Mô hình và sáng kiến giảm nhựa tại các huyện đảo

Hiện nay, rất nhiều huyện đảo ở nước ta đã có phong trào giảm nhựa rất tốt. Để có được như vậy, nhiều địa phương đã phát huy thế mạnh, tận dụng tối đa những hỗ trợ từ các tổ chức nước ngoài, trong đó có dự án giảm nhựa đại dương. Theo thực tế của phóng viên, mỗi mô hình có những đặc thù khác nhau, không áp dụng rập khuôn cùng một bộ giải pháp mà khuyến khích mỗi địa phương học tập và ứng dụng các giải pháp một cách sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tế về hiện trạng, nguồn lực, cơ sở hạ tầng và văn hóa địa phương để mục đích cuối cùng là nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi giảm nhựa, bảo vệ môi trường tại địa phương.

Nhiều cách triển khai khác nhau

Theo Bà Nguyễn Thị Mỹ Quỳnh, Quản lý Dự án, Hợp phần Thủy sản và Khu Bảo tồn Biển, Chương trình Giảm Nhựa tại Việt Nam) là người đã có nhiều năm gắn bó tâm huyết với “cuộc chiến” chống rác thải nhựa tại Việt Nam cho biết, mỗi một mô hình đều có một cách làm, hướng dẫn hỗ trợ triển khai giảm nhựa một cách khác nhau để sao cho phù hợp với quy mô hoạt động, đối tác, văn hoá địa phương.

"Ví dụ như, mô hình trường học giảm nhựa, mặc dù dựa trên các nguyên tắc chung nhưng chúng tôi luôn xây dựng các giải pháp và kế hoạch hành động dựa trên điều kiện và nguồn lực cụ thể của từng trường. Với mô hình này, năm 2023 Dự án của WWF đã phối hợp với các trường học tại Cù Lao Chàm, Phú Quốc và Côn Đảo để xây dựng kế hoạch hành động với mục tiêu giảm thiểu ít nhất 30% lượng rác nhựa phát sinh trong trường học" - Bà Quỳnh nói!

Theo ghi nhận tại một số huyện đảo, kết quả sau một năm học, mô hình triển khai thí điểm đạt kết quả rất tích cực. Việc đẩy mạnh tuyên truyền và thực thi các quy định về hạn chế nhựa dùng 1 lần, phân loại rác thải, kết hợp với vận hành căng-tin xanh tại các trường bước đầu đã ghi nhận được những kết quả đáng khích lệ. Điển hình như với trường THCS Lê Hồng Phong (huyện Côn Đảo) đã giảm hơn 70,95% tương ứng 12.97 kg nhóm rác thải nhựa ăn uống, theo kết quả so sánh từ 2 đợt kiểm toán rác thải đầu và cuối chương trình. Trong đó, ghi nhận loại bỏ gần như hoàn toàn các loại dụng cụ ăn uống một lần làm từ nhựa dung 1 lần. Năm học 2024, các trường học tiếp tục duy trì và thực hiện mô hình.

Mô hình trường học giảm nhựa tại trường học ở Cù Lao Chàm đã góp phần hạn chế hầu hết các sản phẩm nhựa dùng một lần từ hoạt động ăn uống trong trường học. Nhà trường còn thành lập được Câu lạc bộ “Em yêu biển đảo quê em” với các hoạt động sinh hoạt định kỳ hàng tháng với các chủ đề về bảo vệ môi trường, giảm thiểu rác thải, tham gia các hoạt động tương tác truyền thông giảm thiểu rác thải nhựa cho cộng đồng.

Câu lạc bộ “Em yêu biển đảo quê em” định kỳ với tần suất một lần/tháng. Hoạt động có sự tham gia của 20 học sinh/lần. Nội dung sinh hoạt tập trung vào tìm hiểu, trải nghiệm các hoạt động gắn với nghề truyền thống của địa phương, các hoạt động bảo vệ môi trường như làm bánh ít lá gai, gấp túi giấy sinh thái và Tổng kết hoạt động Câu lạc bộ.

