Trong những năm gần đây, vấn đề ô nhiễm rác thải nhựa đại dương đã trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với hệ sinh thái biển và sinh kế của hàng triệu lao động nghề cá trên thế giới. Việt Nam là quốc gia ven biển với đội tàu khai thác thủy sản lớn cũng đang phải đối mặt với áp lực gia tăng về rác thải nhựa trôi nổi từ nhiều nguồn, trong đó có hoạt động khai thác thủy sản. Giữa bối cảnh đó, cảng cá Thuận An (thành phố Huế) nổi lên như một mô hình tiên phong về thu gom và vận động tàu cá “mang rác về bờ”, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường biển và thúc đẩy nghề cá phát triển bền vững.
Được triển khai từ năm 2023 với sự hỗ trợ của WWF Việt Nam trong khuôn khổ Dự án “Huế – Đô thị giảm nhựa ở miền Trung”, mô hình đã nhanh chóng chứng minh hiệu quả vượt trội. Đến năm 2025, cảng cá Thuận An trở thành điểm sáng của địa phương về thực hành giảm nhựa trong nghề cá, và được xem như một hình mẫu có thể nhân rộng ra toàn khu vực miền Trung.
Thành phố Huế có đường bờ biển dài khoảng 126 km và hệ thống đầm phá nổi tiếng là Tam Giang – Cầu Hai. Đây cũng là nơi tập trung đội tàu khai thác thủy sản với khoảng 1.000 tàu cá các loại. Mỗi chuyến biển dài ngày đồng nghĩa với việc phát sinh lượng lớn rác thải từ sinh hoạt và hoạt động nghề cá.
Trong nhiều năm, do thiếu thùng chứa rác trên tàu và thói quen xả bỏ rác thải nhựa như túi PE, thùng xốp, bao bì thực phẩm, chai nhựa… xuống biển, số lượng rác này phần lớn thất thoát vào môi trường biển. Điều này ảnh hưởng lớn đến nguồn lợi thủy sản, hủy hoại rạn san hô, đe dọa sinh vật biển và ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động nghề cá và sinh kế của ngư dân.
Chính vì vậy, mô hình “mang rác về bờ” không chỉ đơn thuần là thu gom rác mà còn là sự thay đổi hành vi, nhận thức của ngư dân, là bước chuyển dịch quan trọng hướng tới nghề cá bền vững và có trách nhiệm.
Ông Trần Quang Nhất, Chi Cục trưởng Chi cục Thủy sản thành phố Huế cho biết, từ tháng 6-9/2025, Ban Quản lý cảng cá Thuận An phối hợp với WWF tiếp tục triển khai mô hình theo phương pháp giáo dục hành động. Đội ngũ tuyên truyền viên được tập huấn chuyên sâu, áp dụng 12 hành động giảm nhựa phù hợp với quy định Phụ lục V Công ước MARPOL 73/78 và pháp luật Việt Nam. Nếu như năm 2024 mới có 99 tàu thì đến nay, thành phố Huế đã có 150 tàu cá tham gia mô hình. Các tàu khai thác thủy sản đến từ những địa phương trọng điểm nghề cá của thành phố Huế như Thuận An, Vinh Thanh, Phú Thuận, Phú Hải… Đây đều là những nơi có đội tàu xa bờ lớn, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực trong cộng đồng ngư dân. Trong đó, có nhiều tàu đánh bắt xa bờ thuộc các nghề lưới vây, lưới rê, chụp mực, lưới mành. Tất cả các tàu này đều có chiều dài trên 12 m, thuộc nhóm bắt buộc phải có kế hoạch quản lý rác và nhật ký rác theo quy định Công ước MARPOL 73/78.
Mô hình vận động tàu cá mang rác thải vào bờ không chỉ mang ý nghĩa thu gom rác mà quan trọng hơn là hướng đến thay đổi hành vi. Khi ngư dân nhận thức rằng, bảo vệ môi trường biển chính là bảo vệ nguồn sinh kế của mình, mô hình mới có thể đi vào thực chất và bền vững.
Hướng đến thay đổi hành vi
Kết quả được thể hiện rõ nhất là sau 3 tháng triển khai (từ tháng 6-9/2025) đã có hơn 4 tấn rác được mang về bờ. Trong đó, rác có thể tái chế là 1.415,5 kg; rác thải nhựa là 1.950,5 kg; rác nguy hại là 89,99 kg… Trung bình mỗi chuyến biển, một tàu khai thác thủy sản phát sinh khoảng hơn 22 kg rác, trong đó có 10,6 kg nhựa.
Cũng theo ông Nhất, mặc dù mới triển khai nhưng mô hình đã cho thấy hiệu quả rõ rệt từ ý thức đến hành động của ngư dân đó là: Phần lớn ngư dân đã có ý thức giảm thiểu rác trước khi được tuyên truyền, ngư dân đã “có trách nhiệm” hơn trong việc xả rác, bảo vệ môi trường… Song vẫn còn một số hạn chế trong thực hành, đó là, nhiều tàu đựng rác tái chế trong túi lưới, mang về cảng và bán cho những hộ thu gom hoặc đóng góp cho “Ngôi nhà xanh”. Bên cạnh đó, cách quản lý rác không đồng nhất, vẫn có sự khác biệt giữa các tàu khai thác. Khoảng 37% số tàu tham gia mô hình vẫn chứa rác trong túi nilon; 28% dùng thùng nhựa; 23% dùng túi lưới; 13% tận dụng thùng xốp… Ngư dân có xu hướng sử dụng bình nước 20 lít, gom chung thực phẩm và đá trong một thùng… vì túi nilon và thùng xốp vẫn phổ biến do tiện lợi và giá rẻ.
