Tại Kỳ họp thứ 10, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) bày tỏ quan ngại sâu sắc trước diễn biến phức tạp, cực đoan của thiên tai và biến đổi khí hậu; đề nghị có giải pháp quyết liệt hơn để ứng phó, chuyển từ "bị động ứng phó" sang "chủ động phòng ngừa" bởi thiên tai không còn là hiện tượng bất thường mà đã trở thành thách thức thường trực của quốc gia, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế, tài sản và sự phát triển bền vững của đất nước.
Năm 2025, Việt Nam đạt được nhiều kết quả tích cực, ấn tượng trong phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, một số đại biểu Quốc hội bày tỏ quan ngại sâu sắc khi 9 tháng đầu năm tình hình thiên tai diễn biến phức tạp, bất thường và có xu hướng cực đoan hơn so với những năm gần đây, gây thiệt hại lớn về người và tài sản, tác động lớn đến phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Chỉ trong ít tuần đất nước ta liên tiếp hứng chịu những đợt thiên tai khốc liệt, tháng trước mưa lớn kéo dài gây lũ quét, sạt lở đất nghiêm trọng tại nhiều tỉnh miền núi phía Bắc, chưa kịp khắc phục xong hậu quả thì những ngày này các tỉnh miền Trung lại chìm trong mưa lũ, ngập sâu, sạt lở, nhiều khu dân cư bị chia cắt, hàng ngàn hộ dân phải di dời khẩn cấp. Nếu như trước đây thiên tai dữ dội thường tập trung ở các tỉnh miền Trung thì nay vòng xoáy của bão lũ và sạt lở đã lan rộng ra cả vùng trung du, miền núi phía Bắc với tần suất dày hơn, cường độ mạnh hơn và mức độ tàn phá lớn hơn.
Trước tình hình trên, đại biểu Lê Thị Thanh Lam - Đoàn ĐBQH TP. Cần Thơ cho rằng, bên cạnh việc củng cố hệ thống đê điều, hồ đập, công trình phòng, chống thiên tai, tăng cường khôi phục sản xuất, hỗ trợ sinh kế cho người dân, Chính phủ cần tiếp tục chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là AI để nâng cao hiệu quả trong phòng, chống và khắc phục hậu quả.
Dẫn chứng thực tế các trang thông tin cứu hộ đã phát huy hiệu quả trong việc xác định vùng cần được hỗ trợ khi xảy ra thiên tai, theo đại biểu, cần phát triển phần mềm chung có sự tham gia của các tổ chức, các ngành, địa phương và người dân, giúp xây dựng bản đồ rủi ro, phân tích mức độ an toàn từng ngôi nhà trong khu vực và đề xuất biện pháp phòng ngừa. Mục tiêu là chuyển từ thế "bị động ứng phó" sang "chủ động phòng ngừa".
Trong khi đó, dẫn chứng thực tế từ Cao Bằng - địa phương bị ngập lụt bất thường và nghiêm trọng từ hai cơn bão số 10, 11 vừa qua, đại biểu Bế Minh Đức - Đoàn ĐBQH tỉnh Cao Bằng nêu rõ, biến đổi khí hậu, thiên tai, lũ lụt, sạt lở, thiếu nước, hạn hán gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sản xuất và đời sống nhân dân, đòi hỏi Chính phủ, các cấp, các ngành, toàn dân, doanh nghiệp phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, thực chất hơn trong chỉ đạo, điều hành và tổ chức thực hiện.
Đại biểu nhấn mạnh, từ cơn bão Yagi năm 2024 đến hai cơn bão số 10, 11 vừa qua, hạ tầng giao thông trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc vốn đã yếu và thiếu nay càng xuống cấp nghiêm trọng, giao thông đi lại đã khó khăn nay càng khó khăn hơn. Vì vậy, đại biểu đề nghị Quốc hội, Chính phủ quan tâm, bổ sung vốn đầu tư kịp thời cho các địa phương, nhất là vốn đầu tư cho khắc phục các tuyến giao thông.
