Trên thế giới, hiện đã có sự thay đổi về quan điểm trong xây dựng các chính sách và các tiêu chuẩn về sử dụng túi ni-lông 1 lần. Phòng chống sử dụng túi ni-lông một lần đang được thực hiện ở khắp các châu lục và được phổ biến rộng rãi theo nhiều hình thức khác nhau.
Cứ một phút trôi qua, thế giới tiêu thụ khoảng 1 triệu chai nhựa và 5000 tỷ túi nilon. Mỗi năm thế giới thải ra ngoài môi trường khoảng 300 triệu tấn rác thải nhựa, 13 triệu tấn trong đó đã bị đổ ra biển. Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, mỗi năm trên thế giới thải ra khoảng 300 triệu tấn rác thải nhựa, trong số đó có khoảng 13 triệu tấn bị đổ ra biển.
Mội số kinh nghiệm hạn chế sử dụng túi ni-lông
Túi ni-lông là một thành phần trong nhiều thành phần của rác thải nhựa. Ở cấp độ toàn cầu và khu vực không có chính sách quản lý túi ni- lông riêng mà được lồng ghép trong chính sách quản lý rác thải nhựa cụ thể:
Ở cấp độ thế giới, trong chương trình Nghị sự 2030 về Phát triển Bền vững, ngày 25/9/2015 đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua 17 mục tiêu phát triển bền vững trong đó mục tiêu 12 “Đảm bảo mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững” đã nhấn mạnh mục tiêu giảm thiểu, tái chế, tái sử dụng. Trong kỳ họp thứ 5 của Đại Hội đồng Môi trường Liên hợp quốc, việc thông qua nghị quyết thành lập một Ủy ban đàm phán liên chính phủ nhằm tạo lập một thỏa thuận toàn cầu mang tính pháp lý ràng buộc vào năm 2024 nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa trên các sông, đại dương và đất liền của trái đất. Những sự kiện này đã phản ánh quyết tâm hành động về giảm rác thải nhựa, cũng là động lực thúc đẩy nâng cao nhận thức và hành động về giảm rác thải nhựa.
Năm 2015, các nước G7 đã thông qua kế hoạch hành động nhằm chống lại thải rác thải nhựa trên biển bao gồm các nguồn từ đất liền và trên biển, nâng cao nhận thức và tiếp cận cộng đồng, cũng như các hành động loại để giải quyết ô nhiễm nhựa trong môi trường biển. Năm 2018, Liên hợp quốc đã phát động chủ đề “Giải quyết ô nhiễm nhựa và ni-lông”.
Ở cấp khu vực, năm 2021 các nước ASEAN đã thông quan kế hoạch hành động khu vực về chống rác thải biển ở các Quốc gia thành viên giai đoạn (2021-2025) bao gồm: Cắt giảm đầu vào hệ thống, bao gồm các biện pháp ở cấp quốc gia như cắt giảm nhựa dùng một lần, nhựa giá trị thấp. Tăng cường thu gom và giảm thiểu rò rỉ, bao gồm cải tiến hệ thống quản lý chất thải rắn và thực hiện cải cách chính sách về trách nhiệm mở rộng của người sản xuất (EPR). Tạo chuỗi giá trị cho việc tái sử dụng chất thải, bao gồm sự phát triển của thị trường tái chế và tái sử dụng nhựa.
Các nước EU: Hiện nay EU đã xây dựng các chính sách liên quan đến giảm rác thải nhựa như xây dựng chỉ thị khung chiến lược biển, khung chất thải, các chính sách quản lý chất thải, sản xuất nhựa và thiết kế sản phẩm, kinh tế tuần hoàn. Ví dụ như: EU kêu gọi các quốc gia thành viên thực hiện hệ thống kí quỹ và hoàn chi cho đối tượng bao bì và chất thải bao bì, trong đó rác thải nhựa được thu gom và tái chế để tái sử dụng làm bao bì mới.
