Trước yêu cầu đổi mới mô hình quản lý, nâng cao hiệu quả hoạt động và thích ứng với biến đổi khí hậu, Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Bắc Nam Hà (Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà) đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp về tài chính, tổ chức và công nghệ, hướng tới mô hình doanh nghiệp công ích hiện đại, vận hành bền vững.
LTS: Từ bao đời nay, thủy lợi đã gắn bó mật thiết với đời sống người dân khu vực phía Bắc Việt Nam. Những con đê trầm mặc chạy dài bên bờ Sông Hồng, những kênh mương len lỏi giữa cánh đồng lúa, những hồ chứa nước nằm yên bình giữa núi rừng,… tất cả tạo nên một Hệ thống “mạch máu” nuôi dưỡng sản xuất nông nghiệp, bảo đảm sinh kế cho hàng chục triệu người dân.
Bước sang thời kỳ đổi mới và hội nhập, thủy lợi không chỉ dừng ở nhiệm vụ cung cấp nước tưới tiêu, tiêu thoát lũ mà còn giữ vai trò trọng yếu trong điều tiết nguồn nước, phòng chống thiên tai, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trước áp lực dân số gia tăng, nhu cầu phát triển công nghiệp và đô thị, cùng những tác động ngày càng khốc liệt của thời tiết cực đoan, các Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc đang đứng trước nhiều thách thức lớn như tình trạng lấn chiếm các công trình thuỷ lợi; vấn nạn xả rác, chất thải xuống các tuyến kênh mương; ô nhiễm nguồn nước từ các hoạt động sản xuất công nghiệp và dân sinh chưa được xử lý; mực nước các dòng sông và hồ đập xuống thấp vào mùa khô do biến đổi khí hậu; diện tích tưới ngày càng thu hẹp trong khi hệ số tiêu ngày càng tăng lên. Đặc biệt là cơ chế giá dịch vụ thủy lợi còn nhiều bất cập, chưa phản ánh đúng chi phí thực tế của hoạt động thuỷ nông đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác quản lý và vận hành các hệ thống công trình thuỷ lợi ở miền Bắc,…
Tuyến bài “Hệ thống công trình thủy lợi miền Bắc trước thách thức mới” sẽ đưa bạn đọc đi sâu tìm hiểu thực trạng, những thành tựu và tồn tại, khó khăn của các Hệ thống thủy lợi ở vùng đồng bằng Sông Hồng, trung du và miền núi phía Bắc; lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, các nhà quản lý, chuyên gia; đồng thời cùng bàn giải pháp để quản lý và vận hành hiệu quả Hệ thống các công trình thuỷ lợi nhằm phục vụ cho phát triển kinh tế và dân sinh, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Cơ chế tài chính công ích trước yêu cầu đổi mới
Ông Nguyễn Văn Dũng, Chủ tịch Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Bắc Nam Hà cho biết Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà có nhiệm vụ đảm bảo nguồn nước tưới – tiêu, phục vụ dân sinh, sản xuất nông nghiệp và công nghiệp cho 8 huyện, thành phố thuộc hai tỉnh Nam Đinh và Hà Nam (cũ) gồm: Ý Yên, Vụ Bản, Mỹ Lộc và thành phố Nam Định; Lý Nhân, Bình Lục, Thanh Liêm và thành phố Phủ Lý.
Hiện nay, Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà đang quản lý 12 cụm công trình đầu mối trạm bơm điện lớn và vừa, với 104 tổ máy bơm có lưu lượng từ 4.000 đến 32.000 m³/giờ, 21 cống qua đê cấp I, 2 âu thuyền và hơn 130 km kênh trục chính. Nhờ hệ thống này, mỗi năm Công ty cung cấp nước tưới, tiêu cho hơn 180.000 ha đất nông nghiệp và phục vụ trên 1,2 triệu người dân các khu, cụm công nghiệp tập trung và các cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp trong vùng; tiêu nước bằng động lực chống ngập úng cho khoảng 100.261 ha tổng diện tích mặt bằng trong hệ thống; duy trì dòng chảy trên các kênh trục chính trong hệ thống, giảm thiểu ô nhiễm và cải thiện môi trường sinh thái cho địa bàn 36 xã, phường thuộc tỉnh Ninh Bình (trước đây là 8 huyện thành phố thuộc tỉnh Nam Định và Hà Nam cũ).
