Luận bàn về vấn đề động đất và kích thích, tác giả Nguyễn Hoàng Ngân (điện thoại 0903667142), kỹ sư Xây dựng (tự do) tại TP. Hồ Chí Minh đã có một bài bình luận về hiện tượng động đất ở Kon Plong khá thú vị, nhất là cách giải thích rất dân dã nhiều khái niệm về địa chất! Tạp chí Tài nguyên và Môi trường xin dẫn lại nội dung này để bạn đọc hiểu rõ hơn về hiện tượng này.
Huyện Kon Plông, nơi xảy ra động đất. Ảnh: Quang Định
Viện Vật Lý địa cầu liên tiếp thông báo tin xảy ra 46 trận động đất tại khu vực huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum. Theo ông Nguyễn Xuân Anh, Viện trưởng Viện Vật lý địa cầu: Qua quan trắc, nguyên nhân của hiện tượng trên liên quan đến động đất kích thích do hồ chứa.
Đứt gẫy địa chất
Sâu nhiều km dưới mặt đất là các mảng đá. Các mảng địa chất đất đá nó có sự vận động, dịch chuyển, trượt lên nhau. Khi 2 mảng kế nhau dịch chuyển nó làm đứt gãy lên kết giữa 2 mảng, tạo thành đường đứt gãy địa chất. Cũng có những mảng nó dịch chuyển ra xa nhau tạo ra khe sâu. Có những mảng nó dịch chuyển ngược chiều nhau, đối đầu nhau làm đất đá đùn cao lên thành núi.
Quan sát các dãy núi như dãy Trường Sơn người ta có thể đoán ra một số đường sống núi là đường đứt gãy địa chất. Có một đường từ A Lưới (Huế) chạy đến Quảng Nam gần Trà Bồng, gần thủy điện Sông Tranh là một đứt gãy địa chất, tên nó là A Lưới - Rào Quán - Ba Tơ - Quy Nhơn.
Đường sống núi từ dãy Trường Sơn ở Huế đâm ngang ra biển chỗ bán đảo Sơn Trà cũng là một đứt gãy địa chất. Một thung lũng kéo dài cũng có thể là một đứt gãy địa chất.
Trên chiều dài của vệt đứt gãy địa chất, khi lực dồn nén, trượt, kéo tách tích tụ hàng trăm năm, hàng ngàn năm, hàng triệu năm, đến khi nó không chịu nổi thì nó đứt ra, trượt nhau, chuyển vị, làm rung lắc dữ dội. Đó là động đất.
Cũng có nơi sự đứt gãy ăn sâu vào lòng đất, hoạt động dung nham trong lòng đất tạo ứng suất lớn, phun vọt lên tạo ra núi lửa. Cũng có nơi đứt gãy tạo khe hở để nước tầng sâu trồi lên, mà nước càng sâu thì càng nóng, tạo nên suối nước nóng.
Tại các vệt đứt gãy sẽ có tia phóng xạ trong lòng đất phát lên mạnh hơn qua các khe hở, nên người ta chụp không ảnh để phát hiện đứt gãy địa chất. Ngày xưa lên máy bay chụp không ảnh, ngày nay đã có vệ tinh lo. Người ta cũng có thể khoan địa chất để thấy các mảng đá khác nhau và đường biên là đường đứt gãy.
Các thầy địa lý phong thủy ngày xưa cũng nhận diện khá tốt các đứt gãy này, nhưng họ không gọi là đứt gãy địa chất, mà là long mạch, nơi phát lên các trường "khí" có thể tốt hoặc xấu cho con người. Những vệt mà các thầy phong thủy xưa nói là long mạch, áp theo bản đồ đứt gãy địa chất ngày nay, đa phần trùng khớp với đứt gãy địa chất.
Đứt gãy địa chất tại Quảng Ngãi
Hình ảnh trên là bản đồ các đường đứt gãy địa chất tại Việt Nam, tác giả Nguyễn Hoàng Ngân cắt riêng vùng Quảng Ngãi ra để dễ nhìn.