Cấp Quốc gia: Các quy định về giảm nhựa sử dụng 1 lần trong đó có túi ni-lông đã được áp dụng trên toàn quốc ở hơn 60 quốc gia (Excell và cộng sự 2020), và nhiều quốc gia còn lại sẽ tiến tới áp dụng. Tính đến năm 2021, đã có 127/192 quốc gia (66%) thông qua các quy định quản lý túi nhựa. Quy định phổ biến nhất là cấm các cơ sở bán lẻ phân phát túi ni-lông miễn phí. Năm 2022 tại Nairobi Đại Hội đồng Môi trường Liên hợp quốc với sự tham gia của 175 quốc gia đãthông qua nghị quyết xây dựng một thỏa thuận quốc tế mang tính ràng buộc pháp lý vào năm 2024 nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa. Đây là một chiến lược quan trọng để đạt được mức cắt giảm nhựa đáng kể vào năm 2030. Mục tiêu là giảm thiểu sử dụng và loại bỏ dần các loại SUP, bao gồm cả túi ni-lông và xốp. Tính đến cuối năm 2021 đã có 27 quốc gia ban hành một số luật qui định về sử dụng các loại SUP như đĩa, cốc và ống hút nhựa. Tuy nhiên, hiện chưa có quốc gia nào cấm hoàn toàn việc sử dụng các loại SUP, bao gồm cả việc cấm sản xuất, nhập khẩu, bán hàng và phân phối.
Tại các nước phát triển đã áp dụng các công cụ pháp luật và chính sách để giải quyết vấn đề rác thải nhựa như: Luật về xả rác, phí với túi nhựa, hệ thống kí quỹ hoàn chi, kế hoạch quản lý chất thải, quy định với bao bì,…Ví dụ, Quy định về Bao bì của Vương quốc Anh năm 2003 yêu cầu nhà sản xuất thiết kế sản phẩm theo cách cho phép tái sử dụng, phục hồi và giảm thiểu tác động đến môi trường trong quá trình xử lý chất thải bao bì.
Chính sách và quy định về túi ni-lông sử dụng 1 lần của một số quốc gia
Hiện nay, nhiều tổ chức phi chính phủ (NGO) và nhà hoạt động môi trường đã và đang gây áp lực cho các chính phủ nhằm chống việc sử dụng túi ni-lông 1 lần. Các loại túi này khi thải ra môi trường thường gây nguy hại cho động vật hoang dã và ô nhiễm. Vì vậy, nhiều quốc gia và thành phố đã bắt đầu thực hiện các chính sách và định hướng giới hạn sử dụng túi ni-lông để giảm thiểu tác động môi trường. Trong thập kỷ qua, đã có nhiều minh chứng về sự thay đổi trong tiêu chuẩn quốc tế liên quan đến túi ni-lông dùng một lần.
Trên thế giới, hiện đã có sự thay đổi về quan điểm trong xây dựng các chính sách, và các tiêu chuẩn về sử dụng túi ni-lông 1 lần. Phòng chống sử dụng túi ni-lông một lần đang được thực hiện ở khắp các châu lục và được phổ biến rộng rãi theo nhiều hình thức khác nhau. Các biện pháp như giáo dục nâng cao ý thức của các nhà bán lẻ cũng như người tiêu dùng, sử dụng công cụ thuế để tiến tới cấm hoàn toàn cung cấp túi ni-lông sử dụng 1 lần. Công cụ này nhằm gây áp lực cho các nhà bán lẻ hoặc người tiêu dùng cân nhắc sử dụng túi ni-lông 1 lần, chuyển sang sử dụng túi ni-lông thân thiện với môi trường. Bài học kinh nghiệm trên cơ sở phân tích các quy định này là cần thiết để xác định tính hiệu quả của các công cụ, đồng thời giáo dục người dân và nhà bán lẻ về vấn đề giảm sử dụng túi ni-lông 1 lần. Tuy nhiên, cho đến nay có rất ít nghiên cứu đánh giá chi tiết tính hiệu quả của các công cụ trong các chiến lược. Sáng kiến của các quốc gia trong giảm sử dụng túi ni-lông sử dụng 1 lần là bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong xây dựng lộ trình giảm túi nilông sử dụng 1 lần.
Bài học kinh nghiệm để tham khảo, vận dụng
Năm 2002, Ireland trở thành quốc gia đầu tiên thực hiện đánh thuế bắt buộc vào người tiêu dùng sử dụng túi Ni-lông. Thuế này có tác động ngay lập tức đến hành vi của người tiêu dùng. Kết quả năm 2014 lượng túi ni-lông hàng năm giảm bình quân đầu người giảm từ 328 túi/đầu người xuống 12 túi/đầu người. Dựa trên kinh nghiệm của Ireland, nhiều quốc gia khác đã tiến hành áp thuế riêng cho túi ni - lông sử dụng một lần. Năm 2016, Hà Lan đã thu thuế bắt buộc đối với túi ni-lông có độ dày thành lớn hơn 15 micron. Nguồn tiền thu được cấp cho các hoạt động nhằm giảm túi ni lông 1 lần.
