vùng trung du được nâng hạng từ 4 sao lên 5 sao trong năm 2025. Thành công này khẳng định nỗ lực đổi mới công nghệ, khai thác giá trị nông sản bản địa và nâng tầm thương hiệu nông nghiệp địa phương.
Từng được biết đến với những vườn cam trĩu quả, Cao Phong (Phú Thọ) nay đang chuyển mình mạnh mẽ với những hướng đi mới trong chế biến nông sản. Không chỉ dừng lại ở sản phẩm cam tươi, nhiều hợp tác xã đã tìm cách khai thác sâu hơn giá trị của loại quả đặc sản này, vừa giảm thiểu tình trạng “được mùa, mất giá”, vừa mở ra cơ hội gia tăng thu nhập cho người trồng. Trong số đó, Hợp tác xã (HTX) 3T Farm nông sản Cao Phong nổi bật với sản phẩm trà detox cam, vừa được công nhận đạt chuẩn OCOP 4 sao. Đây là kết quả của quá trình nghiên cứu, thử nghiệm và đổi mới không ngừng, phản ánh hướng phát triển bền vững của nông nghiệp địa phương.
Trước nguy cơ lan rộng của bệnh héo vàng lá chuối do nấm Fusarium chủng Tropical Race 4 (TR4), Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) đã hỗ trợ Việt Nam triển khai Dự án “Hỗ trợ khẩn cấp để kiểm soát và quản lý bệnh héo vàng lá chuối do nấm Fusarium chủng TR4 gây ra tại Việt Nam”.
Sau hơn 10 năm mưu sinh nơi phố thị, anh Lê Khả Tuấn, 37 tuổi, ở thôn Liên Thành, xã Luận Thành (Thanh Hóa) đã quyết định “bỏ phố lên núi” lập nghiệp. Với mô hình nuôi thỏ thương phẩm kết hợp mở nhà hàng, anh không chỉ làm giàu cho gia đình mà còn truyền cảm hứng cho nhiều thanh niên nông thôn khởi nghiệp.
Sáng ngày 16/10, Diễn đàn “Vai trò của nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn văn minh” được tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh, do các đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường (Bộ NN&MT) phối hợp tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến.
