Trong bối cảnh nông nghiệp bước vào giai đoạn chuyển đổi xanh, số hóa và hội nhập sâu rộng, Việt Nam đòi hỏi một mô hình đào tạo hiện đại và lực lượng nhân lực nông nghiệp chuyên nghiệp để đáp ứng yêu cầu của chuỗi giá trị xanh.
“Nút thắt cổ chai” cản trở sự phát triển nhân lực ngành nông nghiệp
Tại Hội nghị thúc đẩy đột phá nghiên cứu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo gắn với công tác đào tạo của các viện, trường thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, bà Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết: “Trong kỷ nguyên của nông nghiệp xanh, nông nghiệp thông minh và hội nhập toàn cầu, đòi hỏi cấp thiết về một mô hình nguồn nhân lực mới cho khu vực doanh nghiệp nông nghiệp tư nhân”.
Theo báo cáo của Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Việt Nam hiện có khoảng 20.000 doanh nghiệp nông nghiệp, trong đó hơn 95% là doanh nghiệp tư nhân - lực lượng năng động, tiên phong trong đổi mới công nghệ và mở rộng thị trường. Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Lan khẳng định, khu vực này đang thiếu trầm trọng nhân lực chất lượng cao, những người vừa am hiểu kỹ thuật, vừa làm chủ công nghệ số, sinh học, quản trị chuỗi cung ứng, ngoại ngữ và tiêu chuẩn ESG.
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số, nhân lực chất lượng cao chính là chìa khóa quyết định năng lực cạnh tranh và giá trị gia tăng của nông sản Việt Nam. Dù khu vực doanh nghiệp nông nghiệp tư nhân đang phát triển nhanh chóng và đóng vai trò ngày càng rõ nét trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp, chất lượng và cơ cấu nguồn nhân lực vẫn là “nút thắt cổ chai” cản trở sự phát triển hiệu quả và bền vững.
Theo đó, bà Lan chỉ ra ba thực trạng chính của nguồn nhân lực ngành nông nghiệp trong giai đoạn hiện nay.
Thứ nhất, thiếu lao động có trình độ chuyên môn cao. Trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản, tỷ lệ người có bằng cấp hoặc chứng chỉ kỹ thuật chỉ đạt 7,4% ở Đông Nam Bộ và 2,21% ở Đồng bằng sông Cửu Long. Lao động nông nghiệp phần lớn vẫn dựa vào kinh nghiệm truyền thống, thiếu kiến thức khoa học, kỹ thuật và khả năng thích ứng với các công nghệ mới. Điều này dẫn đến năng suất lao động thấp, khó đáp ứng yêu cầu sản xuất theo chuẩn quốc tế.
Thứ hai, thiếu kỹ năng chuyển đổi số và quản trị chuỗi giá trị. Trong khi các xu hướng mới như nông nghiệp thông minh, ứng dụng công nghệ 4.0, quản trị chuỗi cung ứng toàn cầu, truy xuất nguồn gốc điện tử, thương mại điện tử đang ngày càng trở thành yêu cầu bắt buộc, phần lớn người lao động chưa được đào tạo bài bản để thích ứng. Khảo sát của VCCI (năm 2023) chỉ ra rằng phần lớn doanh nghiệp - đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp - chưa có chiến lược chuyển đổi số bài bản, các hoạt động chuyển đổi số còn mang tính rời rạc, và nhân sự thực sự thành thạo trong quản trị số, phân tích dữ liệu lớn vẫn là còn rất hạn chế.
Cuối cùng, tư duy sản xuất nhỏ lẻ, phi thị trường còn phổ biến. Phần lớn lực lượng lao động, kể cả cán bộ quản lý hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp nhỏ, vẫn giữ tư duy “sản xuất là chính”, ít quan tâm đến yếu tố thị trường, giá trị gia tăng, xây dựng thương hiệu và đổi mới mô hình kinh doanh. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp không thể vượt qua “ngưỡng tăng trưởng”, bị động trước biến động của thị trường và chính sách thương mại quốc tế.
