Hai người phụ nữ “thêu giấc mơ Việt” - Khi bàn tay và trái tim cùng hồi sinh làng nghề

Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, vẫn có những người phụ nữ lặng lẽ “thêu” nên giấc mơ Việt bằng đôi tay và trái tim của mình. Một người miệt mài bên khung vải, gửi hồn quê hương vào từng đường kim mũi chỉ. Người kia bền bỉ với những sợi mây, sợi cói, làm nên những chiếc túi xanh thân thiện với môi trường, thay thế hàng trăm nghìn chiếc túi ni-lông mỗi năm. Họ là nghệ nhân Nguyễn Thị Hằng - người “giữ hồn” nghề thêu tay truyền thống Mỹ Đức, và TS. Hoàng Hải Yến - người sáng lập Sun Craft, doanh nghiệp xã hội đang “xanh hóa” làng nghề Việt. Hai người phụ nữ, hai con đường khác biệt nhưng chung một khát vọng: gìn giữ bản sắc Việt và góp phần kiến tạo tương lai xanh cho Trái đất.

Những sợi chỉ thêu ước mơ

Trong căn nhà nhỏ ở thôn Hoành, Đồng Tâm, Mỹ Đức (Hà Nội), tiếng kim chạm vào tấm vải lụa vang lên khe khẽ. Mỗi mũi chỉ như một nhịp tim, đều đặn, cẩn trọng và say mê. Đó là không gian làm việc quen thuộc của nghệ nhân Nguyễn Thị Hằng, người phụ nữ đã dành cả thanh xuân để nối tiếp truyền thống nghề thêu tay trăm năm của quê hương.

Chị Hằng sinh ra trong một gia đình có truyền thống thêu thùa. Từ khi còn bé, đôi tay nhỏ của chị đã quen với những sợi chỉ màu, những khung vải và ánh sáng vàng vọt từ ngọn đèn dầu mỗi đêm. “Tôi yêu nghề này từ khi chưa hiểu hết ý nghĩa của nó,” chị kể, đôi mắt ánh lên tự hào. “Nhưng càng làm, tôi càng thấy mỗi đường kim mũi chỉ không chỉ là nghệ thuật, mà là một phần linh hồn của người Việt”.

Thập niên 1990, nghề thêu ở Mỹ Đức từng hưng thịnh với các đơn hàng xuất khẩu Kimono sang Nhật Bản. Thế nhưng sau năm 2010, thị trường thay đổi. Các sản phẩm thêu tay truyền thống dần lép vế trước dòng hàng công nghiệp. Người làm nghề bỏ đi, xưởng đóng cửa, và những khung thêu cũ phủ bụi. Giữa giai đoạn khó khăn ấy, Nguyễn Thị Hằng không buông tay. Chị chọn ở lại, chọn đối mặt và chọn cách làm mới nghề truyền thống.

Khi nghệ thuật và truyền thống gặp nhau

Một bước ngoặt đến với chị vào năm 2019, khi người chồng, họa sĩ Lê Văn Khoa đề nghị thử nghiệm một điều táo bạo, đó là kết hợp thêu tay và vẽ lụa.

Sự kết hợp ấy tưởng chừng không liên quan, lại mở ra một hướng đi mới cho nghề. Trong mỗi tác phẩm, phần họa tiết gần được thêu, phần xa được vẽ; toàn bộ nền là lụa, được tô điểm bằng cọ và chỉ, khiến cho không gian bức tranh trở nên sống động và lung linh như có hồn. “Tranh thêu tay kết hợp vẽ lụa là sự hòa quyện của hai thế giới - tinh tế của thêu và phóng khoáng của hội họa”, anh Khoa chia sẻ.

