Quy định kiểm soát vi nhựa tại một số quốc gia trên thế giới

Vi nhựa là những mảnh nhựa nhỏ được tìm thấy trong môi trường, có đường kính nhỏ hơn 5 mm. Các hạt vi nhựa có thể được sản xuất chủ động ở kích thước nhỏ có trong các sản phẩm mỹ phẩm, kem đánh răng, chất làm sạch,... hoặc hình thành từ quá trình phá hủy các mảnh nhựa lớn hơn trong môi trường.

Ảnh minh họa

Đây là loại rác thải có thể gây ô nhiễm môi trường sống, đặc biệt là đối với các đại dương, gây nguy hại cho các loài động vật dưới nước và gây ra nhiều tác hại đối với sức khỏe con người. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra, ô nhiễm vi nhựa là một vấn đề lớn vì các hạt này quá nhỏ, không phân hủy sinh học, có khả năng tích lũy trong môi trường và cơ thể sinh vật. Trước những tác động tiêu cực của vi nhựa đến môi trường và sức khỏe con người, các nước trên thế giới đã xây dựng các quy định để kiểm soát và khống chế nguồn phát sinh vi nhựa.

Quy định kiểm soát vi nhựa của một số quốc gia trên thế giới

Tại Na Uy: Vào tháng 3/2017, Bộ Khí hậu và Môi trường Na Uy đã yêu cầu Tổng cục Môi trường báo cáo về một loạt các biện pháp mới nhằm giảm thiểu rác thải ở biển và vi nhựa. Na Uy đang đẩy mạnh các nỗ lực nhằm giảm lượng vi nhựa trong đại dương và dự định nhắm vào các nguồn quan trọng nhất của loại ô nhiễm này. Các biện pháp hiện đang được thúc đẩy với sự hợp tác của các cơ quan Chính phủ và đối thoại với các bên liên quan. Trọng tâm chính sẽ là các nguồn vi nhựa trên đất liền bao gồm hao mòn lốp xe ô tô, cỏ nhân tạo, sơn và hàng dệt may. Chính phủ cũng đang xem xét mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất đối với một số nhóm sản phẩm như ngư cụ và các dạng thiết bị bằng nhựa khác được sử dụng trong ngành đánh bắt và nuôi trồng thủy sản. Đây là một trong những nguồn phát sinh rác thải trên biển ở Na Uy, do đó các chương trình mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất đối với các nhóm sản phẩm này hiện đang được xem xét.

Tại Anh: Hiệp hội Nhựa Vương quốc Anh đã công bố Lộ trình thực hiện đến năm 2025 vào ngày 15/11/2018. Tài liệu nhằm mục đích hướng dẫn giúp các bên giảm tiêu thụ các sản phẩm nhựa sử dụng một lần và tái sử dụng vật liệu lâu hơn.

Lệnh cấm sản xuất các sản phẩm chứa vi nhựa có hiệu lực vào tháng 1/2018, sau đó lệnh cấm bán các sản phẩm có chứa vi nhựa đã có hiệu lực vào tháng 6 cùng năm. Các quy định nghiêm cấm việc sử dụng vi nhựa như một thành phần trong sản xuất các sản phẩm chăm sóc cá nhân và bán bất kỳ sản phẩm nào có chứa vi nhựa.

