Trong gần 40 năm đổi mới, Việt Nam đã trở thành một trong những điểm sáng của thế giới về giảm nghèo nhanh và bền vững. Tuy nhiên, trước những thách thức mới, biến đổi khí hậu, già hóa dân số, chênh lệch giàu nghèo và nguy cơ tái nghèo, công tác giảm nghèo đòi hỏi tư duy mới, tiếp cận mới và nguồn lực mới. Trao đổi với phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường, ông Nguyễn Lê Bình - Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo đã phân tích sâu về các bài học lịch sử, những định hướng lớn và triển vọng giảm nghèo của Việt Nam trong giai đoạn 2026-2035.
PV: Việt Nam đã trải qua gần 40 năm nỗ lực giảm nghèo. Theo ông, đâu là những dấu mốc quan trọng nhất tạo nên thành công đó?
Ông Nguyễn Lê Bình:
Có thể nói, hành trình giảm nghèo của Việt Nam là một quá trình chuyển đổi tư duy hết sức sâu sắc. Từ chỗ cứu trợ đời sống ngắn hạn sang tiếp cận phát triển dài hạn; từ chính sách bao cấp sang cơ chế tạo động lực và trao cơ hội. Hệ thống chính sách được xây dựng đồng bộ và nhất quán qua từng giai đoạn: Chương trình 133, Chương trình 135, Nghị quyết 30a, chương trình mục tiêu quốc gia qua các giai đoạn và đặc biệt là chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều từ năm 2016, chuẩn nghèo đa chiều từ năm 2021.
Nhờ sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, hàng chục triệu người đã thoát nghèo; tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 60-70% cuối những năm 1980 xuống dưới 2% năm 2024. Đây là kết quả có tính lịch sử.
PV: Nhưng bên cạnh thành tựu, Việt Nam vẫn đối mặt nhiều thách thức. Theo ông, đâu là những thách thức lớn nhất trong giai đoạn tới?
Ông Nguyễn Lê Bình:
Thách thức đầu tiên là tỷ lệ nghèo đa chiều một số nơi còn rất cao, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; Thứ hai, nguy cơ tái nghèo vẫn rất rõ, nhất là khi thiên tai, dịch bệnh, biến động kinh tế thế giới xảy ra; Thứ ba là biến đổi khí hậu, đặc biệt ở Đồng bằng sông Cửu Long và duyên hải miền Trung; nhiều hộ dân có thể rơi vào nghèo trở lại nếu không có cơ chế thích ứng tốt. Ngoài ra, Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số, đòi hỏi hệ thống an sinh phải thích ứng, linh hoạt hơn.
Những thách thức này đặt ra yêu cầu đổi mới mạnh mẽ chính sách giảm nghèo, không chỉ hỗ trợ mà phải tạo năng lực chống chịu cho người dân.
PV: Đảng và Nhà nước đặt mục tiêu đến năm 2030 cơ bản không còn hộ nghèo dưới mức sống tối thiểu. Theo ông, mục tiêu này dựa trên những định hướng nào?
Ông Nguyễn Lê Bình:
Có năm định hướng lớn, đó là:
Giảm nghèo đa chiều và bao trùm. Không chỉ đo nghèo theo thu nhập mà đánh giá mức độ tiếp cận các dịch vụ cơ bản: việc làm, y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, thông tin và môi trường. Đây là bước tiến quan trọng để không ai bị bỏ lại phía sau.
Gắn giảm nghèo với kinh tế xanh và chuyển đổi số. Kinh tế xanh, nông nghiệp công nghệ, kinh tế số tạo ra cơ hội việc làm mới, bền vững cho người nghèo.
Phát triển nguồn nhân lực và kết nối việc làm. Đào tạo nghề, kết nối việc làm, hỗ trợ sản xuất, khởi nghiệp, đây là những giải pháp để người nghèo không chỉ thoát nghèo mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống.
Xây dựng mô hình sinh kế đa mục tiêu, đa giá trị, phù hợp với khả năng tham gia của người nghèo, tạo động lực thoát nghèo bền vững.
Phát triển hạ tầng đồng bộ ở vùng khó khăn. Đường giao thông, trường học, trạm y tế, điện - nước, thông tin viễn thông là điều kiện tiên quyết để người dân nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản.
PV: Nhiều chuyên gia cho rằng việc tích hợp chương trình giảm nghèo với xây dựng nông thôn mới sẽ tạo bước đột phá. Quan điểm của ông như thế nào thưa ông?
Ông Nguyễn Lê Bình:
Đây là hướng đi rất đúng và cần thiết. Khi hai chương trình được tích hợp: Nguồn lực được tập trung hơn, tránh trùng lặp; Địa phương có quyền chủ động cao hơn, quyết định theo đặc thù của mình; Mục tiêu kép được đạt cùng lúc: hạ tầng tốt lên, thu nhập tăng, dịch vụ xã hội cải thiện. Quan trọng hơn, cách đánh giá sẽ linh hoạt hơn, không chỉ dựa trên chỉ số cứng mà chú trọng năng lực cộng đồng, mức độ hài lòng và chất lượng cuộc sống người dân. Nếu làm tốt, đây sẽ là động lực lớn để đến 2035, 90% xã của Việt Nam đạt chuẩn nông thôn mới, tỷ lệ hộ nghèo còn dưới 1%.
PV. Để đạt mục tiêu 2030-2035, nguồn lực là yếu tố quyết định. Theo ông, Việt Nam cần ưu tiên nguồn lực vào đâu?