“Hiệu quả từ mô hình này, tới đây thành phố Huế sẽ mở rộng sang toàn bộ đội tàu và các cảng cá khác của địa phương, sẽ áp dụng công cụ 6T đó là: Từ chối – Tiết giảm – Tái sử dụng – Tái chế – Thay thế – Thu gom. Đồng thời, nâng cao, cải tiến công tác thống kê, nhập số liệu, kết nối dữ liệu nhật ký rác với nhật ký khai thác, xây dựng cơ chế thu gom – tái chế rác khó phân hủy, đặc biệt là thùng xốp và bao bì PE”, ông Nhất nhấn mạnh.
Sau hai năm triển khai, hoạt động vận động tàu cá mang rác thải vào bờ tại cảng cá Thuận An đã trở thành điểm sáng của thành phố Huế trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm nhựa đại dương. Mô hình không chỉ giúp thu gom hàng tấn rác, làm sạch môi trường biển, mà quan trọng hơn là đã tạo ra sự thay đổi thực chất trong nhận thức và hành vi của ngư dân.
Sự chung tay của chính quyền địa phương, Ban Quản lý Cảng cá, WWF Việt Nam và cộng đồng ngư dân cho thấy mô hình hoàn toàn có thể nhân rộng ra toàn địa phương, thậm chí trở thành mô hình quốc gia. Đây sẽ là đóng góp quan trọng cho chiến lược giảm thiểu ô nhiễm nhựa, phát triển nghề cá xanh, bền vững và có trách nhiệm.
Cảng cá Thuận An vì thế xứng đáng được xem là hình mẫu tiên phong trong phong trào “mang rác vào bờ”, mở ra hướng đi tích cực cho hàng nghìn tàu cá ven biển miền Trung trong thời gian tới. Việc áp dụng mô hình giúp các tàu cá tuân thủ tốt hơn quy định quốc tế, đóng góp vào mục tiêu gỡ “thẻ vàng” IUU của EU.
Hoạt động vận động tàu cá mang rác về bờ tại cảng cá Thuận An là điểm sáng của thành phố Huế trong nỗ lực giảm thiểu rác thải nhựa đại dương. Kết quả năm 2025 cho thấy, mô hình không chỉ làm sạch môi trường mà còn định hình nhận thức mới cho ngư dân, đưa hoạt động nghề cá tiến gần hơn đến phát triển bền vững, có trách nhiệm. Với sự phối hợp hiệu quả giữa chính quyền địa phương, Ban Quản lý cảng cá, WWF Việt Nam và cộng đồng ngư dân, mô hình mang rác về bờ góp phần quan trọng vào chiến lược giảm thiểu ô nhiễm nhựa biển và phát triển nghề cá xanh trong tương lai.
Ngày 13/10, tại Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn (xã Trung Giã), UBND TP. Hà Nội phối hợp với Công ty CP Năng lượng Môi trường Thiên Ý Hà Nội tổ chức lễ khánh thành Nhà máy điện rác Sóc Sơn. Đây là công trình có quy mô lớn nhất Đông Nam Á, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong công tác xử lý rác thải và phát triển kinh tế tuần hoàn của Thủ đô.
Thực hiện Kết luận chỉ đạo của Bí thư Thành ủy tại buổi khảo sát, kiểm tra tiến độ thực hiện dự án nạo vét, cải tạo môi trường và xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm, Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh chỉ đạo các sở, ngành và địa phương liên quan khẩn trương tháo gỡ vướng mắc, hoàn tất công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dự án rạch Xuyên Tâm trong tháng 11/2025.
Ngày 3/10/2025, tại Hà Nội, Báo Văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) tổ chức Lễ phát động Chương trình Bảng xếp hạng “Khách sạn tiêu biểu không thuốc lá” lần thứ I - năm 2025.
Trong bối cảnh Việt Nam đang theo đuổi các mục tiêu về kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh, giảm phát thải, trong đó giảm thiểu rác thải nhựa, trách nhiệm của các ngành sản xuất, đặc biệt là ngành hàng tiêu dùng nhanh, ngành đồ uống, với hàng tỷ sản phẩm được tiêu thụ mỗi năm đang đứng trước một bài toán nan giải nhưng cũng nhiều cơ hội. Đó là xử lý và tái chế bao bì và thực thi Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).
Chiều 26/9/2025, tại Hội trường Ban Quản lý chợ Đông Ba (TP. Huế), Dự án Huế - Đô thị giảm nhựa ở miền Trung Việt Nam (TVA)/WWF-Việt Nam phối hợp với Ban Quản lý chợ tổ chức sự kiện Tổng kết mô hình Giảm nhựa và Phân loại rác hữu cơ tại chợ năm 2025, đồng thời bàn giao 5 xe rác đẩy tay phục vụ công tác thu gom, phân loại rác. Sự kiện là bước tiếp nối nỗ lực lan tỏa mô hình phân loại rác tại nguồn, hướng tới xây dựng một đô thị Huế xanh - sạch - thân thiện môi trường.