Phân tích sâu hơn, đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh - Đoàn ĐBQH TP. Đà Nẵng tập trung vào vùng miền núi và trung du, nơi "hạ tầng kỹ thuật vẫn còn là điểm yếu của nền kinh tế quốc dân". Đại biểu thẳng thắn chia sẻ, "cầu cống tạm bợ, nền đường mỏng, hệ thống thoát nước yếu, thiết kế công trình chưa thích ứng địa chất, dòng chảy, sạt trượt và biến đổi khí hậu. Chỉ một trận mưa lớn, giao thông bị chia cắt, hàng hóa ứ đọng, học sinh không thể đến trường, bệnh nhân không thể đến bệnh viện". Đại biểu cho rằng, sự mong manh của hạ tầng trở thành "độ trễ của phát triển và độ sâu của rủi ro xã hội".
Đại biểu nhấn mạnh, những hình ảnh bản làng bị vùi lấp, tuyến đường bị đứt gãy, người dân oằn mình trong nước lũ, một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo thiên tai không còn là hiện tượng bất thường mà đang trở thành thách thức thường trực của quốc gia. Trong khi các lực lượng chức năng đang nỗ lực ngày đêm ứng cứu, hỗ trợ người dân, điều đất nước cần hơn bao giờ hết không chỉ là tiếp sức mà là cần kiểm soát, phòng ngừa bằng việc đánh giá lại tác động môi trường, rà soát quy hoạch và quản lý phát triển hạ tầng dân cư phù hợp với quy luật tự nhiên.
ĐBQH Đặng Thị Bảo Trinh cho rằng, thiên tai miền núi không chỉ là một biến cố khí hậu, mà là hệ quả cộng hưởng giữa tự nhiên và con người. Đại biểu chỉ rõ, nhiều điểm sạt lở nghiêm trọng thời gian qua không nằm ngoài quy luật của tự nhiên. Do sự tác động, can thiệp của con người, như mở đường, xây dựng công trình, khai thác đất đá, làm thủy điện, trồng rừng kinh tế hoặc chuyển đổi đầu dốc để sản xuất. Những hoạt động đó đã làm suy yếu lá chắn sinh thái, phá vỡ cấu trúc địa chất vốn mong manh của vùng núi, khiến mỗi trận mưa lớn trở thành một phép thử khốc liệt cho sức chịu đựng của thiên nhiên. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nhìn nhận thiên tai như một hệ quả tích lũy của quá trình khai thác thiếu kiểm soát, đi ngược lại quy luật tự nhiên.
Từ những thách thức hiện hữu, các đại biểu đã đưa ra nhiều kiến nghị giải pháp cụ thể, mang tính đột phá nhằm thúc đẩy chiến lược phòng ngừa, kiến tạo hạ tầng chống chịu và nâng cao năng lực cứu hộ tại chỗ, nhất là tại vùng miền núi với địa thế phức tạp. ĐBQH Bế Minh Đức kiến nghị Chính phủ ưu tiên đầu tư hạ tầng cho phòng, chống thiên tai, thích ứng khí hậu, hạ tầng giao thông kết nối; ban hành tiêu chí an toàn khí hậu trong đầu tư công, quy hoạch xây dựng; tăng cường quản lý, triển khai các dự án điều tiết nguồn nước liên vùng.
Các đại biểu đề xuất cần thiết lập một cơ chế đánh giá tổng thể, liên ngành và theo chuỗi thời gian về tác động cộng hưởng giữa xây dựng, khai thác và quy hoạch dân cư đối với cân bằng sinh thái. Đây phải là điều kiện bắt buộc trước khi phê duyệt các dự án vùng núi, trên cơ sở đó Chính phủ cần chỉ đạo xây dựng bản đồ cảnh báo sạt lở về thiên tai công khai trên hệ thống số quốc gia.
