Phát biểu tại Lễ khai mạc Festival OCOP Việt Nam 2025, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng khẳng định: “OCOP không chỉ là sản phẩm mà là kết tinh của đất, của người, của văn hóa Việt Nam qua rất nhiều thế hệ”. Thông điệp này không dừng lại ở ý nghĩa biểu trưng, mà phản ánh một cách tiếp cận mang tính hệ thống trong bối cảnh Chương trình OCOP bước sang giai đoạn phát triển mới.
Xuyên suốt Festival OCOP Việt Nam 2025, thông điệp mà Bộ trưởng Trần Đức Thắng và Ban tổ chức gửi đến không chỉ là con số tăng trưởng hay quy mô sản phẩm mà chính là giá trị bản sắc văn hóa của mỗi sản phẩm OCOP. Đó là sự chuyển dịch rõ rệt từ tư duy phát triển dựa trên hàng hóa sang tư duy phát triển dựa trên hệ giá trị tổng hợp của nông thôn Việt Nam.
Sau hơn nửa thập kỷ triển khai, OCOP đã chứng minh vai trò quan trọng trong việc nâng cao giá trị sản phẩm địa phương, tạo sinh kế và thúc đẩy kinh tế nông thôn. Tuy nhiên, thực tiễn cũng cho thấy những giới hạn nếu OCOP chỉ được nhìn như một chương trình “làm sản phẩm có sao”. Phát biểu của Bộ trưởng vì vậy mang ý nghĩa định hướng lại: OCOP cần được đặt trong tổng thể chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn và môi trường, thay vì chỉ là công cụ xúc tiến thương mại.
Ở giai đoạn đầu, OCOP được triển khai với mục tiêu rõ ràng: chuẩn hóa sản phẩm nông thôn, nâng cao chất lượng, mẫu mã và khả năng tiếp cận thị trường. Cách tiếp cận này đã tạo ra kết quả tích cực, giúp nhiều sản phẩm địa phương khẳng định vị thế, nâng cao thu nhập cho người dân.
Tuy nhiên, khi số lượng sản phẩm OCOP tăng nhanh, một số bất cập cũng dần bộc lộ. Nhiều địa phương còn nặng về mục tiêu "đạt sao”, trong khi chưa chú trọng đầy đủ đến tính bền vững của vùng nguyên liệu, năng lực của chủ thể sản xuất và câu chuyện văn hóa gắn với sản phẩm. Phát biểu của Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho thấy yêu cầu tái định vị OCOP: không chỉ là đầu ra của sản xuất, mà là kết quả của sự tương tác lâu dài giữa tài nguyên, con người và văn hóa.
Cách tiếp cận này mang ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, giúp OCOP tránh rơi vào “bẫy thương mại hóa ngắn hạn”, nơi giá trị được đo đếm chủ yếu bằng sản lượng và doanh thu, trong khi những yếu tố nền tảng cho sự phát triển bền vững chưa được đầu tư tương xứng.
Yếu tố “đất” trong phát biểu của Bộ trưởng Trần Đức Thắng không chỉ được hiểu theo nghĩa địa lý hay thổ nhưỡng mà là tổng hòa của điều kiện tự nhiên, khí hậu, hệ sinh thái và lịch sử canh tác của từng vùng. Chính những yếu tố này đã định hình bản sắc và chất lượng của sản phẩm OCOP, từ hương vị nông sản đến đặc tính của sản phẩm thủ công.
Việc coi OCOP là kết tinh của đất đai đặt Chương trình này trong mối quan hệ trực tiếp với quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Trong bối cảnh nhiều vùng nông thôn đang đối mặt với suy thoái đất, ô nhiễm nguồn nước và tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu, OCOP không thể phát triển theo hướng khai thác tối đa mà thiếu kiểm soát.
Từ góc độ chính sách, điều này đặt ra yêu cầu gắn OCOP với quy hoạch vùng nguyên liệu, tiêu chuẩn môi trường và các mô hình sản xuất sinh thái. Việc mở rộng quy mô hay nâng hạng sản phẩm cần được cân nhắc trên cơ sở sức chịu tải của hệ sinh thái địa phương. Đây cũng là điểm giao thoa rõ nét giữa OCOP và chiến lược tăng trưởng xanh, nông nghiệp sinh thái mà ngành nông nghiệp đang theo đuổi.
Một giá trị cốt lõi trong phát biểu của Bộ trưởng là việc tái khẳng định vai trò trung tâm của con người trong chương trình OCOP. Thực tiễn cho thấy, sản phẩm OCOP chỉ thực sự bền vững khi cộng đồng địa phương giữ vai trò chủ thể, không bị “đẩy ra ngoài lề” của chuỗi giá trị.
Trong quá trình mở rộng thị trường và chuẩn hóa sản phẩm, không ít trường hợp người dân dần bị thu hẹp vai trò, chỉ còn đóng vai trò cung cấp nguyên liệu hoặc gia công, trong khi giá trị gia tăng tập trung vào khâu trung gian. Điều này không chỉ làm giảm động lực của người sản xuất, mà còn khiến sản phẩm mất đi sự gắn kết với cộng đồng.
Việc coi OCOP là kết tinh của “con người” cho thấy chính sách phát triển OCOP cần tập trung mạnh hơn vào nâng cao năng lực cho chủ thể địa phương: từ kỹ năng quản trị, xây dựng thương hiệu, tiếp cận thị trường đến ứng dụng công nghệ. Hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ ở nông thôn vì vậy cần được xem là hạt nhân, thay vì chỉ là đối tượng thụ hưởng chính sách.
