Đổi mới sáng tạo mở đường cho tăng trưởng nông nghiệp bền vững

Ngày 6/11, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp phối hợp với Tổ chức nghiên cứu Khoa học và Công nghiệp (CSIRO) tổ chức hội thảo “Chuyển đổi hệ thống đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp hướng tới tăng trưởng và bền vững” nhằm tham vấn các chuyên gia, nhà hoạch định chính sách về các giải pháp củng cố hệ thống đổi mới sáng tạo, thúc đẩy năng suất và giá trị gia tăng của ngành nông nghiệp Việt Nam.

Đóng góp khoa học và công nghệ trong tăng trưởng nông nghiệp Việt nam

Phát biểu tại hội thảo, ông Kim Wimbush, Tham tán CSIRO Đại sứ Úc, Giám đốc Chương trình Aus4Innovation nhấn mạnh: “Trong bối cảnh Việt Nam đang đặt khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ở vị trí trung tâm của chiến lược tăng trưởng bền vững, việc củng cố hệ thống đổi mới sáng tạo nông nghiệp là điều hết sức cấp thiết.”

Ông tin tưởng, những kết quả nghiên cứu lần này không chỉ hỗ trợ ngành nông nghiệp đạt mục tiêu tăng trưởng giá trị gia tăng 4% trong năm nay, mà còn góp phần quan trọng vào việc hoàn thiện hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, hướng tới phát triển kinh tế bền vững và bao trùm. Ông Kim Wimbush cam kết, thông qua chương trình hợp tác Aus4Innovation, Úc luôn sẵn sàng đồng hành và hỗ trợ Việt Nam chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm và giải pháp để cùng nhau vượt qua những thách thức mới, hướng tới tăng trưởng kinh tế bền vững.

Theo ông Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, hệ thống đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp được hiểu là tổng thể các tác nhân, tổ chức, thể chế và chính sách có liên kết, tương tác với nhau nhằm tạo ra, lan tỏa và ứng dụng tri thức, công nghệ và các hình thức tổ chức mới vào thực tiễn sản xuất nông nghiệp. Các thể chế và chính sách chính thức cũng như phi chính thức đóng vai trò định hướng và điều tiết cách thức các tác nhân này hợp tác, học hỏi lẫn nhau, từ đó hình thành năng lực đổi mới của toàn hệ thống.

Ông Trần Công Thắng thông tin, trong công tác giống, Việt Nam đã làm chủ các công nghệ tiên tiến như: Phân lập, tách chiết gen, thiết kế vector và chuyển gen, chỉnh sửa gen CRISPR/ Cas9, CTPT, nuôi cấy mô tế bào, đột biến gen trong chọn tạo các giống cây trồng, vật nuôi, thủy sản, sản xuất chế phẩm sinh học, vaccine. 

Trong cơ giới hóa nông nghiệp, tỷ lệ sử dụng máy móc đã tăng mạnh: 92% diện tích lúa được làm đất bằng máy, 86% diện tích được thu hoạch cơ giới, diện tích nhà kính, nhà lưới tăng hơn 13 lần so với năm 2016. Các công nghệ cảnh báo thiên tai, dự báo khí hậu và quản lý tài nguyên nước cũng được ứng dụng ngày càng rộng rãi.

Bên cạnh những thành tựu, ông Trần Công Thắng thẳng thắn chỉ ra những rào cản ảnh hưởng tăng trưởng nông nghiệp trong giai đoạn tới, như: 

Thứ nhất, giới hạn đầu vào và tài nguyên: Giá trị gia tăng GDP NLTS bình quân hecta đất nông nghiệp Việt Nam khá cao, nhưng tốc độ tăng chậm lại.

Thứ hai, đầu tư cho nông nghiệp vẫn thấp và có xu hướng giảm. Theo số liệu của Cục Thống kê, tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư xã hội nông nghiệp giảm: từ 5,0%/năm 2011-2020 xuống còn 0,98%/năm 2021 - 2024.

