Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới của tiến trình chuyển đổi xanh và thực hiện các cam kết mạnh mẽ tại COP26, Đề án “Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2050” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phê duyệt đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và cộng đồng khoa học. Kỳ 1 của loạt bài “Trò chuyện cùng các chuyên gia” ghi lại những trao đổi, phân tích sâu sắc xoay quanh ý nghĩa, định hướng và các trụ cột của Đề án.
Đây là cuộc đối thoại đa chiều, với sự tham gia của lãnh đạo Bộ, đại diện các tổ chức quốc tế và các nhà khoa học giàu kinh nghiệm, những người góp phần định hình diện mạo nông nghiệp xanh của Việt Nam trong tương lai gần.
Mục tiêu net zero và sự ra đời đúng thời điểm của đề án
Mở đầu buổi đối thoại tại Hội nghị công bố Đề án “Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2050” và tham vấn cho Dự thảo Kế hoạch hành động triển khai Đề án, ngày 22/10/2025 tại Hội trường Tầng 3, Cung Triển lãm Kiến trúc Quy hoạch Xây dựng Quốc gia, số 1 Đỗ Đức Dục, phường Từ Liêm, TP. Hà Nội. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung nhấn mạnh rằng việc ban hành Đề án là bước đi mang tính thời điểm và bối cảnh đặc biệt: “Đề án được ban hành đúng thời điểm, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững ngành trồng trọt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và hội nhập sâu vào thị trường quốc tế.”
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung cho biết: Đề án không chỉ đặt mục tiêu tăng trưởng về năng suất và giá trị mà còn đòi hỏi ngành trồng trọt phải giảm phát thải khí nhà kính, tiến tới một nền nông nghiệp xanh, tuần hoàn, phù hợp với chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu và các cam kết Net Zero.
Theo Thứ trưởng Hoàng Trung, Đề án hướng đến 6 nhóm nhiệm vụ lớn, từ tái cơ cấu cây trồng, xây dựng các gói kỹ thuật giảm phát thải, hoàn thiện hệ thống MRV (đo lường - báo cáo - thẩm định), đến phát triển mô hình sản xuất tốt và xây dựng cơ chế tín chỉ carbon trong nông nghiệp. Đồng thời, Dự thảo Kế hoạch hành động đã cụ thể hóa 31 nhóm nhiệm vụ, yêu cầu từng địa phương khảo sát kỹ điều kiện hiện trạng - một bước đi cho thấy sự quyết tâm triển khai đồng bộ từ trung ương đến cơ sở.
Thứ trưởng Hoàng Trung nhấn mạnh: “Bộ Nông nghiệp và Môi trường mong muốn nhận được nhiều ý kiến góp ý cho dự thảo kế hoạch hành động, đặc biệt là các đề xuất có tính khả thi cao, gắn liền thực tiễn sản xuất.”
Dưới góc nhìn kỹ thuật: Đề án đã hệ thống hóa nhiệm vụ và mục tiêu đến 2035 - 2050
Trong vai trò cơ quan chủ trì tham mưu và quản lý chuyên môn, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đóng vai trò trung tâm. Cục trưởng Huỳnh Tấn Đạt có mặt tại buổi đối thoại và trình bày rõ ràng: “Đề án là cơ sở pháp lý quan trọng để ngành trồng trọt và bảo vệ thực vật triển khai đồng bộ các mục tiêu, nhiệm vụ trong giai đoạn 2025 - 2030, với tầm nhìn đến năm 2050”.
Cục trưởng Huỳnh Tấn Đạt cho biết, tầm nhìn đến năm 2050 đặt mục tiêu 100% diện tích các loại cây trồng chủ lực áp dụng quy trình canh tác theo hướng giảm phát thải, đồng thời xây dựng dữ liệu số hóa về phát thải, tích hợp vào hệ thống giám sát quốc gia và phổ cập nhãn hiệu “Phát thải thấp”.
Đặc biệt, Cục trưởng khẳng định: “Ngành trồng trọt đặt mục tiêu đến năm 2035 sẽ góp phần giảm ít nhất 15% lượng phát thải khí nhà kính so với năm cơ sở 2020”. Đây là mục tiêu thách thức nhưng khả thi nếu có sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp quản lý, doanh nghiệp và người nông dân.