Tại Ấn Độ: Ấn Độ sản xuất khoảng hơn 25.000 tấn chất thải nhựa mỗi ngày, trong đó 10.000 tấn nằm trong các bãi chôn lấp hoặc bị vứt bỏ một cách ngẫu nhiên. Từ việc cấm nhựa đến làm sạch các bãi biển, vấn đề ô nhiễm nhựa đang được đấu tranh ở nhiều cấp độ khác nhau, từ chính phủ, tổ chức phi chính phủ đến từng cá nhân trên khắp Ấn Độ. Một số bang của Ấn Độ đã cấm hoặc quy định việc sử dụng nhựa, nhưng Ấn Độ vẫn gặp nhiều khó khăn để quản lý lượng chất thải nhựa khổng lồ. Đối với vi nhựa và sự hiện diện của chúng trong các quy định về hàng tiêu dùng vẫn đang được xây dựng và phát triển. Tòa án Xanh Quốc gia vào tháng 1/2017 đã yêu cầu Liên minh Chính phủ để kiểm tra vi nhựa trong các thương hiệu mỹ phẩm hàng đầu. Cục Tiêu chuẩn Ấn Độ (BIS) đã phân loại vi nhựa là “không an toàn” để sử dụng trong các sản phẩm mỹ phẩm và bị cấm sử dụng trong mỹ phẩm vào tháng 10/2017, và được triển khai thi hành vào năm 2020.

Tại Đài Loan: Đài Loan có tiến trình 12 năm để loại bỏ bốn loại nhựa sử dụng một lần - cốc đựng đồ uống mang đi, ống hút, túi mua sắm và bộ đồ ăn dùng một lần. Ví dụ, vào năm 2020, ống hút nhựa miễn phí sẽ bị cấm tại tất cả các cơ sở thực phẩm và đồ uống; từ năm 2025, ống hút nhựa sẽ bị cấm và khách hàng sẽ phải trả tiền phí sử dụng chúng; vào năm 2030, việc sử dụng ống hút nhựa tại tất cả các cơ sở ở Đài Loan sẽ bị cấm. Đối với vi nhựa, từ ngày 1/1/2018, Chính phủ đã ra lệnh cấm sản xuất các mặt hàng mỹ phẩm và hóa mỹ phẩm chăm sóc cá nhân có chứa các hạt vi nhựa; từ ngày 1/7/2018 lệnh cấm không được bán các mặt hàng mỹ phẩm và hóa mỹ phẩm chăm sóc cá nhân (trong đó bao gồm cả kem tẩy tế bào chết, kem đánh răng) có chứa các hạt vi nhựa thuộc 6 danh mục lớn bắt đầu có hiệu lực.

Tại Australia: Chính phủ và ngành công nghiệp đã bắt đầu hành động để giảm tác động của vi nhựa lên môi trường biển (NSW EPA 2016). Vi nhựa đã được tìm thấy trong hơn 100 sản phẩm chăm sóc cá nhân trên thị trường (NSW EPA 2016). Sự hiện diện của vi nhựa trong các sản phẩm mỹ phẩm đã thúc đẩy Australia ban hành quy định pháp luật để giảm sản xuất và tiêu thụ vật liệu nhựa, giảm tác động xấu đến môi trường và rủi ro sức khỏe con người. Cộng đồng Canada đã thông qua luật cấm sản xuất sản phẩm chứa vi nhựa vào tháng 6/2017. Nhóm công tác của Australia về vi nhựa được thành lập để tìm kiếm thỏa thuận tự nguyện loại bỏ vi nhựa từ ngành công nghiệp đến các sản phẩm chăm sóc cá nhân, mỹ phẩm hay các sản phẩm làm sạch (Hội đồng Liên minh châu Âu 2014; Hội đồng lập pháp bang Ontario 2015; EPA EPA 2016).

Tại Bỉ: Năm 2015, Chính phủ liên bang đã đánh giá và ngăn chặn sự phát thải của hạt vi mô tổng hợp ra môi trường (vi nhựa thứ cấp). Bộ trưởng Bộ Năng lượng, Môi trường và Phát triển bền vững Liên bang và đại diện của Hiệp hội Bỉ và Luxembourg về sản xuất và phân phối mỹ phẩm, sản phẩm làm sạch và bảo trì, chất kết dính, chất bịt kín, chất diệt khuẩn và aerosol đang ký kết một thỏa thuận để loại bỏ dần các hạt vi nhựa từ một loạt các sản phẩm tiêu dùng. Mục đích chính của bản dự thảo thỏa thuận là ban hành lệnh cấm hoàn toàn các hạt nhựa nhỏ trong tất cả các sản phẩm mỹ phẩm và kem đánh răng vào năm 2019.