Thứ ba, lao động nông nghiệp già hóa và trình độ thấp: Dù Việt Nam vẫn đang trong thời kỳ dân số vàng, song tỷ lệ lao động lớn tuổi trong khu vực nông nghiệp ngày càng tăng, trong khi lực lượng trẻ có xu hướng dịch chuyển sang khu vực công nghiệp và dịch vụ. Bên cạnh đó, trình độ lao động nông nghiệp còn rất thấp. Chỉ 4,5% lao động nông nghiệp được đào tạo và có bằng cấp, chứng chỉ, thấp hơn nhiều so với các ngành kinh tế khác. 

Đáng chú ý, tổ chức sản xuất chậm thay đổi: Các hộ sản xuất, trang trại, hợp tác xã và doanh nghiệp nông nghiệp phát triển còn chậm, quy mô sản xuất chủ yếu nhỏ lẻ, phân tán. Chuỗi liên kết trong sản xuất - chế biến - tiêu thụ nông sản cũng phát triển chậm. Việc kết nối giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp còn hạn chế, khiến sản phẩm nông nghiệp khó đạt tiêu chuẩn đồng nhất, thiếu khả năng truy xuất nguồn gốc và khó mở rộng thị trường.

Ngoài ra, công tác quản lý nhà nước và cung cấp dịch vụ công trong nông nghiệp vẫn còn nhiều tồn tại. 

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh, việc đổi mới mô hình tăng trưởng dựa trên nền tảng khoa học và công nghệ không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là chìa khóa để nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Các giải pháp mở đường cho tăng trưởng nông nghiệp trong giai đoạn mới

Tại hội thảo, GS. Andy Hall, Tổ chức nghiên cứu Khoa học và Công nghiệp đề xuất, cần có một quá trình rà soát và định vị chiến lược lại hệ thống đổi mới sáng tạo nông nghiệp, nhằm đáp ứng chương trình nghị sự ngày càng mở rộng và sự giao thoa với các mục tiêu quốc gia cũng như hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia.

Đồng thời, ông nhận định, nhiều điểm khởi đầu tiềm năng cho đổi mới sáng tạo hiện đang chưa được chú ý đúng mức. Vì vậy, cần tập trung mở rộng quy mô và hỗ trợ các mô hình triển vọng, đặc biệt là những mô hình định hướng môi trường và hòa nhập xã hội thông qua các gói tài trợ định hướng nhiệm vụ, cơ chế điều tiết và các công cụ khuyến khích từ phía cầu.

Để thúc đẩy tăng trưởng nông nghiệp trong giai đoạn tới, ông Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường cho rằng, cần tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại ngành theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng của nông sản. Trọng tâm là phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp tuần hoàn, khai thác hiệu quả hơn các loại đất, đồng thời tích tụ, tập trung đất nông nghiệp để hình thành vùng sản xuất quy mô lớn, thuận lợi cho việc áp dụng khoa học - công nghệ. Theo ông, đây là bước đi cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, gia tăng năng suất và giá trị sản xuất, đáp ứng yêu cầu cạnh tranh trong bối cảnh mới.

Ông Thắng nhấn mạnh, bên cạnh yếu tố sản xuất, việc hoàn thiện thể chế, chính sách cũng có vai trò then chốt. Ngành nông nghiệp cần tiếp tục đổi mới thủ tục hành chính, cải thiện môi trường đầu tư, chính sách tài chính và thuế nhằm khuyến khích các nguồn lực xã hội tham gia đầu tư. 

Ngoài ra, phải chú trọng đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thúc đẩy chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và phát triển việc làm phi nông nghiệp để giảm áp lực lao động trong khu vực nông thôn.

Trong khuôn khổ Chương trình Aus4Innovation - sáng kiến hợp tác giữa Chính phủ Australia và Việt Nam nhằm thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, hướng tới tăng trưởng kinh tế bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu, các bên kỳ vọng kết quả của nghiên cứu và đối thoại hôm nay sẽ đóng góp quan trọng cho quá trình thực hiện Chiến lược Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2030, cũng như giúp Việt Nam từng bước xây dựng một hệ thống đổi mới sáng tạo nông nghiệp linh hoạt, toàn diện.