Có một đường màu xanh đáng lưu ý chạy theo đường chéo bức hình, từ góc Tây Nam sang góc Đông Bắc, nó là đứt gãy địa chất được đặt tên là Kon Tum- Ba Tơ - Tri Tôn.
Từ hàng triệu năm trước, đứt gãy này tạo nên núi rừng Ba Tơ huyền thoại, tạo nên núi Ấn sông Trà. Vệt đứt gãy chạy xuống tới Nghĩa Thuận nó để lại khe nứt bên dòng sông Trà phun nước nóng lên để chúng ta ngâm chân cho sướng, ra tới Lý Sơn nó nứt sâu hơn để dung nham trào lên tặng cho đời hòn đảo Lý Sơn tuyệt đẹp. Nó chạy tiếp ra Hoàng Sa của Tổ quốc, đến đảo Tri Tôn nó lại nứt mạnh ra để dung nham trào lên đánh dấu cột mốc chủ quyền.
Vệt đứt gãy địa chất này tạo ra con sông Trà quyến rũ, nghĩa tình, tạo nên cả một hệ sinh thái từ Ba Tơ, Trà Bồng ra đến Lý Sơn, ra tới Hoàng Sa thân yêu.
Con cá chình bông sinh ra ở Ba Tơ, theo dòng nước sông Trà đi ra biển, đến rặng san hô ở Lý Sơn sinh sống, ra tới Hoàng Sa để bay nhảy hẹn hò, rồi nó ngược cửa Đại Cổ Lũy để về lại Ba Tơ, về lại Trà Bồng sinh con rồi chọn cái chết nơi đất mẹ. Bởi vậy, khi thấy thiết kế hồ đập không làm đường cá đã bỏ đi.
Con cá niên Sơn Hà, con cá bống sông Trà, hàng loạt sản vật từ hệ sinh thái hình thành theo đứt gãy này, cùng với nước con sông Trà tạo nên cái chất của người Quảng Ngãi bao đời nay.
Động đất ở vùng núi Quảng Ngãi
Khi các mảng địa chất bị dồn nén, nó trượt nhau tạo động đất thì cùng lúc nó giải phóng ứng suất, không còn bị dồn nén nữa. Vùng đồng bằng Quảng Ngãi ra tới Lý Sơn, tuốt tới Hoàng Sa đã giải phóng ứng suất, hiện nay gần như không còn hoạt động.
Nhưng tại vùng Kon Tum - Ba Tơ thì vẫn còn, mức độ thấp.
Từ năm 1903 đến 2020 khu vực huyện Kon Plong của Kon Tum gần Ba Tơ chỉ có 33 trận động đất trên dưới 3 độ Richter. Từ 2021 đến nay có vài trăm trận động đất ở nơi này, lên 4 độ rồi hôm nay 5 độ.
Có những chỗ nó gần đứt, khi ta tích nước thủy điện tạo nên lực nén thêm, làm nó đứt ra, tạo nên động đất, gọi là: Động đất kích thích
Động đất thời gian qua là do thủy điện Thượng Kon Tum tích nước. Sông núi nó cũng như người, chỗ khe sâu và chỗ đỉnh khi tác động vào dễ bị kích thích.
Viện Vật lý địa cầu dự báo vùng Kon Plong có thể động đất ở mức cực đại là 5,5 độ Richter. Mức này, công trình xây đúng tiêu chuẩn thì không sập được.
Động đất cực đại tại đới Ba Tơ - Củng Sơn, phân tích theo phương pháp hàm phân bố cực trị Gumbel là Mmax = 5,6 +/- 0,3.
Nghĩa là, trong trường hợp nguy hiểm nhất vẫn không vượt 6.
Động đất kích thích diễn ra bao lâu, tăng đến khi nào
Việc này không ai trả lời được, vì nó phụ thuộc quá nhiều yếu tố, trong khi hiện tại chúng ta không biết rõ toàn bộ địa chất nằm sâu vài chục km ở đó như thế nào. Nhưng theo thống kê của khá nhiều công trình hồ đập trên thế giới, trung bình khoảng 10 năm.
Diễn tiến của nó như thế này: Ban đầu động đất nhỏ, sau vài năm thì cường độ động đất tăng dần, lên đỉnh, sau đó giảm dần.