Kết quả là những bức tranh độc đáo ra đời: Thiền Sen, Quốc hoa đón xuân, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hoa Hướng Dương và Chùa Một Cột - năm tác phẩm đạt chứng nhận OCOP 3 sao năm 2024. Người xem không chỉ thấy kỹ thuật điêu luyện mà còn cảm nhận được tâm hồn Hà Nội xưa trong từng nét thêu, từng sắc lụa. Một khách hàng - chị Lâm Thị Thu, giảng viên Mỹ thuật chia sẻ sau khi mua bức “Thiền Sen”: “Mỗi lần nhìn vào bức tranh, tôi có cảm giác như tâm mình được lắng lại. Không chỉ là tranh trang trí, nó như một mảnh văn hóa được ‘thêu’ lại bằng thời gian”.

Để tạo nên mỗi tác phẩm, nghệ nhân Hằng và các thợ trong HTX phải làm việc suốt hàng tháng trời. Mỗi sợi chỉ phải đều tay, mỗi chi tiết được chăm chút tỉ mỉ đến từng sợi tơ. Có khi chỉ một nhụy hoa thôi cũng cần đến hàng trăm mũi thêu. “Chúng tôi không chạy theo số lượng. Mỗi sản phẩm ra đời là kết tinh của tình yêu và lòng tự trọng nghề,” chị nói.

Hiện nay, HTX thêu tay Mỹ Đức do chị sáng lập đang tạo việc làm cho 7-10 lao động địa phương, với thu nhập ổn định khoảng 10 triệu đồng/tháng. Hơn thế, xưởng còn trở thành nơi truyền nghề cho lớp trẻ, những cô gái 9X, 2K yêu cái đẹp và mong muốn giữ gìn văn hóa Việt.

Từ sợi chỉ đến làn mây - Khi phụ nữ Việt hồi sinh làng nghề

Nếu Nguyễn Thị Hằng “thêu hồn Việt” bằng sợi chỉ, thì TS. Hoàng Hải Yến, Chủ tịch HĐQT Sun Craft, lại chọn “dệt tương lai” bằng tre, cói và khát vọng xanh.

Trước đây, bà Yến là chuyên gia kinh tế, từng làm việc trong nhiều dự án phát triển cộng đồng. Nhưng những chuyến đi vùng cao đã khiến bà trăn trở. Bà nhìn thấy những người phụ nữ dân tộc miệt mài bên khung dệt, những đôi tay khéo léo nhưng thiếu đầu ra cho sản phẩm. Từ đó, bà rẽ hướng, thành lập Công ty Cổ phần Doanh nghiệp Xã hội Sun Craft, với sứ mệnh “hồi sinh và xanh hóa làng nghề Việt”.

“Chúng tôi không đặt lợi nhuận lên hàng đầu, mà đặt con người và môi trường vào trung tâm của mọi hoạt động”, TS. Hoàng Hải Yến nói. Sun Craft tập trung giúp người lao động yếu thế - phụ nữ, người khuyết tật, dân tộc thiểu số, có việc làm bền vững, đồng thời bảo vệ môi trường thông qua sản phẩm tái chế, thân thiện và có tính thẩm mỹ cao hồi sinh làng nghề.

Khi túi vải thay lời nói - Sun Craft và câu chuyện “xanh hóa” tiêu dùng

Từ những ngày đầu, Sun Craft đã định hình triết lý rõ ràng: “Người Việt dùng hàng Việt - vì một hành tinh xanh hơn”. Doanh nghiệp hướng tới việc thay thế các sản phẩm nhựa dùng một lần bằng những vật dụng từ nguyên liệu tự nhiên: lục bình, mây, tre, cói, tơ rứa, sợi đay và vải tái chế. Trong đó, nổi bật là dòng túi xách và làn tơ rứa được thiết kế tinh tế, thời thượng nhưng thân thiện với môi trường. Những chiếc túi này không chỉ thay thế túi ni-lông, mà còn trở thành biểu tượng của phong cách sống xanh.

