Với thế mạnh về tính đa thời gian, chính xác về địa hình địa vật, trực diện tại các khu vực khó khăn, công nghệ viễn thám đã được ứng dụng phổ biến, hiệu quả trên thế giới để quan trắc, giám sát bề mặt trái đất. Đặc thù thông tin từ tư liệu viễn thám rất nhạy cảm và quan trọng, có liên quan chặt chẽ tới hoạt động kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh nên cần thiết phải đẩy mạnh ứng dụng công nghệ viễn thám. Trên thế giới, việc sử dụng công nghệ viễn thám trong công tác nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ viễn thám giám sát tài nguyên và môi trường được các nước hết sức chú trọng. Phóng viên Tạp chí Tài nguyên và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Lê Quốc Hưng, Phó Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia (Bộ TN&MT) xung quanh vấn đề trên.

Lần đầu tiên công nghệ viễn thám được sử dụng để tính toán chính xác và minh bạch lượng các-bon rừng, một bước tiến quan trọng trong việc phát triển dự án quản lý rừng bền vững giúp giảm lượng phát thải khí nhà kính từ hoạt động phá rừng.

Dữ liệu không gian địa lý đóng vai trò quan trọng trong tất cả các nền kinh tế quốc dân, đặc biệt là trong thời đại Công nghiệp lần thứ tư. Với việc phát triển các chương trình số hóa, dữ liệu địa không gian là dữ liệu đầu vào cho các lĩnh vực, các ngành, các cấp trong quản lý nhà nước, quản lý xã hội, phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu, đảm bảo quốc phòng - an ninh.

Ðể góp phần thực hiện các mục tiêu đề ra, ngay từ đầu năm 2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã triển khai quyết liệt các nhiệm vụ được giao, tham mưu, chỉ đạo toàn ngành tổ chức thực hiện kịp thời nhiều giải pháp nhằm quản lý, khai thác, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu.

Tăng cường năng lực quản lý viễn thám là một trong những nhiệm vụ then chốt, điều kiện tiên quyết để thực hiện thành công “Chiến lược phát triển viễn thám quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Vì vậy, nhu cầu nhân lực viễn thám cần được xác định cho từng thời kỳ, từng vùng miền, từng nhóm ngành nghề và có sự chia sẻ giữa các cơ sở đào tạo để bảo đảm đào tạo đủ, không lãng phí nguồn lực xã hội.

Công nghệ viễn thám có ưu điểm vượt trội so với các phương pháp truyền thống khác, đồng thời là công cụ duy nhất có hiệu quả để giám sát tài nguyên môi trường biển và hải đảo với thông tin không gian rộng, đa thời gian, chính xác, khách quan, nhanh chóng.

Những năm gần đây, các công nghệ như: Trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (ML), thực tế ảo (VR), công nghệ thông tin địa lý (GIT), bản sao kỹ thuật số (Digital Twin), viễn thám (RS),... đang phát triển một cách mạnh mẽ, tạo nền tảng thúc đẩy công nghệ “Trí tuệ nhân tạo không gian địa lý” (GeoAI) phát triển nhanh hơn, như một xu hướng đầy tiềm năng. Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của GeoAI với ngành Đo đạc và Bản đồ, các cơ quan, đơn vị trong nước cần nắm bắt được xu thế, nhanh chóng tiếp cận và phát triển của công nghệ để nâng cao hiệu quả trong phát triển của Ngành, đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Để bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên nói chung và tài nguyên khoáng sản nói riêng, việc nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật nói chung, đặc biệt là các quy định liên quan đến thuế tài nguyên nói riêng là rất cần thiết nhằm đảm bảo việc khai thác, sử dụng nguồn tài nguyên khoáng sản tiết kiệm, hợp lý và hiệu quả.