Thủy điện Sông Tranh chục năm trước cũng gây nhiều lo ngại, rung lắc khu vực Trà Bồng, nay thì giảm hẳn. Thủy điện Thượng Kon Tum tích nước đã gần 4 năm, theo thống kê từ các thủy điện khác trên thế giới thì giờ này và năm sau nó có thể đạt đỉnh, sau đó đi xuống.
Đỉnh của nó khoảng 5,5 cho nên kỳ vọng trận động đất 5,0 là đỉnh, nếu không phải đỉnh thì cũng sắp lên đỉnh và cái đỉnh không có gì quá nguy hiểm. Nứt một số tường nhà cấp 4. Chỉ cần sau mỗi lần chấn động thì phải kiểm tra kỹ các công trình trọng yếu là được.
Lưu ý, năm nay mưa nhiều, cộng với sự rung lắc làm núi đất nứt nẻ thêm ra, gây sạt lở nghiêm trọng trong mùa mưa Giáp Thìn.
Nguyễn Hoàng Ngân
PGS, TS. Phạm Thị Thanh Ngà, Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu cho rằng, để thúc đẩy đột phá khoa học - công nghệ và chuyển đổi số trong lĩnh vực khí tượng thủy văn, môi trường, cần phát triển hạ tầng công nghệ hiện đại, cơ chế thí điểm công nghệ mới, ưu đãi tài chính và nhân lực chất lượng cao để nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo và ứng dụng AI.
Khoa Khoa học chính trị, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội là cơ sở đào tạo ngành Chính trị học đầu tiên trong hệ thống giáo dục đại học ở Việt Nam. Trải qua ba thập kỷ xây dựng và phát triển, Khoa Khoa học Chính trị đã không ngừng lớn mạnh, trở thành địa chỉ học thuật uy tín trong đào tạo và nghiên cứu Chính trị học trong cả nước. Bước vào giai đoạn phát triển mới, Khoa luôn chú trọng đổi mới chương trình đào tạo theo hướng gắn kết giữa lý luận và thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của đất nước; đặc biệt trong các vấn đề đổi mới hệ thống chính trị, quản trị quốc gia hiện đại, truyền thông chính sách, văn hóa chính trị, địa chính trị khu vực và toàn cầu, Hồ Chí Minh học.
Ngày 15/10, Hội nghị chuyên đề Báo cáo kết quả triển khai dự án và công bố 15 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) về Hệ thống pin lưu trữ năng lượng tại Việt Nam được tổ chức tại Hà Nội, với hình thức trực tiếp và trực tuyến.
Sáng 12/9, tại Hà Nội, Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch phối hợp cùng Hội Khoa học và Công nghệ Lương thực thực phẩm Việt Nam và Hội Cơ khí nông nghiệp Việt Nam tổ chức Hội nghị Khoa học công nghệ bảo quản, chế biến nông lâm thuỷ sản và cơ giới hoá nông nghiệp toàn quốc năm 2025. Hội nghị có ý nghĩa thiết thực, quy tụ các nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế, cùng nhau chia sẻ các kết quả nghiên cứu khoa học, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp đột phá trong chế biến, bảo quản, cơ giới hóa.
Nếu như trong Kỳ 1, ThS. Lưu Hải Âu, Giám đốc Trung tâm Tin học Trắc địa và Bản đồ (Viện Khoa học Đo đạc và Bản đồ - Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã chia sẻ về hành trình khởi nguồn và những mốc nghiên cứu tiêu biểu đưa công nghệ UAV từ thiết bị đơn lẻ đến hệ sinh thái không người lái bầy đàn, thì ở Kỳ 2 này, ông tiếp tục trao đổi về những khó khăn trong quá trình nghiên cứu, các giải pháp để vượt thách thức, niềm vui và động lực để bền bỉ theo đuổi con đường khoa học. Đồng thời, ThS. Lưu Hải Âu cũng đưa ra kỳ vọng cho tương lai, những hướng nghiên cứu mới và ý nghĩa nhân văn sâu sắc của việc ứng dụng robot hóa, số hóa trong nông nghiệp, môi trường và ứng phó thiên tai.