“Tôi từng nghĩ đồ thủ công truyền thống hơi ‘quê’. Nhưng khi nhìn thấy những chiếc túi tơ rứa của Sun Craft, tôi thực sự ngạc nhiên”, - Anna Lee, du khách người Hàn Quốc, chia sẻ khi mua túi tại cửa hàng Sun Craft tại toà nhà Sông Đà, đường Phạm Hùng (Hà Nội). “Chúng rất đẹp, nhẹ và bền. Tôi dùng nó khi đi chợ, đi dã ngoại, và thậm chí mang đến công sở. Mọi người đều hỏi tôi mua ở đâu”.

Không chỉ du khách nước ngoài, giới trẻ Việt cũng đón nhận sản phẩm này như một tuyên ngôn thời trang bền vững. Bạn Phương Thảo (24 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: “Tôi thích những chiếc túi mây và cói của Sun Craft vì vừa đẹp vừa thân thiện môi trường. Mỗi khi mang túi này, tôi cảm thấy mình cũng góp phần nhỏ vào việc giảm rác thải nhựa”.

Theo thống kê của Sun Craft, chỉ riêng năm 2024, doanh nghiệp đã giúp giảm hơn 300.000 túi ni-lông sử dụng một lần, thông qua việc phân phối túi vải và làn tre đan tới các siêu thị và khách sạn tại Hà Nội, Hội An và TP. Hồ Chí Minh. Những chiếc túi “xanh” của Sun Craft còn được các tổ chức quốc tế như WWF và UNDP lựa chọn làm quà tặng truyền thông cho các sự kiện môi trường.

Khi sản phẩm thủ công trở thành cầu nối văn hóa

Sun Craft không chỉ dừng lại ở túi xách. Doanh nghiệp này đã kết nối hàng chục làng nghề truyền thống - từ gốm Bát Tràng, khảm trai Chuyên Mỹ, lụa Vạn Phúc đến đúc đồng Đại Bái và đá mỹ nghệ Ninh Vân. Những sản phẩm của họ - từ đồ gia dụng, quà tặng đến trang trí nội thất, đều được làm thủ công, tỉ mỉ và hạn chế tối đa phế thải ra môi trường. Chúng tôi gọi Sun Craft là ‘ngôi nhà chung của các làng nghề Việt’, bà Yến nói, “Ở đó, mỗi nghệ nhân là một người kể chuyện. Họ kể bằng tre, bằng đất, bằng sợi tơ và bằng trái tim”.

Tại các hội chợ quốc tế, Sun Craft thường thu hút đông đảo khách tham quan. Gian hàng của họ luôn mang sắc nâu dịu của tre, mùi thơm nhẹ của cói và nụ cười thân thiện của những người thợ. Một du khách người Úc từng viết lại cảm nhận trong sổ lưu niệm: “Tôi đã từng mua đồ thủ công ở nhiều nước, nhưng chỉ ở Việt Nam, tôi mới cảm nhận được sự kết hợp giữa cái đẹp và lòng nhân hậu trong từng sản phẩm”.

Với TS. Hoàng Hải Yến, mỗi chiếc túi, mỗi giỏ tre không chỉ là vật dụng, mà là câu chuyện về con người và quê hương Việt Nam. Bà kể: “Một lần, tôi tặng một chiếc túi mây cho đối tác người Nhật. Họ nói, ‘Đây không chỉ là quà, đây là tác phẩm nghệ thuật có linh hồn’. Tôi nhận ra rằng, sản phẩm thủ công Việt có thể chạm đến trái tim người khác nếu mình làm bằng tình yêu và sự tôn trọng thiên nhiên”.

Sun Craft hiện đã xuất khẩu sản phẩm sang Mỹ, Nhật, Hàn, Úc và giới thiệu trên các sàn thương mại điện tử như Amazon, Etsy. Không chỉ xuất khẩu hàng hóa, họ đang xuất khẩu cả giá trị văn hóa Việt ra thế giới.