Kết quả sau 1 năm triển khai lượng túi ni-lông giảm 70%. Nhiều quốc gia, đặc biệt là ở Châu Phi và Châu Á, đang lựa chọn công cụ pháp lý cấm sử dụng túi ni-lông dùng một lần thay vì đánh thuế. Năm 2002 chính phủ Bangladesh ban hành lệnh cấm túi ni-lông nhằm giải quyết vấn đề rác thải. Kết quả tổng số túi ni-lông bị vứt bỏ trên đường phố ở Dhaka giảm từ 85% đến 90% so năm 2001. Túi ni-lông sử dụng 1 lần cũng được cấm sử dụng ở Rwanda vào năm 2008. Điều này đã làm cho quốc gia này trở thành một trong những quốc gia sạch nhất thế giới.
Con người và trái đất đang nghẹt thở bởi rác thải ni- lông
Tại Botswana, Nam Phi, Mozambique và Trung Quốc đã kết hợp các công cụ pháp lý và đánh thuế túi ni-lông dùng một lần như là chiến lược giảm phát thải. Các quốc gia này cấm túi ni-lông có độ dày dưới một mức nhất định và yêu cầu các nhà bán lẻ tính phí cho túi ni-lông dày hơn. Tương tự chính phủ Israel đã thiết lập lệnh cấm và đánh thuế kết hợp vào năm 2016 bao gồm: cấm siêu thị phân phối túi ni-lông dày dưới 20 micron và tính phí sử dụng túi ni-lông dày hơn. Chính phủ ban hành mục tiêu giảm lượng túi ni-lông gây ô nhiễm được sản xuất ở Israel, vì những chiếc túi này gây hại cho Môi trường”. Kết quả sau một năm, mức tiêu thụ túi ni-lông giảm 80%. Tuy nhiên không phải, các chiến lược ở cấp quốc gia không phải lúc nào cũng thành công. Ví dụ ở Hoa Kỳ, nơi đạo luật giảm thiểu túi ni-lông được đưa ra tại Quốc hội vào năm 2009 nhưng không được thông qua. Các nhà hoạch định chính sách ở Mỹ không dừng lại đạo luật giảm thiểu Rác thải được tiếp tục đưa ra thảo luận vào năm 2013 và 2015. Tháng 4 năm 2015, Liên minh Châu Âu (EU) ban hành chỉ thị yêu cầu các nước thành viên giảm sử dụng túi ni-lông 1 lần. Các quốc gia thành viên được tự lựa chọn biện pháp thực hiện cắt giảm mà họ mong muốn. Tuy nhiên, mức tiêu thụ túi ni-lông sử dụng 1 lần bình quân đầu người không được vượt quá 90 túi/năm trước ngày 31/12 năm 2019 và 40 túi/người/năm vào 2025 (Liên minh Châu Âu, 2015). Một số quốc gia thành viên như Hungary và Ba Lan giảm tiêu thụ túi Ni-lông sử dụng 1 lần gặp nhiều khó khăn để đạt được mục tiêu, trong khi những nước khác như Đan Mạch và Phần Lan đã ở dưới ngưỡng so với số lượng do EU áp đặt. Hiện các nước châu Âu đang tích cực tìm cách giảm tiêu thụ túi ni-lông 1 lần. Ví dụ, Estonia, một trong những quốc gia áp dụng phí tiêu dùng đối với túi ni-lông (Bộ Cộng hòa Estonia Môi trường, 2016). Ngoài những qui định, các chính sách giảm tiêu thụ túi ni-lông sử dụng 1 lần được triển khai ở cấp quốc gia, các bang, thành phố, tỉnh cũng ban hành qui định riêng bổ sung hành động giảm tiêu thụ túi ni-lông sử dụng 1 lần ở cấp địa phương.
Ở những quốc gia không triển khai giảm tiêu thụ túi ni-lông sử dụng 1 lần, các địa phương cũng có thể ban hành qui định hành động giảm tiêu thụ túi ni-lông 1 lần. Các địa phương có thể ban hành các lệnh cấm, thuế hoặc các biện pháp tình nguyện nhằm nỗ lực giảm sử dụng túi ni-lông trên địa bàn. Ví dụ, tại Úc nhiều bang đã ban hành quyết định cấm túi nhựa sử dụng 1 lần, trong khi chính phủ chỉ thực hiện giảm tiêu thụ túi ni-lông sử dụng 1 lần. Nam Úc là tiểu bang đầu tiên ban hành cấm tiêu thụ túi ni-lông 1 lần. Xử phạt tất cả các nhà bán lẻ bán cung cấp túi ni-lông khó phân hủy cho khách hàng.
