Nhờ phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn thiên nhiên và văn hóa người Thái, bản Kho Mường ở thung lũng Pù Luông (Thanh Hóa) đã có bước chuyển mình mạnh mẽ. Từ một bản nghèo biệt lập giữa núi rừng, Kho Mường nay trở thành điểm đến thu hút du khách trong và ngoài nước, giúp người dân nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống và gìn giữ bản sắc văn hóa.
Ẩn mình giữa thung lũng Pù Luông, bản Kho Mường (xã Pù Luông,Thanh Hóa) từng được xem là một trong những bản khó khăn nhất vùng đệm Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Thế nhưng, chỉ trong vài năm trở lại đây, nhờ định hướng phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn cảnh quan thiên nhiên và văn hóa bản địa, bản nhỏ với 64 hộ dân này đã có bước chuyển mình rõ nét: thu nhập tăng ổn định, đời sống khấm khá hơn và một tương lai rộng mở đang dần hiện hữu.
Kho Mường cách trung tâm xã Pù Luông khoảng 7km. Đường vào bản uốn lượn theo sườn núi, nhiều đoạn dốc đứng khiến khách lạ khó tránh cảm giác choáng ngợp. Tuy vậy, chính sự hiểm trở ấy lại giữ được cho Kho Mường vẻ nguyên sơ hiếm có: ruộng bậc thang ôm theo triền núi, suối đá róc rách chảy, những ngôi nhà sàn của người Thái nép mình trong mây núi.
Từ dự án du lịch cộng đồng đến bước khởi sắc của bản làng
Trước đây, sinh kế của người dân Kho Mường chủ yếu dựa vào nương rẫy với các loại cây trồng truyền thống như lúa, ngô, sắn. Kinh tế phụ thuộc vào thời tiết, cuộc sống bấp bênh, giao thương hạn chế vì đường sá cách trở. Sự thay đổi bắt đầu khi chính quyền địa phương xác định du lịch cộng đồng là hướng phát triển bền vững, vừa tăng thu nhập cho người dân, vừa giữ được những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Thái.
Ngày 27/10/2020, UBND tỉnh Thanh Hóa phê duyệt Dự án “Xây dựng mô hình điểm du lịch cộng đồng bản Kho Mường”. Dự án hướng đến mục tiêu xây dựng một thương hiệu du lịch đặc trưng cho Kho Mường, đủ sức cạnh tranh với các điểm đến nổi tiếng trong vùng và trở thành sản phẩm OCOP của tỉnh.
Theo quy hoạch, đến năm 2025, Kho Mường sẽ đón khoảng 7.300 lượt khách. Đến năm 2030, con số này sẽ tăng lên gần 9.300 lượt, trong đó một nửa là khách lưu trú và phần lớn là khách quốc tế. Doanh thu từ du lịch ước đạt 6,9 tỉ đồng vào năm 2025 và dự kiến hơn 14 tỉ đồng vào năm 2030. Không chỉ vậy, hoạt động du lịch được kỳ vọng tạo ra khoảng 70 việc làm cho người dân bản địa vào năm 2025 và tăng lên 120 việc làm vào năm 2030.
Cùng với phát triển hạ tầng du lịch, chính quyền đặc biệt chú trọng nâng cao chất lượng sống cho người dân: 100% hộ dân được sử dụng nước hợp vệ sinh, hơn một nửa có nhà tiêu tự hoại, toàn bộ rác thải được thu gom và xử lý. Đồng hành với chính quyền địa phương, Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông cũng lồng ghép nhiều chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế đồi rừng và sinh kế du lịch bền vững cho cộng đồng.
Ông Hà Văn Thào, trưởng bản Kho Mường cho biết, từ cuối những năm 1990 khi những vị khách nước ngoài đầu tiên tìm vào khám phá hang Dơi, người dân Kho Mường bắt đầu nhận ra tiềm năng du lịch của bản làng. “Giờ thì nhiều gia đình đã sửa chữa nhà sàn thành homestay, trang bị phòng nghỉ khép kín, học tiếng Anh để giao tiếp với khách quốc tế”, ông Thào tự hào chia sẻ.
Những công trình phục vụ du lịch như đường dẫn vào hang Dơi, điểm check-in, bãi đỗ xe, đường nội bản… được xây mới hoặc tu sửa; đội văn nghệ được thành lập để phục dựng các làn điệu dân ca Thái; nhiều tour trekking khám phá hang Dơi, nối tuyến Mai Châu – bản Đôn – Kho Mường được hình thành nhằm thu hút du khách yêu thích khám phá.