Thực tiễn triển khai cho thấy, những mô hình OCOP thành công thường gắn với cộng đồng có mức độ liên kết cao, nơi người dân hiểu rõ giá trị sản phẩm và có tiếng nói trong quá trình phát triển. Đây là cơ sở để OCOP không chỉ tạo ra thu nhập, mà còn củng cố cấu trúc xã hội nông thôn và nâng cao nội lực phát triển dài hạn
Trong phát biểu của Bộ trường Trần Đức Thắng, văn hóa được đặt song hành với đất và con người, cho thấy OCOP đang được nhìn nhận như một công cụ phát triển đa giá trị, không chỉ phục vụ mục tiêu kinh tế mà còn mang ý nghĩa xã hội và văn hóa sâu sắc. Trong bối cảnh hội nhập, lợi thế cạnh tranh của sản phẩm OCOP không nằm ở giá rẻ hay sản lượng lớn, mà ở sự khác biệt mang tính bản sắc.
Văn hóa trong OCOP thể hiện qua phương thức sản xuất truyền thống, câu chuyện làng nghề, tri thức bản địa, tập quán ẩm thực và mối quan hệ cộng đồng. Đây là những yếu tố không thể sao chép hay công nghiệp hóa hàng loạt. Khi được tích hợp một cách thực chất vào sản phẩm, văn hóa trở thành “giá trị gia tăng vô hình”, giúp OCOP tiếp cận những phân khúc thị trường có yêu cầu cao.
Từ góc độ thực tiễn, điều này mở ra khả năng kết nối OCOP với du lịch nông thôn, kinh tế trải nghiệm và xuất khẩu sản phẩm văn hóa. OCOP vì vậy không chỉ phục vụ nhu cầu tiêu dùng, mà còn góp phần quảng bá hình ảnh nông thôn Việt Nam ra bên ngoài.
Với tầm nhìn chiến lược, OCOP không thể được xây dựng như một chương trình ngắn hạn hay cuộc chạy đua thành tích. Giá trị của OCOP là kết quả của quá trình tích lũy lâu dài, nơi uy tín sản phẩm và niềm tin thị trường được bồi đắp theo thời gian.
Điều này đặt ra yêu cầu ổn định và nhất quán trong chính sách OCOP. Các tiêu chí đánh giá, cơ chế hỗ trợ cần có tầm nhìn đủ dài để chủ thể sản xuất yên tâm đầu tư. Đồng thời, việc đào tạo thế hệ kế cận, đặc biệt là thu hút thanh niên nông thôn tham gia OCOP bằng các mô hình kinh tế mới, là yếu tố then chốt để duy trì sức sống của chương trình.
Từ góc độ quản lý nhà nước, điều này nhấn mạnh vai trò kiến tạo của Nhà nươc. Nhà nước không can thiệp hay làm thay thị trường mà cần xây dựng khung thể chế và môi trường phát triển phù hợp, nhằm bảo vệ và phát huy những giá trị được tích lũy qua nhiều thế hệ.
Festival OCOP Việt Nam 2025 không chỉ là nơi trưng bày sản phẩm, mà còn là diễn đàn thể hiện rõ tư duy phát triển OCOP trong giai đoạn mới. Phát biểu của Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho thấy OCOP đang được đặt trong khung tư duy phát triển rộng hơn: phát triển nông thôn không chỉ nhằm tăng thu nhập, mà còn nhằm bảo vệ tài nguyên, gìn giữ văn hóa và củng cố cộng đồng.
Cách tiếp cận này giúp OCOP tránh được nguy cơ thương mại hóa đơn thuần, đồng thời mở ra con đường phát triển bền vững dựa trên những giá trị cốt lõi của nông thôn Việt Nam. OCOP, theo đó, không chỉ là sản phẩm "đạt sao", mà là biểu hiện của một mô hình phát triển hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường.
Festival OCOP 2025 vì vậy có thể được xem là dấu mốc khẳng định hướng đi chiến lược: OCOP là nơi kinh tế gắn với văn hóa, con người gắn với đất đai, và phát triển hiện tại được đặt trên nền tảng giá trị của tương lai.
Xuất phát từ mong muốn gìn giữ các làng nghề truyền thống của quê hương vùng biển Quảng Trị, đồng thời nâng cao giá trị cho các sản phẩm hải sản, xây dựng mô hình hợp tác xã kiểu mới theo hướng phát triển bền vững, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người lao động địa phương, chị Đào Thị Tám – Giám đốc HTX Sản xuất kinh doanh (SXKD) dịch vụ Chế biến Thủy sản Long Tám đã từng bước đưa những sản vật đặc trưng của vùng biển Quảng Trị trở thành sản phẩm OCOP 3 sao, được thị trường đón nhận và tin dùng.
Trong hai ngày 17-18/12, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội tổ chức Hội nghị đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP năm 2025.
Từ ngày 20 - 23/12, Festival OCOP Việt Nam 2025 với chủ đề “Việt Nam - Hội tụ và Lan tỏa” sẽ diễn ra tại Khu di tích Hoàng thành Thăng Long, Hà Nội. Festival do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội tổ chức.
Giữa không gian một hội nghị sơ kết chính sách nông nghiệp cấp Bộ, tôi dừng lại trước một gian hàng OCOP mang tên Cốm Mộc Ngô Thức. Không ồn ào, không phô trương, những gói cốm xanh non gợi mở một câu chuyện khác: câu chuyện về hạt lúa non, về một nghề truyền thống đang tìm cách đứng vững trong chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại.
Từ thực tiễn chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng, việc nâng tầm Chương trình OCOP trong bối cảnh chuyển đổi xanh, chuyển đổi số là yêu cầu khách quan, là lựa chọn chiến lược và là ưu tiên hàng đầu của tất cả các quốc gia.