Ông Nguyễn Lê Bình:
Có ba ưu tiên: (1) Hạ tầng đối với xã nghèo, vùng khó khăn: giao thông, trường học, trạm y tế, điện - nước, viễn thông. (2) Sinh kế và việc làm bền vững: tín dụng ưu đãi, hỗ trợ sản xuất, mô hình sinh kế, khởi nghiệp địa phương, đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài. (3) Con người: dinh dưỡng trẻ em, đào tạo nghề, bảo hiểm y tế, nâng cao chất lượng giáo dục và y tế cơ sở, xử lý rác thải hộ gia đình.
Giai đoạn 2021-2025, ngân sách trung ương dành khoảng 18-19 nghìn tỷ đồng/năm cho các chính sách hỗ trợ người nghèo. Tương lai, mức đầu tư cần mạnh mẽ hơn, đồng thời huy động doanh nghiệp và cộng đồng tham gia.
PV. Nhìn về triển vọng 2026-2035, ông đánh giá như thế nào về khả năng Việt Nam đạt được mục tiêu “không còn hộ nghèo dưới mức sống tối thiểu”?
Ông Nguyễn Lê Bình:
Đây là mục tiêu khó, để đạt được chúng ta phải rất quyết tâm: Nền tảng chính sách đã rất rõ ràng, nhất quán và hiệu quả qua từng giai đoạn. Sự đồng lòng của toàn xã hội, phong trào “Cả nước chung tay vì người nghèo” là một minh chứng. Nguồn lực đang được phân bổ đúng hướng, tập trung vào sinh kế, hạ tầng và dịch vụ xã hội.
Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu tăng trưởng hai chữ số, chuyển đổi số mạnh mẽ, phát triển kinh tế xanh, tôi cho rằng giảm nghèo sẽ bước sang một tầm cao mới: “Không chỉ giúp người nghèo thoát nghèo - mà bảo đảm mọi người dân có cơ hội phát triển bình đẳng”.
Nếu triển khai đồng bộ, đến năm 2030 chúng ta có thể cơ bản xóa nghèo theo chuẩn tối thiểu; và đến 2035, xây dựng một xã hội bao trùm, công bằng, không ai bị bỏ lại phía sau.
Những phân tích của ông Nguyễn Lê Bình cho thấy công tác giảm nghèo của Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi quan trọng, với yêu cầu tiếp cận toàn diện hơn, sâu hơn và gắn chặt với quá trình phát triển bền vững của đất nước. Từ các bài học kinh nghiệm qua gần bốn thập kỷ đến những triển vọng cho giai đoạn 2026–2035, có thể thấy mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau” tiếp tục là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong hoạch định chính sách giảm nghèo.
Để hiểu rõ hơn những giải pháp trọng tâm, đặc biệt là cách thức Việt Nam có thể đạt mục tiêu không còn hộ nghèo theo chuẩn tối thiểu vào năm 2030 và tỷ lệ nghèo dưới 1% vào năm 2035, mời bạn đọc đón đọc Kỳ 2, trong đó ông Nguyễn Lê Bình sẽ phân tích sâu về các nhóm giải pháp mang tính đột phá, định hình cho chặng đường giảm nghèo bền vững trong thập niên tới.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
Trong hành trình giảm nghèo bền vững, Thái Nguyên tạo dấu ấn bằng sự kết hợp nhịp nhàng giữa vai trò lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền và tinh thần chung sức của người dân. Những quyết sách kịp thời, cách làm linh hoạt từ tỉnh đến cơ sở đã mở đường cho các mô hình sinh kế mới, góp phần hình thành hạ tầng nông thôn khang trang và các vùng sản xuất hàng hóa theo hướng hiện đại. Nhờ sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị cùng sự nỗ lực tự vươn lên của cộng đồng, Thái Nguyên đang cho thấy hình ảnh một địa phương kiên trì, bản lĩnh trong mục tiêu phát triển bao trùm, nơi giảm nghèo không chỉ là nhiệm vụ mà là cam kết nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi người dân.
Nhờ phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn thiên nhiên và văn hóa người Thái, bản Kho Mường ở thung lũng Pù Luông (Thanh Hóa) đã có bước chuyển mình mạnh mẽ. Từ một bản nghèo biệt lập giữa núi rừng, Kho Mường nay trở thành điểm đến thu hút du khách trong và ngoài nước, giúp người dân nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống và gìn giữ bản sắc văn hóa.
TP. Hồ Chí Minh là đô thị đặc biệt, trung tâm kinh tế có sức hút mạnh và độ lan tỏa lớn trong khu vực và cả nước. Đây cũng là một trong những đô thị lớn, đông dân, có tốc độ phát triển kinh tế cao và năng động bậc nhất. Nhằm tạo cơ chế tín dụng đồng bộ, minh bạch và hỗ trợ hiệu quả các nhóm đối tượng khó khăn, TP. Hồ Chí Minh đang đề xuất các chính sách cho vay đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác trên địa bàn.
Những năm qua, cùng với nỗ lực vươn lên của người dân, các chương trình, chính sách hỗ trợ hộ nghèo, cận nghèo theo Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững đã và đang tạo chuyển biến mạnh mẽ ở nhiều địa phương của tỉnh Quảng Trị. Với những chính sách thiết thực, phù hợp cùng với sự giúp sức của nhiều tổ chức, nhiều phụ nữ vùng biên Quảng Trị đã vươn lên thoát nghèo.
Câu chuyện giảm nghèo ở Tuyên Quang những năm gần đây không chỉ là sự cải thiện những con số thống kê. Đó là một tiến trình mang đậm dấu ấn của sự đổi thay tư duy phát triển, của tinh thần đồng thuận xã hội và sự gắn kết giữa Nhà nước – cộng đồng – doanh nghiệp. Thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia, tỉnh đang định hình một mô hình giảm nghèo đa chiều, bền vững, hướng tới nâng cao chất lượng cuộc sống và xây dựng một không gian nông thôn nhân văn, hiện đại.
