Giai đoạn 2021-2025 chứng kiến những bước tiến rất lớn trong giảm nghèo đa chiều và phát triển nông thôn mới. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo dự kiến cuối năm 2025 giảm còn 52,49% so với đầu kỳ, đời sống người dân được cải thiện rõ rệt; hạ tầng, sinh kế, dịch vụ xã hội cơ bản đều có bước chuyển mạnh mẽ. Bối cảnh phát triển mới, với yêu cầu tăng trưởng xanh, phát triển bao trùm và thích ứng khí hậu đang đặt ra những tiêu chí mới cho chuẩn nghèo giai đoạn 2026- 2030. Việc cập nhật chuẩn nghèo vì vậy không chỉ là yêu cầu kỹ thuật định kỳ, mà còn nhằm bảo đảm công cụ đo lường phù hợp thực tiễn và định hướng phát triển bền vững trong thập kỷ tới.
Cơ sở thực tiễn từ giai đoạn 2021-2025: Những thay đổi quan trọng cần ghi nhận
Theo báo cáo tổng kết của 02 Chương trình Mục tiêu Quốc gia (Nông thôn mới và giảm nghèo bền vững) cho thấy một bức tranh phát triển đồng bộ. Tỷ lệ hộ nghèo giảm ổn định và vượt mục tiêu, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn đa chiều giảm bình quân 1,03%/năm, đạt chỉ tiêu Quốc hội và Chính phủ giao; tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm bình quân 4,45%/năm; tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo dự kiến cuối năm 2025 giảm xuống 1,256 triệu hộ, đạt 52,49% mục tiêu giảm một nửa so với đầu kỳ.
Năng lực tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản được cải thiện mạnh mẽ. Các chương trình hạ tầng thiết yếu, y tế, giáo dục, nước sạch, thông tin, dinh dưỡng… đã được triển khai với quy mô lớn: Gần 2.600 công trình hạ tầng được đầu tư tại các địa bàn nghèo. Hơn 205.000 hộ dân tham gia mô hình sinh kế; 1,4 triệu lượt phụ nữ và trẻ em được hỗ trợ dinh dưỡng; 177.767 lao động nghèo, cận nghèo được đào tạo nghề; 134.000 lao động được kết nối việc làm thành công.
Chi phí sinh hoạt tối thiểu và cấu trúc chi tiêu hộ gia đình thay đổi rõ rệt. Dữ liệu thu nhập cho thấy: Thu nhập bình quân khu vực nông thôn năm 2024 đạt 54 triệu đồng/người/năm, dự kiến năm 2025 đạt 58 triệu đồng/người/năm. Mức sống tối thiểu đã thay đổi đáng kể, đặc biệt tại các đô thị và khu vực chịu tác động khí hậu.
Yêu cầu tăng trưởng xanh và thích ứng khí hậu trở thành trọng tâm chính sách
Thiết nghĩ, giai đoạn tới, phát triển nông thôn, giảm nghèo, tăng trưởng xanh được đặt trong một khung thống nhất, tiết kiệm năng lượng, sử dụng nước sạch bền vững, tiếp cận hạ tầng chống chịu khí hậu, chuyển dịch sang sinh kế xanh… Những biến động này đòi hỏi chuẩn nghèo phải được cập nhật tương thích để phản ánh đúng mức sống và khả năng chống chịu của hộ dân.
Cần cập nhật chuẩn nghèo 2026-2030 vì mức sống tối thiểu tăng và khác biệt vùng miền ngày càng rõ. Vì vậy, thu nhập và chi tiêu thiết yếu biến đổi theo vùng miền, theo đô thị - nông thôn và theo chi phí sinh hoạt khu vực tăng mạnh những năm gần đây. Chuẩn nghèo mới cần phản ánh tốt hơn: sự khác biệt về chi phí nhà ở, y tế, năng lượng; nhu cầu triển khai chuyển đổi số; yêu cầu hội nhập thị trường lao động mới.
Năng lực chống chịu khí hậu trở thành một điểm quan trọng của nghèo đa chiều. Các vùng miền núi, ven biển, hải đảo đang chịu tác động nặng nề của thiên tai, xâm nhập mặn, sạt lở, hạn hán. Khả năng tiếp cận: nước sạch ổn định, hạ tầng an toàn, năng lượng sạch, sinh kế thích ứng… trở thành yếu tố then chốt quyết định nguy cơ tái nghèo.
Thị trường lao động thay đổi, đòi hỏi năng lực mới. Số lượng lao động nghèo được đào tạo nghề và kết nối việc làm tăng mạnh, cho thấy nhu cầu đưa các chỉ báo về kỹ năng số, khả năng chuyển đổi nghề, cơ hội tiếp cận thị trường lao động bền vững vào trong thang đo nghèo.
Xu hướng quốc tế hướng tới "nghèo về khả năng". Nhiều quốc gia đang bổ sung yếu tố môi trường, năng lực tham gia kinh tế xanh, tiếp cận hạ tầng số, điều kiện khí hậu an toàn như các thành tố đo lường nghèo đa chiều.