Năm 1960 vùng đồng chiêm trũng phía bắc tỉnh Nam Hà (gồm 2 tỉnh Nam Định và Hà Nam cũ) nay là tỉnh Ninh Bình được Nhà nước quy hoạch, đầu tư xây dựng hệ thống công trình thủy lợi Bắc Nam Hà gồm 6 trạm bơm điện (Cốc Thành, Cổ Đam, Hữu Bị, Vĩnh Trị I, Như Trác, Nhâm Tràng) và hệ thống cống, đập, kênh mương.
Cuối năm 1972, sau khi hoàn thành việc đầu tư xây dựng hệ thống công trình thủy lợi, UBND tỉnh Nam Hà (cũ) thành lập Công ty khai thác công trình thủy lợi I Nam Hà để quản lý, vận hành thống công trình thủy lợi 6 trạm bơm điện lớn tưới, tiêu chủ động cho trên 59.000 ha đất nông nghiệp, tiêu úng cho khoảng 85.326 ha diện tích mặt bằng trong khu vực theo nhiệm vụ quy hoạch được Bộ Thủy lợi (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phê duyệt.
Theo Quyết định số 84/1999/QĐ-BNN-TCCB ngày 22/5/1999 và Quyết định số 102/QĐ-BNN-TCCB ngày 05/7/1999 của Bộ Nông nghiệp và PTNT về việc phân cấp quản lý hệ thống thủy nông Bắc Nam Hà và tiếp nhận công ty Khai thác công trình thủy lợi I Nam Hà, từ ngày 01/7/1999 Công ty được đổi tên thành Công ty Khai thác công trình thủy lợi Bắc Nam Hà và trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) quản lý.
Tuy nhiên, do đặc thù hoạt động theo cơ chế công ích, nguồn tài chính của đơn vị phụ thuộc phần lớn vào ngân sách nhà nước. Trong khi đó, chi phí điện năng, vật tư và bảo trì thiết bị tăng nhanh, còn khung giá dịch vụ thủy lợi hiện hành vẫn áp dụng theo mức giá năm 2012, khiến việc cân đối nguồn lực gặp nhiều khó khăn.
Theo báo cáo năm 2025, chi phí điện và bảo trì chiếm tới hơn 70% tổng chi thường xuyên, trong khi kinh phí cấp bù từ ngân sách chưa theo kịp thực tế.
Tinh gọn bộ máy, hoàn thiện cơ chế quản lý và giá dịch vụ
Trước yêu cầu đổi mới toàn diện, Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà đã chủ động tái cơ cấu bộ máy tổ chức theo hướng tinh gọn, hiệu quả và chuyên nghiệp hơn. Từ hơn 500 lao động trước đây, hiện công ty chỉ còn 352 người nhưng vẫn bảo đảm tiến độ vận hành và chất lượng phục vụ. Việc sáp nhập, phân cấp lại các phòng, đội sản xuất đã giúp giảm đầu mối trung gian, rút ngắn quy trình điều hành, đồng thời tiết kiệm đáng kể chi phí nhân lực, ông Nguyễn Văn Dũng - Chủ tịch Công ty cho biết.
Cùng với đó, Công ty cũng ban hành đồng bộ hệ thống quy chế quản trị nội bộ, từ lập kế hoạch, dự toán, đấu thầu đến thanh quyết toán, bảo trì công trình. Nhờ áp dụng chặt chẽ các quy định này, Công ty đã nâng cao tính minh bạch trong quản lý tài chính, đảm bảo mọi hoạt động chi tiêu đều được kiểm soát rõ ràng, đúng quy trình.
Đặc biệt, đơn vị đã kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Bộ Tài chính xem xét điều chỉnh khung giá dịch vụ công ích thủy lợi cho phù hợp với mặt bằng chi phí hiện hành, đồng thời ban hành định mức dự toán bảo trì thiết bị cơ điện để tạo căn cứ cho công tác sửa chữa, thay thế, nâng cấp hệ thống trạm bơm.
Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà đã chủ động mở rộng các nguồn thu hợp pháp, bao gồm: dịch vụ tiêu thoát nước cho khu công nghiệp (300–500 triệu đồng/năm), thu vận tải phí qua âu thuyền (50–80 triệu đồng/năm) và khai thác hiệu quả quỹ đất, nhà xưởng (100–150 triệu đồng/năm).
Những nguồn thu này tuy không lớn nhưng góp phần quan trọng giúp đơn vị duy trì ổn định tài chính, đồng thời thể hiện tư duy tự chủ, năng động trong quản lý nguồn lực công ích.
Không chỉ vậy, doanh nghiệp cũng đề xuất áp dụng cơ chế đặt hàng – giao nhiệm vụ theo sản phẩm đầu ra thay cho cơ chế cấp phát ngân sách truyền thống. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể chủ động hơn trong kế hoạch tài chính, khuyến khích tiết kiệm năng lượng và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.
Theo ông Nguyễn Văn Dũng, cơ chế tài chính cần được đổi mới theo hướng linh hoạt hơn, phản ánh đúng giá trị chi phí thực tế, để các doanh nghiệp công ích thuỷ lợi có thể chủ động duy trì hoạt động và tái đầu tư hiện đại hóa hạ tầng.
Hiện đại hóa hạ tầng, chuyển đổi số toàn diện
Song song với đổi mới cơ chế tài chính, Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà coi hiện đại hóa và chuyển đổi số là bước đi tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả vận hành và giảm chi phí sản xuất.
Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà đã triển khai hệ thống SCADA giám sát, điều khiển tự động tại 12 trạm bơm đầu mối, giúp quản lý, theo dõi và điều chỉnh lưu lượng nước, mực nước và tình trạng máy móc theo thời gian thực. Nhờ đó, việc vận hành được thực hiện chính xác, kịp thời, hạn chế tối đa rủi ro và tiết kiệm đáng kể chi phí điện năng.
Đơn vị cũng đã số hóa toàn bộ hồ sơ, bản vẽ, dữ liệu kỹ thuật công trình, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung phục vụ quản lý, vận hành và bảo trì.
Bên cạnh đó, Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà đang áp dụng phần mềm quản trị doanh nghiệp thông minh (ERP) nhằm kết nối thông tin giữa các phòng ban, giúp việc điều hành được linh hoạt, minh bạch và hiệu quả hơn. Song song với công tác kỹ thuật, đơn vị còn chú trọng đào tạo, bồi dưỡng năng lực số cho đội ngũ cán bộ, kỹ sư và nhân viên vận hành, bảo đảm con người thích ứng nhanh với công nghệ mới.
Đến nay, Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà đã được Bộ Nông nghiệp và PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phê duyệt phương án bảo vệ công trình 12 trạm bơm đầu mối; hoàn thành cắm mốc và bàn giao cho địa phương phối hợp quản lý mốc chỉ giới phạm vi bảo vệ công trình 12 trạm bơm đầu mối, 8,5 km kênh tưới chính Hữu Bị, 27 km kênh tiêu chính (Tiên Hương, Sông Chanh, Như Trác).
Hiện nay, Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà cũng đang triển khai lập phương án cắm mốc chỉ giới 5 tuyến kênh trục chính còn lại. Đồng thời đã hoàn thành việc lập, phê duyệt, ban hành Quy trình bảo trì công trình đầu mối 12 trạm bơm điện; thường xuyên tổ chức bảo trì công trình, máy móc thiết bị đúng quy trình, tiêu chuẩn đảm bảo an toàn phục vụ tốt sản xuất nông nghiệp và phòng chống thiên tai; tổ chức kiểm tra, phối hợp với chính quyền địa phương xử lý kịp thời các trường hợp vi phạm công trình thuỷ lợi và nguồn xả thải gây ô nhiễm nguồn nước.
Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ hoàn thiện chuyển đổi số toàn diện, trong đó 90% trạm bơm đầu mối được điều khiển tự động, dữ liệu vận hành được cập nhật trực tuyến và sử dụng công cụ phân tích thông minh để hỗ trợ ra quyết định. Đơn vị cũng hướng tới giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, tăng cường dịch vụ thủy lợi cho công nghiệp và dân sinh, mở rộng hợp tác với các viện nghiên cứu để áp dụng công nghệ, vật liệu mới nhằm tăng tuổi thọ công trình.
Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà xác định chiến lược phát triển là xây dựng mô hình doanh nghiệp thủy lợi thông minh, tiết kiệm năng lượng, an toàn và thân thiện với môi trường. Trong kỷ nguyên số, doanh nghiệp công ích không chỉ thực hiện nhiệm vụ phục vụ cộng đồng, mà còn phải hoạt động hiệu quả, minh bạch và thích ứng linh hoạt với những biến động kinh tế – xã hội.
Thực tiễn tại Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà cho thấy, cơ quan quản lý cần sớm hoàn thiện cơ chế giá dịch vụ thủy lợi, ban hành định mức bảo trì thiết bị cơ điện, đồng thời tạo điều kiện để đơn vị tiếp cận nguồn vốn chuyển đổi số.
Những giải pháp này không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực công, mà còn khẳng định vai trò của các đơn vị cung ứng dịch vụ công ích thủy lợi như một trụ cột quan trọng trong phát triển nông nghiệp bền vững, hiện đại và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Hình ảnh một số công trình thuộc Hệ thống thuỷ lợi Bắc Nam Hà:
Bài 11: Hệ thống thuỷ lợi Phú Thọ - Đối mặt với công trình xuống cấp và giá dịch vụ thấp
>>>>>> Xin vui lòng xem thêm:
- Bài 8: Hệ thống thủy lợi Hưng Yên - Nỗ lực thích ứng trước thách thức mới
- Bài 7: Ô nhiễm nguồn nước tưới ở Xí nghiệp thủy lợi Như Quỳnh
- Bài 6: Hệ thống thủy lợi Bắc Sông Thương - Công trình xuống cấp, cần vốn đầu tư để bảo đảm an toàn
- Bài 5: Hệ thống thuỷ lợi Mỹ Thành - Nhiều kênh mương xuống cấp, đổ vỡ
Với truyền thống đoàn kết cộng đồng, chính sách đối ngoại cởi mở, cùng phương châm đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế, các quốc gia đều là bạn, lợi ích hài hòa, rủi ro cùng chia sẻ, Việt Nam đã và đang xây dựng nền tảng vững chắc để cộng đồng thực sự trở thành trung tâm của quá trình phát triển kinh tế xanh, thân thiện với môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Lĩnh vực nông, lâm, thủy sản của Việt Nam đã chuyển mạnh từ sản xuất tự cung tự cấp sang nhóm ngành xuất khẩu chủ lực, hiện có mặt tại gần 200 quốc gia với kim ngạch tăng trưởng ấn tượng. Bài phân tích làm rõ tiềm năng, thách thức về chất lượng và chuỗi giá trị, đồng thời đề xuất các giải pháp công nghệ, xây dựng thương hiệu và đa dạng hóa thị trường, hướng đến mục tiêu phát triển đến năm 2030.
Trong bối cảnh nông nghiệp bước vào giai đoạn chuyển đổi xanh, số hóa và hội nhập sâu rộng, Việt Nam đòi hỏi một mô hình đào tạo hiện đại và lực lượng nhân lực nông nghiệp chuyên nghiệp để đáp ứng yêu cầu của chuỗi giá trị xanh.
Thanh Hóa tận dụng lợi thế diện tích rừng lớn, kết hợp dự án thí điểm lúa, mía và ERPA để trở thành địa phương tiên phong tạo nguồn tín chỉ carbon. Những mô hình này không chỉ góp phần giảm phát thải và nâng cao thu nhập cho nông dân mà còn giúp tỉnh hướng tới nền kinh tế xanh, sẵn sàng tham gia thị trường carbon trong nước và quốc tế.
Thanh Hóa đang bước vào giai đoạn nước rút trong cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU), khi đoàn thanh tra Ủy ban châu Âu (EC) chuẩn bị sang Việt Nam lần thứ 5. Với quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc đồng bộ của các cấp và nỗ lực đổi mới trong quản lý, địa phương này đang hoàn thiện những mắt xích cuối để tự tin đón đoàn kiểm tra.