Tại Mỹ chính sách giảm tiêu thụ túi ni-lông sử dụng 1 lần được áp dụng tại các Bang ở như: Delaware và New York đã áp dụng các biện pháp khuyến khích tự nguyện giảm tiêu thụ túi ni-lông sử dụng 1 lần thông qua chương trình dán nhãn, tái chế hoặc tái sử dụng. Năm 2009, Delaware yêu cầu các nhà bán lẻ thiết lập chương trình tái chế túi ni-lông cho khách hàng. “Các cửa hàng phải đặt các thùng có nhãn rõ ràng ở vị trí dễ tiếp cận để khách hàng được khuyến khích gửi túi sạch và sau đó sẽ được tái chế. Bang Columbia (DC) áp dụng mức phí 0,05 USD/ khách hàng cho mỗi túi dùng một lần. Luật này nhằm mục đích bảo vệ tài nguyên thủy sinh vật và môi trường của DC. Luật quy định rằng “số tiền của mỗi khoản phí thu được sẽ được nộp cho văn phòng thuế và Quỹ bảo vệ làm sạch Sông Anacostia”. Bang Hawaii ban hành lệnh cấm sử dụng túi ni-lông sử dụng 1 lần là ví dụ điển hình. Lệnh cấm được triển khai trên toàn tiểu bang, các quận cấm phát túi nhựa không phân hủy sinh học tại các quầy thanh toán. Năm 2003, Vịnh nổi tiếng Coles của Tasmania nằm ở rìa Công viên Quốc gia Frecinet nơi có nhiều tài nguyên thiên nhiên và có nhiều loài cá voi đi qua trong mùa di cư của chúng đã trở thành thị trấn đầu tiên ở Úc cấm túi nhựa. Lệnh cấm được ban hành nhằm giảm bớt tác động đến động vật hoang dã và thiên nhiên. Những ví dụ này cho thấy, cộng đồng địa phương có thể triển khai các kế hoạch hành động để bảo vệ môi trường sống và tài nguyên thiên nhiên của địa phương.
Tại Canada ban hành Quy định về quản lý chất thải thuộc thẩm quyền của thành phố trong đó bao gồm cả qui định túi ni-lông sử dụng 1 lần trong mua sắm. Xu hướng quản lý túi nilông ở Canada là thúc đẩy quản lý sản phẩm, cụ thể là 3R - Tái sử dụng, Tái chế, Giảm thiểu. Do thiếu chính sách ban hành từ chính phủ liên bang, các nhà bán lẻ, các tỉnh, địa phương và thành phố đang tham gia và thực hiện các chiến lược để giảm việc sử dụng túi ni-lông sử dụng 1 lần như là một phân riêng. Năm 2009, Loblaw chuỗi cửa hàng tạp hóa lớn trong nỗ lực giảm tác động đến môi trường của túi ni-lông sử dụng 1 lần đã quyết định không cung cấp túi nhựa miễn phí cho khách hàng. Tất cả các cửa hàng hiện phải tính phí 0,05CAD cho một túi ni-lông.
Một phần số tiền thu được sẽ được trao cho Quỹ Động vật hoang dã Thế giới (WWF) Canada. Qũy này hỗ trợ của Tổ chức WWF nhằm giúp người Canada giảm dấu chân sinh thái bằng cách triển khai các hành động thân thiện với môi trường, ví dụ như giảm tiêu thụ túi nhựa dùng một lần. Kết quả năm 2013, chuỗi cửa hàng đã giảm phát 5 tỷ túi ni-lông sử dụng 1 lần và đóng góp 5 triệu USD cho WWF-Canada. Hiện nhiều nhà bán lẻ Canada khác đã thực hiện theo mô hình của chuỗi cửa hàng Loblaw, cụ thể như IKEA Canada, Sobey và Metro. Walmart Canada hiện cũng đã ngừng cung cấp túi ni-lông sử dụng 1 lần miễn phí cho khách hàng. Cửa hàng tiến tới loại bỏ nhựa khỏi quy trình đóng gói và một phần số tiền thu được sử dụng để hỗ trợ sáng kiến tái chế màng nhựa.
Chính quyền các địa phương tại Canada cũng đã thực hiện các kế hoạch giảm thiểu túi ni-lông sử dụng 1 lần. Năm 2007, chính quyền Ontario đã thành lập nhóm công tác giảm thiểu túi ni-lông sử dụng 1 lần Ontario. Mục tiêu là “Xây dựng một khuôn khổ khung pháp lý để giảm số lượng túi ni-lông sử dụng 1 lần thông qua việc áp dụng phương pháp tiếp cận 3R”.