Đôi điều gợi ý để tiếp tục hoàn thiện chuẩn nghèo 2026- 2030
Điều chỉnh ngưỡng thu nhập phù hợp mức sống tối thiểu mới. Dựa trên dữ liệu khảo sát mức sống, cần tính toán lại chi phí sinh hoạt thiết yếu theo vùng miền, phản ánh đúng chi phí nhà ở, chăm sóc sức khỏe, năng lượng và chi phí liên quan khí hậu.
Bổ sung nhóm chỉ báo gắn với tăng trưởng xanh và môi trường. Có thể xem xét đưa vào chuẩn nghèo các chỉ báo mới như: mức độ tiếp cận năng lượng sạch, khả năng sử dụng nước bền vững, vị trí nhà ở trong vùng rủi ro khí hậu, mức độ tổn thương sinh kế trước thiên tai.
Tăng trọng số cho khả năng chống chịu rủi ro. Từ kinh nghiệm BĐKH giai đoạn vừa qua, chuẩn nghèo có thể bổ sung đánh giá: khả năng dự phòng, độ an toàn của nhà ở, mức độ phụ thuộc vào sinh kế dễ tổn thương.
Đưa chuyển đổi số và kỹ năng mới vào đánh giá thiếu hụt dịch vụ xã hội. Phù hợp mục tiêu đến 2030 của Chương trình: chuyển đổi số trong dịch vụ công, thị trường lao động số hóa, yêu cầu kỹ năng số tối thiểu của người lao động nông thôn.
Tăng cường tích hợp dữ liệu đa ngành. Để chuẩn nghèo mới sát thực hơn, cần liên kết dữ liệu: dân cư, việc làm, thiên tai - khí hậu, giáo dục - y tế. Điều này phù hợp với định hướng tăng cường chuyển đổi số và quản trị đa mục tiêu mà chương trình giai đoạn 2026- 2030 đặt ra.
Chuẩn nghèo là công cụ quan trọng để định hướng chính sách an sinh và đầu tư xã hội. Trong bối cảnh tăng trưởng xanh, chuyển đổi số và tác động ngày càng phức tạp của khí hậu, việc cập nhật chuẩn nghèo giai đoạn 2026- 2030 là bước đi cần thiết nhằm: phản ánh đúng mức sống tối thiểu và nhu cầu thiết yếu mới của hộ dân, giúp nhận diện nhóm dễ bị tổn thương một cách chính xác hơn, tạo nền tảng cho chính sách giảm nghèo bao trùm và bền vững, hỗ trợ người dân chủ động tham gia vào quá trình phát triển xanh của đất nước.
Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Đỗ Văn Yên đề nghị bổ sung chỉ tiêu đo lường về tỷ lệ người dân tiếp cận dịch vụ số, hạ tầng số tại nông thôn và vùng dân tộc thiểu số, nhằm phù hợp với định hướng chuyển đổi số quốc gia. Qua đó tăng tính bền vững của thoát nghèo và tăng thu nhập của người dân.
Những hỗ trợ thiết yếu như lương thực, vật liệu sửa chữa nhà cửa hay các khoản vay ưu đãi đã góp phần quan trọng giúp nhiều hộ nghèo vượt qua giai đoạn khó khăn. Tuy vậy, trong bối cảnh nền kinh tế chuyển dịch mạnh mẽ và yêu cầu về sinh kế bền vững ngày càng cao, giảm nghèo không chỉ dừng ở việc đáp ứng nhu cầu trước mắt. Quan trọng hơn, người dân cần được tạo điều kiện để phát huy năng lực của chính mình, chủ động nắm bắt cơ hội việc làm, thích ứng với chuyển đổi xanh và từng bước nâng cao mức sống một cách ổn định, lâu dài.
Năm 2025, một năm được đánh giá “đặc biệt khắc nghiệt” về thiên tai tại Việt Nam đã ghi nhận hơn 409 người chết hoặc mất tích, cùng hàng trăm người bị thương sau loạt bão, lũ và sạt lở và thiệt hại kinh tế sơ bộ vượt 85.000 tỷ đồng. Đối với nhiều hộ nghèo ở vùng núi, ven biển hay nông thôn, sinh kế thường gắn với con trâu, sào ruộng hay ngôi nhà nhỏ vốn là tài sản tích góp sau nhiều năm có thể bị cuốn trôi chỉ trong một đêm. Một cú sốc thiên tai như vậy đủ để xóa sạch những thành quả vươn lên sau cả chục năm giảm nghèo, đặt ra thách thức to lớn cho mục tiêu giảm nghèo bền vững..
Việt Nam đã đạt được những thành tựu ấn tượng trong công tác giảm nghèo giai đoạn 2021-2025, với tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh từ 4,4% xuống còn 1,3%. Mặc dù những kết quả này phản ánh sự chuyển mình tích cực, nhưng vẫn còn nhiều thách thức phía trước, đặc biệt là duy trì sinh kế bền vững cho những hộ nghèo mới thoát nghèo. Năm 2026 đánh dấu bước ngoặt quan trọng, khi Việt Nam tiếp tục nỗ lực giảm nghèo và hướng đến mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau,” thông qua các chiến lược phát triển sinh kế và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân.
Từ một loại cây rừng quen thuộc, cây mét đang trở thành “cứu cánh” kinh tế, mở ra hướng thoát nghèo bền vững cho nhiều hộ đồng bào miền núi các xã Tương Dương, Tam Thái, Tam Quang của tỉnh Nghệ An.