Mở cánh cửa tương lai cho người dân Kho Mường
Nằm cuối bản là hang Dơi – kỳ quan thiên nhiên hình thành hàng trăm triệu năm trước và là nơi cư trú của nhiều loài dơi. Sau khi được khảo sát và đánh giá bởi các nhà khoa học, hang Dơi nhanh chóng trở thành điểm nhấn nổi bật, đặc biệt hấp dẫn đối với du khách quốc tế đam mê khám phá. Cảnh quan hoang sơ, văn hóa bản địa đặc sắc cùng những món ăn truyền thống như cơm lam, nộm hoa chuối rừng, cá dốc, rượu ngô,… đã tạo nên sức hút rất riêng của Kho Mường.
Ông Hà Đình Nếch, người từng nhiều năm làm trưởng bản, cho biết Kho Mường là bản của đồng bào Thái đã tồn tại khoảng 200 năm. “Trước kia đường đi khó lắm, muốn ra ngoài phải mất gần cả ngày. Giờ đường bê tông mở rộng, xe vào tận bản nên giao thương dễ hơn nhiều”, ông cho biết.
Nguồn thu từ du lịch đã mang lại diện mạo mới cho bản làng. Bên cạnh dịch vụ lưu trú, nhiều người dân còn có thêm sinh kế như chạy xe ôm cho du khách, làm hướng dẫn viên bản địa, cung cấp thực phẩm sạch cho các homestay. Các hộ chăn nuôi vịt Cổ Lũng, lợn bản, trồng rau sạch… đều có đầu ra ổn định nhờ lượng khách tăng đều hàng năm.
Đến nay, số hộ nghèo trong bản giảm mạnh, chỉ còn chưa đến 20 hộ; thu nhập bình quân đầu người tăng lên hơn 16 triệu đồng/năm. Một số hộ làm du lịch hiệu quả có thể thu về 150–200 triệu đồng/năm – mức thu nhập trước đây người dân không dám nghĩ tới. Riêng năm 2024, Kho Mường đón hàng nghìn lượt du khách, đa phần là khách nước ngoài, giúp thu nhập trung bình của người dân tăng lên 10–15 triệu đồng/người/tháng.
Những đổi thay ấy không chỉ mang lại đời sống khấm khá hơn mà còn giúp người dân thêm gắn bó, trân trọng văn hóa truyền thống. Những điệu múa, bài hát của người Thái lại được cất lên trong các đêm giao lưu; trẻ em trong bản có điều kiện học hành tốt hơn; người lớn không còn phải rời quê làm thuê như trước.
Kho Mường hôm nay đã trở thành một trong những điểm sáng của du lịch cộng đồng Thanh Hóa: vừa giữ được thiên nhiên hoang sơ, vừa bảo tồn văn hóa bản địa, lại vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân. Bản làng nhỏ giữa đại ngàn Pù Luông đang từng ngày đổi mới, trở thành minh chứng sống động cho việc phát triển du lịch gắn với cộng đồng hoàn toàn có thể mang lại thịnh vượng mà không đánh mất đi bản sắc.
Thanh Hóa tận dụng lợi thế diện tích rừng lớn, kết hợp dự án thí điểm lúa, mía và ERPA để trở thành địa phương tiên phong tạo nguồn tín chỉ carbon. Những mô hình này không chỉ góp phần giảm phát thải và nâng cao thu nhập cho nông dân mà còn giúp tỉnh hướng tới nền kinh tế xanh, sẵn sàng tham gia thị trường carbon trong nước và quốc tế.
Thanh Hóa đang bước vào giai đoạn nước rút trong cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU), khi đoàn thanh tra Ủy ban châu Âu (EC) chuẩn bị sang Việt Nam lần thứ 5. Với quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc đồng bộ của các cấp và nỗ lực đổi mới trong quản lý, địa phương này đang hoàn thiện những mắt xích cuối để tự tin đón đoàn kiểm tra.
Thanh Hóa đang đẩy mạnh các biện pháp kiểm soát nghề cá, tập trung khắc phục các tồn tại tại cảng và nâng cao kỷ luật đối với tàu thuyền ra vào nhằm ngăn chặn khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU). Tỉnh nỗ lực hoàn thiện dữ liệu, nâng cấp hạ tầng và tăng cường phối hợp liên ngành, hướng tới mục tiêu tháo gỡ “thẻ vàng” và phát triển nghề cá theo hướng bền vững.
Từ chủ trương tích tụ đất đai và chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xã Cẩm Tú (Thanh Hóa) đã hình thành nhiều mô hình sản xuất hiệu quả. Nổi bật nhất là mô hình trồng cam sạch của ông Nguyễn Văn Trọng, vừa nâng cao giá trị kinh tế vừa tạo thêm việc làm, đóng góp tích cực cho mục tiêu giảm nghèo bền vững.
Nhờ thực hiện hiệu quả Chỉ thị 22 của Tỉnh ủy Thanh Hóa, xã Luận Thành đang từng ngày đổi thay. Những mái nhà mới mọc lên, ánh lên niềm tin và khát vọng vươn lên thoát nghèo của người dân miền núi còn nhiều gian khó.