Qua chương trình, học sinh có thêm hiểu biết và có cơ hội tìm hiểu về các giá trị văn hóa bản địa, những trải nghiệm thực tế liên quan đến kiến thức lịch sử địa phương nhằm khơi gợi tình yêu quê hương của thế hệ trẻ để kế thừa và phát huy các giá trị lịch sử trên đảo hiện có. Các hoạt động được triển khai vào cuối tuần nên không ảnh hưởng đến việc học, các em cũng mong muốn duy trì Câu lạc bộ trong năm tiếp theo để các em có thêm sân chơi bổ ích, được tìm hiểu và được trải nghiệm.

Theo bà Nguyễn Trang Nguyên, Cán bộ Tổ chức WWF thì, từ những kết quả trên cho thấy, mô hình này đã mang lại những hiệu quả thiết thực, góp phần quản lý hiệu quả và giảm thiểu rác thải nhựa trong trường học, đồng thời mô hình cũng có ý nghĩa về mặt giáo dục cho các thế hệ tương lai, duy trì sự bền vững của mô hình nói riêng và đóng góp hiệu quả cho mục tiêu chung về quản lý rác thải của địa phương.

Cần thúc đẩy đồng bộ nhiều giải pháp

Như đã đề cập, các khu vực biển đảo trong điều kiện thực tế còn một số khó khăn về cơ sở hạ tầng xử lý chất thải rắn. Do đó, hệ thống quản lý chất thải rắn sinh hoạt của địa phương cần bám sát nguyên tắc quản lý hiệu quả từ đầu nguồn thải theo hướng 3T (Tiết giảm, Tái sử dụng và Tái chế). Một số quy chế đặc thù về việc hạn chế mang các sản phẩm nhựa sử dụng một lần và túi nilong khó phân hủy sinh học cần được khuyến khích áp dụng để giảm thiểu tối đa lượng rác phát sinh.

Đồng thời, cần thúc đẩy các giải pháp nhằm phân loại và xử lý các loại rác thải tại nguồn nhằm tái sử dụng và tái chế rác thải, xây dựng chu trình tuần hoàn tài nguyên từ rác thải ngay tại địa phương.

Người dân nơi đây đồng lòng cùng với chính quyền thực hiện “nói không với túi ni lông”

Rác thải nhựa phát thải từ tất các cả hoạt động trên và xung quanh các đảo, vì vậy việc giảm thiểu rác nhựa sẽ cần sự tham gia, chung tay của tất cả các bên liên quan, từ chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư, các doanh nghiệp hoạt động trên đảo, gần đảo và khách du lịch đến đảo,…

Đối với vấn nạn rác thải nhựa đại dương, để giảm thiểu lượng rác nhựa đại dương tồn đọng trong môi trường, các địa phương biển đảo cần xây dựng các chương trình truyền thông và phong trào trong cộng đồng nhằm huy động và đa dạng hóa các nguồn lực xã hội để đầu tư thực hiện định kỳ hoạt động thu gom làm sạch bãi biển và hệ sinh thái biển.

Đồng thời, với các hoạt động vệ sinh định kỳ, các đảo cần chú trọng công tác tuyên truyền và hỗ trợ thu gom rác thải nhựa từ các hoạt động đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, và hoạt động tham quan du lịch để giảm thiểu nguồn rác nhựa phát sinh từ các hoạt động trên biển.

Với tốc độ phát triển kinh tế nhanh chóng hiện nay, đặc biệt là các khu vực ven biển và hải đảo, việc đầu tư trang thiết bị, hiện đại hoá trong xử lý rác thải là không thể thiếu, đáp ứng tốc độ gia tăng rác thải trên đảo cũng như xử lý rác thải từ đại dương tấp vào đảo, bảo vệ hệ sinh thái biển, đảm bảo môi trường biển đảo sạch đẹp, vì sức khoẻ và sinh kế của cộng đồng, tương lai kinh doanh bền vững của các doanh nghiệp.

Phạm Thuỳ Dương