Đề án tập trung 6 nhóm nhiệm vụ và triển khai 7 nhóm giải pháp, từ chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp sinh thái, áp dụng gói kỹ thuật phát thải thấp, phát triển mô hình chuỗi giá trị, đến thiết lập hệ thống MRV - yếu tố đang được các tổ chức quốc tế đặc biệt quan tâm.
Vai trò của kế hoạch hành động: thêm “bản đồ đường đi” cho các địa phương
Bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, nhấn mạnh tính chất “định hướng - hướng dẫn, tổ chức thực thi” của Kế hoạch hành động triển khai Đề án. Bà cho biết: “Kế hoạch hành động xác định rõ nội dung công việc, thời hạn, tiến độ và trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị trong việc tổ chức triển khai, bảo đảm tính đồng bộ, kịp thời và thống nhất”.
Đáng chú ý, kế hoạch xác định 59 mô hình tại 34 tỉnh, thành phố, từ lúa, ngô, sắn, rau màu đến cây lâu năm, nông lâm kết hợp, tuần hoàn phụ phẩm, sản xuất than sinh học, chuyển đổi đất 2 lúa sang cây trồng cạn… Mỗi tỉnh sẽ triển khai 1-3 mô hình.
Điểm nổi bật trong phát biểu của bà Hương: “Việc triển khai phải đạt hiệu quả, nâng cao công tác quản lý, điều hành, đồng thời tăng cường kết nối giữa các đơn vị trong Bộ với địa phương, đối tác quốc tế và các cơ quan liên quan”.
Góc nhìn chuyên gia: “xương sống” cho giai đoạn mới của ngành trồng trọt
PGS, TS. Lê Quốc Doanh - nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT (trước đây), Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam cho rằng: Đề án trồng trọt giảm phát thải cùng Đề án nâng cao sức khỏe đất (ban hành tháng 10/2024) chính là hai “trục chính” mà toàn ngành phải dựa vào. PGS, TS. Lê Quốc Doanh nhấn mạnh: “Đề án trồng trọt giảm phát thải và Đề án nâng cao sức khỏe đất chính là ‘xương sống’ của ngành trồng trọt trong giai đoạn mới”.
Bằng kinh nghiệm thực tiễn, PGS.TS Lê Quốc Doanh khuyến nghị gói kỹ thuật cần tập trung vào cây trồng chủ lực, nơi hiệu quả lan tỏa cao và thuận lợi cho nhân rộng. Ông dẫn chứng: “Dự án VnSAT từng hỗ trợ tái canh cây lúa, cà phê rất hiệu quả… Từ nền tảng đó, Việt Nam đã phát triển thành Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp đang được triển khai tại ĐBSCL”.
Không chỉ dừng ở đó, ông cho rằng mô hình nông lâm kết hợp là xu hướng quốc tế và cần được nhân rộng hơn tại Việt Nam, nhất là khu vực Tây Bắc: “Mô hình không chỉ giúp giảm khí nhà kính mà còn cải thiện sinh kế, chống xói mòn đất và tăng khả năng hấp thụ carbon”.
Tín chỉ carbon - cơ hội mới nhưng đòi hỏi nền tảng pháp lý
Tổ chức quốc tế đánh giá cao hướng đi của Đề án. Ông Vũ Ngọc Châu - cán bộ cao cấp của ADB nhận định: “ADB đặc biệt quan tâm đến tín chỉ carbon, loại ‘hàng hóa mới’ có thể được tạo ra từ việc giảm phát thải trong sản xuất nông nghiệp”.
ADB sẵn sàng tham gia mua tín chỉ carbon nếu Việt Nam có cơ chế giao dịch rõ ràng và minh bạch. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh hạ tầng thủy lợi là yếu tố then chốt, nhất là tại ĐBSCL, nơi kỹ thuật “khô xen ướt” cần hệ thống điều tiết nước hiệu quả.