Giai đoạn mới cần “những nhà quản trị đồng ruộng”
Trong giai đoạn mới, bà Nguyễn Thị Lan cho rằng, doanh nghiệp tư nhân không chỉ cần người lao động làm việc “trên đồng ruộng”, mà cần “những nhà quản trị đồng ruộng”, tức là những người có tư duy hệ thống, kỹ năng liên ngành và năng lực số hóa sản xuất nông nghiệp. Đây là thách thức nhưng đồng thời cũng là cơ hội cho hệ thống đào tạo và chính sách nguồn nhân lực của Việt Nam.
Chính vì vậy, giai đoạn hiện nay đòi hỏi cấp thiết về một mô hình nguồn nhân lực mới cho khu vực doanh nghiệp nông nghiệp tư nhân. Bà Lan chỉ ra ba yêu cầu nổi bật, bao gồm:
Tư duy tích hợp liên ngành: Người lao động không chỉ cần nắm vững kỹ thuật nông nghiệp mà còn cần kiến thức về quản trị chuỗi giá trị, marketing nông sản, kỹ năng số, công nghệ tài chính (fintech) và giao tiếp quốc tế.
Khả năng khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo: Nhiều doanh nghiệp tư nhân trong lĩnh vực nông nghiệp đang chuyển hướng sang mô hình startup nông nghiệp công nghệ cao, do đó rất cần nhân sự có tư duy năng động, sẵn sàng thích nghi, dám nghĩ lớn và làm chủ công nghệ.
Hiểu biết các tiêu chuẩn về môi trường, xã hội, quản trị và phát triển bền vững: Các doanh nghiệp ngày càng phải tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG), đòi hỏi đội ngũ lao động phải được đào tạo bài bản để đảm nhận vai trò thiết kế và triển khai các giải pháp nông nghiệp tuần hoàn, carbon thấp.
Soi chiếu vào kinh nghiệm quốc tế, bà Lan nhấn mạnh: “Việc đào tạo nhân lực luôn được xem là một cấu phần trọng yếu trong chiến lược phát triển nông nghiệp hiện đại, dựa trên sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, cơ sở giáo dục và doanh nghiệp”.
Điểm chung của các quốc gia có nền nông nghiệp phát triển như Nhật Bản, Hà Lan, Israel,... là chính phủ hỗ trợ mạnh mẽ về tài chính, chính sách và thể chế; doanh nghiệp tham gia sâu vào quy trình đào tạo; và chương trình đào tạo gắn sát với yêu cầu thị trường và thực tiễn sản xuất.
Đã đến lúc cần lực lượng nông dân chuyên nghiệp
Tại Hội thảo “Liên kết vùng - Thúc đẩy chuỗi giá trị xanh trong nông nghiệp Việt Nam”, ông Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường nhấn mạnh, Việt Nam cần phát triển lực lượng nông dân chuyên nghiệp đáp ứng bối cảnh mới.
Theo ông Trần Công Thắng, lực lượng này là những người nắm vững quy trình sản xuất bền vững, có chứng chỉ nghề, tuân thủ pháp luật, chủ động liên kết trong hợp tác xã, tổ nhóm nông dân và đồng hành cùng doanh nghiệp trong phát triển vùng nguyên liệu xanh. Khi được nâng cao trình độ và tổ chức lại sản xuất, lực lượng nông dân chuyên nghiệp sẽ trở thành hạt nhân của hệ sinh thái nông nghiệp xanh, góp phần nâng cao năng suất, bảo đảm truy xuất nguồn gốc, tăng giá trị gia tăng và cải thiện chất lượng sống nông thôn.