Ngoài ra, rất nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng quy định để hạn chế phát sinh vi nhựa trong môi trường như: Luật liên bang của Mỹ Microbead-Free Waters Act năm 2015 cấm việc xây dựng và phân phối các mỹ phẩm tẩy rửa, đặc biệt là kem đánh răng có chứa vi nhựa. Ngày 18/1/2019, Cơ quan Quản lý Hóa chất Liên minh châu Âu (ECHA) cũng đã đề xuất cấm các hãng sản xuất bổ sung các hạt vi nhựa vào các sản phẩm như mỹ phẩm, chất tẩy và phân bón nông nghiệp tại EU vào năm 2020 như một biện pháp chống ô nhiễm môi trường. Một số quốc gia khác đã cấm sử dụng vi nhựa trong một số sản phẩm - đặc biệt là trong mỹ phẩm làm sạch, bao gồm: Canada, Pháp, New Zealand, Thụy Điển, Ireland, Ấn Độ và Thái Lan.

Kinh nghiệm cho Việt Nam

Qua rà soát, tổng hợp, có thể thấy rằng, nhìn chung các nước trên thế giới đã quan tâm, xây dựng và ban hành các quy định về kiểm soát vi nhựa. Có thể thấy, quy định của các quốc gia trên thế giới đang hướng tới kiểm soát hoạt động sản xuất, tiêu dùng và thải bỏ các sản phẩm chứa vi nhựa để ngăn ngừa việc phát tán rộng rãi chất này ra môi trường. Đó có thể là các quy định cấm sử dụng sản phẩm chứa vi nhựa, hoặc các cơ chế khuyến khích sử dụng, tiêu dùng sản phẩm không chứa vi nhựa, hoặc đánh thuế vào hàng hóa là nhựa sử dụng một lần,...

Vi nhựa được tìm thấy ở mọi nơi: Trong không khí, đất, sông hồ, biển và có tác động đối với cả sức khỏe con người và các loài sinh vật. Việc giải quyết vấn đề ô nhiễm vi nhựa cần tập trung vào: Kiểm soát nguồn phát sinh và khắc phục, làm sạch để loại bỏ vi nhựa đã có trong môi trường.

Tại Việt Nam, lượng chất thải nhựa và túi ni-lông của cả nước chiếm khoảng 10-12% chất thải rắn sinh hoạt, ước tính khoảng 2,6-2,8 triệu tấn rác thải nhựa phát sinh trong năm 2019, một lượng lớn trôi nổi trên sông, hồ, vùng đất ngập nước cửa sông, ven biển. Nhận thức được nguy cơ đối với môi trường của rác thải nhựa, Nhà nước đã ban hành các văn bản quy định về quản lý chất thải nhựa nói chung. Vi nhựa mới bước đầu được đề cập trong Luật BVMT năm 2020 và Chỉ thị số 33/CT-TTG ngày 20/8/2020 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa, Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030,… tuy nhiên, chưa có những quy định cụ thể.

Để kiểm soát ô nhiễm vi nhựa, có rất nhiều biện pháp được áp dụng từ phòng ngừa, giảm thiểu phát sinh vi nhựa, chất thải nhựa đến xử lý chất thải nhựa. Về cơ bản, giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu phát sinh vi nhựa tập trung vào hai đối tượng là người sản xuất và người tiêu dùng hay cung và cầu.

Để có thể phòng ngừa, giảm thiểu phát sinh và xử lý vi nhựa, trong thời gian tới, Việt Nam cần xem xét, xây dựng bổ sung các quy định cụ thể về quản lý vi nhựa trong các văn bản quy phạm pháp luật như kinh nghiệm mà nhiều quốc gia trên thế giới đã thực hiện.

        LÊ THỊ NHUNG

          Viện Khoa học Môi trường

          NGUYỄN THỊ NGỌC ANH

          Viện Chiến lược, chính sách tài nguyên và môi trường