Gặp gỡ giữa hai người phụ nữ - hai hướng, một khát vọng

Ở hai miền khác nhau, một bên là khung thêu trong làng nhỏ Mỹ Đức, một bên là văn phòng cao tầng tại Hà Nội nhưng nghệ nhân Nguyễn Thị Hằng và TS. Hoàng Hải Yến lại có chung một điểm: Cả hai đều chọn con đường giữ nghề truyền thống bằng sáng tạo và lòng nhân ái.

Một người biến sợi chỉ thành bức tranh nghệ thuật, một người biến tre nứa thành biểu tượng sống xanh. Họ là đại diện cho phụ nữ Việt Nam hiện đại, vừa dịu dàng, khéo léo, vừa mạnh mẽ, kiên định với lý tưởng.

“Chúng tôi khác nhau về nghề, nhưng giống nhau ở một điều, đó là niềm tin rằng nghề truyền thống Việt không bao giờ cũ, chỉ cần thổi vào đó tinh thần mới”, Nguyễn Thị Hằng chia sẻ trong một buổi gặp mặt các nghệ nhân thủ đô. Còn với TS. Hoàng Hải Yến, mỗi lần nhìn thấy sản phẩm Sun Craft xuất hiện trong tay du khách, bà lại thấy ánh lên nụ cười tự hào: “Người Việt đang dần chọn sống xanh hơn. Và khi bạn chọn mang một chiếc túi mây, bạn không chỉ chọn sản phẩm - bạn chọn một lối sống nhân văn”.

Trong thời đại công nghiệp hóa, khi nhựa, vải tổng hợp và sản xuất hàng loạt lấn át, hình ảnh hai người phụ nữ Việt vẫn kiên trì với nghề truyền thống mang đến cảm hứng mạnh mẽ. Họ chứng minh rằng giá trị bền vững bắt đầu từ đôi tay, trái tim và niềm tin. Những chiếc túi mây, làn tơ, tranh thêu lụa của họ không chỉ là hàng hóa. Chúng là thông điệp về sự trở về với thiên nhiên, về việc “làm giàu” mà không làm hại Trái đất. Mỗi sản phẩm bán ra là một câu chuyện được kể, một việc làm được tạo, một tấm lòng được gửi gắm.

Từ khung thêu ở Mỹ Đức đến cửa hàng Sun Craft ở Toà nhà Sông Đà, đường Phạm Hùng, Hà Nội, hai người phụ nữ ấy đang viết tiếp câu chuyện của nghề, của quê hương và của tương lai. Họ là minh chứng, gìn giữ văn hóa không phải là quay lại quá khứ, mà là mang quá khứ bước cùng tương lai. Và khi ánh mặt trời cuối chiều chiếu lên khung vải thêu, hay phản chiếu qua những sợi mây sáng bóng của chiếc túi thân thiện môi trường, ta thấy lấp lánh trong đó không chỉ là sắc màu của nghệ thuật, mà là niềm tin vào một Việt Nam xanh hơn, đẹp hơn, nhân văn hơn.

“Chúng tôi không chỉ làm ra sản phẩm mà chúng tôi còn đang thêu nên những giấc mơ của quê hương” - nghệ nhân Nguyễn Thị Hằng nói. Và ở đâu đó, trong xưởng nhỏ của Sun Craft, bà Hoàng Hải Yến mỉm cười, lặp lại câu nói giản dị mà sâu sắc: “Khi con người sống hài hòa với thiên nhiên, đó là khi cái đẹp được hồi sinh”.

Từ làng nghề truyền thống đến thị trường toàn cầu, hành trình của Nguyễn Thị Hằng và Hoàng Hải Yến không chỉ là câu chuyện về những sản phẩm thủ công tinh xảo, mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ rằng: Văn hóa Việt Nam đang bước ra thế giới bằng con đường xanh - bền vững và nhân văn. Trong từng đường kim, từng sợi mây, họ không chỉ tạo nên cái đẹp, mà còn gieo hy vọng vào một tương lai nơi con người sống hài hòa hơn với thiên nhiên. Họ là những người phụ nữ Việt Nam đang âm thầm “thêu” nên giấc mơ xanh cho Trái đất.