Để hiện thực hóa mục tiêu này, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường đề xuất nhiều nhóm giải pháp mang tính đột phá. Trước hết, cần tăng cường nghiên cứu và chuyển giao công nghệ xanh vào thực tiễn sản xuất, giúp nông dân dễ dàng áp dụng các quy trình phát thải thấp và tiết kiệm tài nguyên. Đồng thời, cần có cơ chế hỗ trợ thanh niên nông thôn khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp hiện đại và thúc đẩy chuyển đổi số. Việc khuyến khích doanh nghiệp đầu tư xây dựng vùng nguyên liệu xanh, mở rộng liên kết với nông dân được xem là yếu tố quan trọng tạo ra chuỗi giá trị bền vững.
Bên cạnh đó, đầu tư hạ tầng số, hệ thống thủy lợi và năng lượng sạch sẽ tạo nền tảng cho quá trình chuyển đổi xanh. Cuối cùng, chính sách tài chính xanh như tín chỉ carbon, ưu đãi đào tạo, chứng nhận và hỗ trợ tham gia các dự án chuyển đổi sẽ là động lực giúp nông dân mạnh dạn thay đổi phương thức sản xuất.
Ông Trần Công Thắng khẳng định, phát triển lực lượng nông dân chuyên nghiệp không chỉ giúp ngành nông nghiệp Việt Nam đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường thế giới mà còn mở ra hướng đi phát triển bền vững trong dài hạn. Đây sẽ là yếu tố quyết định để Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng của ngành nông nghiệp, đồng thời hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh trong những thập kỷ tới.
Trong bối cảnh chuyển đổi xanh và hội nhập ngày càng sâu rộng, việc tháo gỡ “nút thắt” về nhân lực không chỉ là yêu cầu trước mắt mà còn là điều kiện then chốt để nông nghiệp Việt Nam tạo ra giá trị mới và bước vào quỹ đạo phát triển bền vững. Khi doanh nghiệp có đội ngũ lao động tinh nhuệ và nông dân được đào tạo bài bản, ngành nông nghiệp sẽ có nền tảng đủ mạnh để nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu và hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh trong những thập kỷ tới.
Thanh Hóa tận dụng lợi thế diện tích rừng lớn, kết hợp dự án thí điểm lúa, mía và ERPA để trở thành địa phương tiên phong tạo nguồn tín chỉ carbon. Những mô hình này không chỉ góp phần giảm phát thải và nâng cao thu nhập cho nông dân mà còn giúp tỉnh hướng tới nền kinh tế xanh, sẵn sàng tham gia thị trường carbon trong nước và quốc tế.
Thanh Hóa đang bước vào giai đoạn nước rút trong cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU), khi đoàn thanh tra Ủy ban châu Âu (EC) chuẩn bị sang Việt Nam lần thứ 5. Với quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc đồng bộ của các cấp và nỗ lực đổi mới trong quản lý, địa phương này đang hoàn thiện những mắt xích cuối để tự tin đón đoàn kiểm tra.
Ngày 27/11/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1490/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030 (Đề án). Đây là Đề án có ý nghĩa chiến lược, nhằm tái cơ cấu sản xuất lúa gạo, nâng cao thu nhập cho nông dân, đồng thời khẳng định vai trò và trách nhiệm của Việt Nam trong thực hiện cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính. Để hiểu rõ hơn về hiệu quả bước đầu của Đề án, phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó cục Trưởng cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật
Trước nhu cầu tiêu dùng nông sản sạch ngày càng tăng, nhiều vùng trồng cây ăn quả có múi ở Nghệ An đang chuyển mạnh sang sản xuất theo hướng hữu cơ. Quy trình canh tác an toàn không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn góp phần khẳng định thương hiệu nông sản.
Từ những mô hình giảm nghèo đơn lẻ, đồng bào Quỳ Châu (Nghệ An) nay đã chuyển sang phát triển kinh tế theo chuỗi giá trị với sản phẩm vịt bầu quỳ thương phẩm. Sự thay đổi tư duy này không chỉ nâng cao thu nhập bền vững mà còn mở ra hướng làm nông nghiệp hiện đại, liên kết vùng hàng hóa rộng lớn.