ĐBQH Đặng Thị Bảo Trinh đề xuất cần chuyển mạnh từ đầu tư xây dựng hạ tầng sang kiến tạo hạ tầng bền vững. Theo đó, mọi công trình miền núi cần được thiết kế đáp ứng tiêu chí chống chịu thiên tai, địa chất, quy hoạch đầu tư công trung hạn cần ưu tiên cho các tuyến giao thông liên vùng, liên xã, các công trình dân sinh, giáo dục, y tế. Đại biểu cho rằng đây là lúc cần xác lập rõ định hướng hạ tầng chống chịu thiên tai trong quy hoạch quốc gia và kế hoạch đầu tư công trung hạn.
Đồng thời xây dựng cơ chế phòng ngừa và ứng phó thiên tai, sớm hoàn thiện bản đồ rủi ro quốc gia, lắp đặt hệ thống hiện đại cảnh báo sớm ở các vùng, điểm xung yếu. Mỗi xã, mỗi bản phải có tổ an toàn cộng đồng được đào tạo, trang bị, kết nối thông tin với chính quyền cấp trên để người dân không bị động, bất ngờ khi thiên tai ập đến.
Ở khía cạnh khác, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - Đoàn ĐBQH TP. Hải Phòng đánh giá những thiệt hại vừa qua không chỉ phản ánh mức độ khốc liệt của biến đổi khí hậu mà còn cho thấy mặt hạn chế trong khả năng ứng cứu tại chỗ. Do đó, đã đến lúc cần thành lập lực lượng cứu trợ nhân dân được huấn luyện và trang bị các kỹ năng cơ bản, hoạt động song hành với lực lượng chuyên trách. "Đây không chỉ là lực lượng tình nguyện mà còn là thành tố quan trọng trong chiến lược phòng thủ dân sự và thích ứng với biến đổi khí hậu quốc gia", đại biểu Nga nhấn mạnh.
Dẫn kinh nghiệm quốc tế thành công từ Nhật Bản sau thảm họa kép 2011 và Philippines, nơi các đội cứu hộ cộng đồng đã phủ sóng rộng rãi, đại biểu khẳng định, đội cứu hộ nhân dân nếu được thành lập sẽ là tuyến đầu cứu người, cứu mình, giảm thể đáng kể thiệt hại do thiên tai. Đây không chỉ là lực lượng tình nguyện mà còn là thành tố quan trọng trong chiến lược phòng thủ dân sự và thích ứng với biến đổi khí hậu quốc gia.
Hiện nay, cả nước có khoảng 50 đô thị chịu ảnh hưởng nặng nề từ biến đổi khí hậu. Trước tình hình đó, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Tô Ái Vang kiến nghị Chính phủ sớm quy hoạch đô thị thích ứng với biến đổi khí hậu, trong đó tập trung trọng tâm vào sức chống chịu để phát triển bền vững.
ĐBQH Nguyễn Ngọc Sơn nêu rõ, môi trường là yếu tố nền tảng không thể thay thế, một nền kinh tế xanh, có môi trường sống tốt sẽ là lợi thế cạnh tranh cho một kỷ nguyên mới. Đồng thời nhấn mạnh, phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thể bền vững nếu môi trường bị coi là hậu kiểm, "đi sau" hay "chốt chặn rủi ro".
Trước yêu cầu trong giai đoạn phát triển mới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định tập trung triển khai một số nhiệm vụ trọng tâm nhằm hướng tới mục tiêu đảm bảo môi trường trong lành, sinh thái bền vững, vì sức khỏe và tương lai của người dân Việt Nam. Trong đó, tạo đột phá về thể chế, chính sách pháp luật, trọng tâm là kinh tế hóa môi trường, tạo động lực cho phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp.
Nhấn mạnh bảo vệ môi trường là nền tảng để phát triển lâu dài, Đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long cho rằng cần có đột phá về tư duy phát triển, chuyển từ tăng trưởng theo số lượng sang tăng trưởng “chất lượng - xanh - bao trùm” và môi trường phải trở thành thước đo năng lực điều hành quốc gia.
Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội bền vững, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại, an sinh xã hội và hội nhập quốc tế.