Từ lâu, ngành khai thác mỏ đã là nền tảng của hoạt động khai thác tài nguyên và sự tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Khi những tiến bộ công nghệ tiếp tục định hình các lĩnh vực khác nhau, viễn thám nổi lên như một yếu tố có khả năng thay đổi cuộc chơi trong các hoạt động khai thác mỏ hiện đại, từ việc xác định các khai trường tiềm năng đến đánh giá khai trường sau khai thác.

Thực hiện Chương trình xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2024 thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Cục Viễn thám quốc gia được giao nhiệm vụ chủ trì xây dựng dự thảo Thông tư “Quy định kỹ thuật thành lập bản đồ chuyên đề bằng công nghệ viễn thám” và Thông tư quy định kỹ thuật vận hành hệ thống cơ sở dữ liệu viễn thám quốc gia. Đến nay, Cục đã hoàn thiện Dự thảo Thông tư và đang gửi lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương và các tổ chức, cá nhân có liên quan.

Cũng như các quốc gia khác trên thế giới, Việt Nam được tiếp cận một công nghệ mới, hiện đại đó là công nghệ định vị vệ tinh toàn cầu (GPS/GNSS) từ khoảng 30 năm trước. Ban đầu, công nghệ GPS/GNSS ở Việt Nam được coi là “của hiếm”, chỉ có ở một số ít doanh nghiệp nhà nước, chủ yếu sử dụng cho đo đạc xây dựng lưới khống chế quốc gia, đến nay đã có những thay đổi hoàn toàn.

Tiếp tục tăng cường nghiên cứu khoa học, khuyến khích, huy động chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu về viễn thám. Cùng với đó, đẩy mạnh hợp tác quốc tế, đặc biệt là những quốc gia đã có hợp tác truyền thống với Việt Nam về Viễn thám,… để lĩnh vực Viễn thám quốc gia ngày một phát triển, đáp ứng nhu cầu thực tiễn là những định hướng phát triển, chỉ đạo của Bộ Tài nguyên và Môi trường về Viễn thám thời gian tới.

Thời gian qua mặc dù đã hình thành hệ thống quản lý nhà nước về viễn thám, việc ứng dụng phát triển viễn thám được các Bộ, ngành quan tâm đẩy mạnh, tuy nhiên, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cũng như hành lang pháp lý về chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức trong quản lý phát triển ứng dụng viễn thám chưa đầy đủ, đây chính là một trong những hạn chế lớn cho công tác quản lý và thúc đẩy phát triển viễn thám từ trung ương tới địa phương.

Mặc dù, việc sử dụng thông tin, dữ liệu, sản phẩm viễn thám vào quán lý, vận hành đơn vị, tổ chức đã được Chính phủ chỉ đạo và Bộ Tài nguyên và Môi trường triển khai sát sao. Tuy nhiên, đây là lĩnh vực mới, khó tiếp cận, nên hiện nay mới có 06 Bộ, ngành và 37 địa phương có báo cáo về lĩnh vực viễn thám.

Thời gian qua, công nghệ viễn thám đã góp phần không nhỏ trong công tác giám sát tài nguyên và môi trường và đang trở thành công nghệ ứng dụng phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực và là một trong các hướng đi chủ đạo nhằm phục vụ quản lý tài nguyên thiên nhiên và giám sát môi trường thống nhất trên phạm vi toàn quốc.

Mới đây, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Nguyễn Trọng Đông ký ban hành Kế hoạch số 283/KH-UBND về việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 40/NQ-CP ngày 27/3/2023 của Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển ngành Đo đạc và Bản đồ Việt Nam và xây dựng hạ tầng dữ liệu không gian địa lý quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 trên địa bàn Thành phố Hà Nội.

Sáng 2/10, tại Hà Nội, Cục Địa chất Việt Nam báo cáo Thứ trưởng Bộ TN&MT Trần Quý Kiên về tình hình thực hiện và phương án đề xuất rà soát điều chỉnh của các nhiệm vụ chuyên môn kéo dài.