Các sáng kiến được đề xuất như cải thiện cách đóng gói, tăng tính sẵn có của túi tái sử dụng, lập nhiều điểm thu gomtái chế tại cửa hàng, tăng tái chế túi nhựa cũng như nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về 3R. Kết quả giảm 50% túi ni- lông phân phối cho khách hàng. Báo cáo kết quả cho thấy, mục tiêu đã đạt được giảm sử dụng túi ni - lông đạt 58% trong ba năm. Tại Alberta, “bốn hiệp hội đại diện cho các nhà bán lẻ sản phẩm tiêu dùng lớn ở Canada đã đạt được thỏa thuận với bang
Alberta trong thực hiện chiến lược giảm phân phối túi ni-lông sử dụng một lần”.
Tuy nhiên, kết quả đã không đạt được mục tiêu, chỉ giảm được 28% lượng túi ni-lông sử dụng 1 lần. Bang Saskatchewan xác định cách tiếp cận 3R là hướng đi đúng đắn. Đồng thời, công bố “Giáo dục nhận thức người dân chuyển sang sử dụng túi mua sắm có thể tái sử dụng và khuyến khích tái chế túi nhựa là một phương pháp quản lý hiệu quả hơn lệnh cấm trực tiếp vì nó thay đổi hành vi và khuyến khích tái chế túi mua sắm bằng nhựa”. Tại vùng tây Bắc Canada đã quyết định áp dụng mức thuế $0,25CAD/1 túi giấy và nhựa không thể tái sử dụng từ năm 2010.
Nhiều thành phố tại Canada đang áp dụng lệnh cấm không sử dụng túi ni-lông 1 lần. Leaf Rapids, Manitoba là thành phố đầu tiên ở Canada cấm túi nhựa dùng một lần vào năm 2007. Điều này khuyến khích các thành phố khác ban hành các qui đinh tương tự cụ thể như khu đô thị vùng Wood Buffalo, Đảo Fogo, Huntingdon, Thompson, Varennes, Sainte-Julie, Brossard - ngoại ô Montréal. Toàn thành phố Montréal, đã cấm túi nhựa vào tháng 1 năm 2018.
Nguyên Minh
Kỳ tiếp theo Bài 2: Một số nghiên cứu trong cắt giảm phân phối và sử dụng nhựa 1 lần.
Những thách thức và hạn chế trong công tác phòng ngừa và ứng phó sự cố môi trường đã cho thấy sự cần thiết của các giải pháp thực tiễn, hiệu quả và phù hợp với đặc thù Việt Nam. Kỳ 2 sẽ giới thiệu các mô hình ứng phó hiệu quả, các trang thiết bị chuyên dụng, mạng lưới trạm ứng phó và chương trình đào tạo nhân lực do Trung tâm SOS Môi trường triển khai, giúp doanh nghiệp và địa phương chủ động hơn trong việc bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Tác động tiêu cực của tình trạng nước biển dâng đang ngày càng rõ rệt, khi nhiều hòn đảo trên thế giới dần bị nhấn chìm, người dân buộc phải rời bỏ quê hương do nhà của họ không còn là nơi trú ngụ an toàn. Cộng đồng quốc tế chưa thể giải bài toán này.
Theo một nghiên cứu mới công bố của Đại học Monash (Australia), việc tăng độ phủ cây xanh tại các đô thị lên 30% có thể giúp ngăn chặn hơn 1,1 triệu ca tử vong do nắng nóng trên toàn cầu trong giai đoạn 2000-2019.
Theo các chuyên gia, các mô hình kinh tế trước đây đã đánh giá thấp tác động của hiện tượng nóng lên toàn cầu, với một nghiên cứu mới cho thấy nếu thế giới nóng lên 4 độ C sẽ khiến một người trung bình nghèo hơn 40% - tức tăng gần gấp 4 lần so với một số ước tính trước đó.
Cơ quan Giám sát Sông băng thế giới ước tính rằng, kể từ năm 2020, lượng băng tan hằng năm tương đương với lượng nước tiêu thụ trên toàn cầu trong 30 năm.
Tình trạng ô nhiễm không khí đang trở thành một vấn đề nhức nhối tại các thành phố lớn trên thế giới, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và môi trường. Mức độ bụi mịn và khí thải từ phương tiện giao thông ngày càng gia tăng, khiến nhiều người phải đối mặt với các bệnh hô hấp và suy giảm chất lượng cuộc sống.
.jpg)