Tổ chức FAO cũng có đánh giá tích cực. Ông Nguyễn Song Hà cho biết: “Đề án sản xuất giảm phát thải trong trồng trọt là kết quả của một quá trình dài, khi Việt Nam đã và đang từng bước triển khai nhiều mô hình sản xuất bền vững trong suốt những năm qua”. FAO đang hỗ trợ chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp và phối hợp xây dựng các đề án về tài nguyên nước, sức khỏe đất.
Các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp: công nghệ sinh học, nông lâm kết hợp, tiết kiệm vật tư - những chìa khóa chiến lược
Bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam, nêu rõ hiệu quả của mô hình nông lâm kết hợp trong canh tác hồ tiêu: “Các vùng trồng đã giảm tối đa việc sử dụng vật tư đầu vào, đồng thời ứng dụng mô hình nông lâm kết hợp nhằm tăng khả năng hấp thụ carbon, góp phần giảm phát thải khí nhà kính”.
Đề án Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt đã góp phần nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản Việt Nam, tạo thuận lợi để các sản phẩm trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Thời gian qua, Hiệp hội đã khuyến khích các đơn vị, vùng trồng đẩy mạnh sản xuất đối với nhóm cây trồng lâu năm, trong đó có hồ tiêu và quế. Với cây hồ tiêu, các vùng trồng đã giảm tối đa việc sử dụng vật tư đầu vào, đồng thời ứng dụng mô hình nông lâm kết hợp nhằm tăng khả năng hấp thụ carbon, góp phần giảm phát thải khí nhà kính. Mô hình này không chỉ giúp nâng cao năng suất, chất lượng hồ tiêu mà còn bảo đảm yếu tố bền vững trong sản xuất.
“Cây hồ tiêu là cây trồng đặc thù, Việt Nam có nhiều lợi thế về thổ nhưỡng và khí hậu, do đó cần được phát triển theo hướng xanh hơn để tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường thế giới”, bà Liên nhấn mạnh.
Đại diện CropLife Việt Nam, ông Đặng Văn Bảo đưa ra ba nhóm công nghệ then chốt: thuốc bảo vệ thực vật sinh học; giống chuyển gen kháng sâu bệnh; cây trồng chỉnh sửa gen. Ông khẳng định: “Hiệp hội CropLife Việt Nam hoàn toàn ủng hộ định hướng, mục tiêu và các nhóm giải pháp mà Đề án đã đặt ra”.
CropLife Việt Nam đang tích cực thúc đẩy ba nhóm công nghệ trọng tâm có thể đóng góp trực tiếp cho mục tiêu giảm phát thải. Một là, các giải pháp và công cụ bảo vệ thực vật tiên tiến, bao gồm thuốc bảo vệ thực vật sinh học; thiết bị drone phun chính xác và phương thức quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Hai là, cây trồng công nghệ sinh học, đặc biệt là các giống chuyển gen kháng sâu bệnh được canh tác tại Việt Nam đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc giảm lượng nguyên liệu canh tác đầu vào như thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, công lao động; hạn chế năng lượng tiêu hao, qua đó khuyến khích canh tác không cày xới, giúp tăng hấp thu carbon trong đất. Ba là, cây trồng chỉnh sửa gen là hướng đi đầy tiềm năng, cho phép tạo ra giống cây trồng thích nghi cao với biến đổi khí hậu, chịu hạn, kháng sâu bệnh, giúp giảm nhu cầu đầu vào và nâng cao hiệu quả hấp thu carbon sinh học. Hiệp hội CropLife Việt Nam hoàn toàn ủng hộ định hướng, mục tiêu và các nhóm giải pháp mà Đề án đã đặt ra, đặc biệt là các nội dung về phát triển gói kỹ thuật canh tác giảm phát thải, thiết lập hệ thống MRV, và tăng cường hợp tác công - tư trong triển khai mô hình trồng trọt phát thải thấp.
Nền tảng kỹ thuật - pháp lý đã rõ, điều còn lại là tổ chức thực thi mạnh mẽ
Các ý kiến chuyên gia đều cho thấy Đề án giảm phát thải trong trồng trọt không chỉ là yêu cầu tất yếu mà còn là cơ hội lớn cho Việt Nam tái cấu trúc ngành nông nghiệp theo hướng hiện đại, sinh thái và bền vững. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung khẳng định: “Kết quả của hội nghị sẽ là cơ sở quan trọng để hoàn thiện và sớm ban hành kế hoạch, đưa Đề án vào thực tế”.
Từ nền tảng kỹ thuật, pháp lý đến sự đồng hành của các tổ chức quốc tế và hệ thống hiệp hội ngành hàng, Việt Nam đang có đầy đủ điều kiện để bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ hơn. Kỳ 1 khép lại với một thông điệp chung: muốn giảm phát thải bền vững, các cấp, các ngành và người nông dân cần hành động thống nhất và quyết tâm.
Khép lại kỳ 1, có thể thấy Đề án đã nhận được sự đồng thuận cao từ các nhà quản lý và chuyên gia, tạo nền tảng quan trọng để ngành trồng trọt bước vào giai đoạn giảm phát thải một cách thực chất và bền vững.
Trong số tới, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường kính mời bạn đọc đón xem Kỳ 2, với những chia sẻ từ các địa phương - nơi trực tiếp thực hiện các mô hình giảm phát thải, phản ánh rõ nét thực tiễn, kết quả bước đầu và những kiến nghị nhằm đưa Đề án vào cuộc sống hiệu quả hơn.
Biến đổi khí hậu đang gia tăng mức độ và tần suất hạn hán tại các vùng sản xuất lúa ở Việt Nam, khiến nông dân gặp khó khăn trong việc duy trì năng suất lúa ổn định. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu và khai thác các nguồn gen lúa địa phương có khả năng chịu hạn là một trong những giải pháp quan trọng. Nhằm đánh giá đa dạng di truyền và xác định các giống lúa chịu hạn, TS. Phạm Hùng Cương - Phó Giám đốc Trung tâm Tài nguyên thực vật, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cùng nhóm nghiên cứu đã thực hiện một nghiên cứu sâu rộng về 50 giống lúa địa phương lưu giữ tại Ngân hàng gen thực vật quốc gia. Bài phỏng vấn dưới đây với TS. Phạm Hùng Cương sẽ giúp độc giả hiểu rõ hơn về kết quả nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn của nó trong chọn tạo giống lúa chịu hạn.
Chiều 14/11, tại Hà Nội, Bộ Công Thương phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức Lễ trao “Giải thưởng Báo chí tuyên truyền về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả năm 2025”. Theo đó, năm nay giải Đặc biệt được trao cho loạt 2 bài: "Net Zero và những vấn đề đặt ra trong sử dụng tiết kiệm, hiệu quả năng lượng" của nhóm tác giả Báo Nhân Dân.
Trong dòng chảy lịch sử của dân tộc, Nông nghiệp và Môi trường là nền tảng có sứ mệnh quan trọng, trực tiếp góp phần phát huy nguồn lực to lớn từ tài nguyên thiên nhiên phong phú của đất nước như: Đất đai, nước, rừng, biển... và nguồn lực con người để kiến tạo sinh kế, bảo đảm đời sống cho nhân dân, phát triển kinh tế - xã hội, góp phần giữ vững độc lập, chủ quyền quốc gia.
Trong chuỗi bài viết kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường điện tử trân trọng giới thiệu bài viết: “Từ những con đê giữ nước đến nền quản trị rủi ro hiện đại: Dấu ấn của Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai” - câu chuyện về hành trình 80 năm kiên cường và sáng tạo của những người làm công tác phòng, chống thiên tai. Bằng trí tuệ, bản lĩnh và trách nhiệm, họ đã góp phần xây dựng nền quản lý rủi ro thiên tai hiện đại, chủ động và nhân văn, giữ bình yên cho nhân dân và phát triển bền vững cho đất nước.
Trải qua 80 năm hình thành và phát triển, ngành Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An đã không ngừng đổi mới, thích ứng với từng giai đoạn lịch sử. Hành trình ấy là minh chứng cho nỗ lực bền bỉ hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, hài hòa giữa sản xuất và bảo vệ môi trường.
