GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: “Bảo vệ môi trường nông thôn là tuyến đầu phòng chống dịch bệnh sau thiên tai”

Những ngày sau bão, khi nước vừa rút, người dân vùng lũ tất bật thu dọn, khắc phục hậu quả. Nhưng ẩn sau lớp bùn và nước đọng là những “mầm bệnh vô hình” có thể bùng phát bất cứ lúc nào. Không chỉ gây tổn thất về sức khỏe, các bệnh truyền nhiễm sau thiên tai còn làm gián đoạn sản xuất nông nghiệp, ảnh hưởng lâu dài đến đời sống nông thôn. Để hiểu rõ hơn về những nguy cơ sức khỏe sau lũ và giải pháp phòng chống dịch bệnh trong cộng đồng nông thôn, phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã có cuộc trao đổi với GS.TS Nguyễn Tiến Dũng, chuyên gia y tế cộng đồng, nguyên Trưởng Khoa Nhi - Bệnh viện Bạch Mai.

PV: Thưa ông, vì sao sau mỗi đợt bão lũ, nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong cộng đồng, đặc biệt ở vùng nông thôn, lại tăng cao?

GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: Thiên tai nào cũng để lại hai dạng hậu quả, cái thấy ngay là nhà cửa, đường sá hư hại; còn cái đến sau, lặng lẽ và dai dẳng, là bệnh tật. Sau lũ, môi trường thường bị ô nhiễm nặng: nước bẩn, rác thải, xác động vật, chất thải sinh hoạt,… tạo điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn, nấm, muỗi và chuột sinh sôi. Đặc biệt ở nông thôn, nơi người dân tiếp xúc nhiều với đất, nước và động vật, khả năng nhiễm bệnh càng cao. Một vết xước nhỏ ở chân khi dọn bùn cũng có thể là “cửa ngõ” cho vi khuẩn xâm nhập.

PV: Những căn bệnh nào thường gặp nhất sau khi nước lũ rút ở các vùng sản xuất nông nghiệp, thưa ông?

GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: Dưới góc độ là một nhà chuyên môn, tôi thấy rõ nhất có bốn nhóm bệnh nổi bật: (1) Bệnh đường tiêu hóa do dùng nước ô nhiễm hoặc thực phẩm bị hư hỏng. (2) Bệnh ngoài da và nhiễm trùng do tiếp xúc trực tiếp với nước bẩn, bùn đất. (3) Bệnh về hô hấp, viêm phổi, cảm cúm, do làm việc trong ẩm ướt, lạnh. (4) Bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết, đau mắt đỏ, cảm cúm, vì muỗi và vi khuẩn sinh sôi mạnh khi môi trường ẩm. Ở vùng nông nghiệp, nguồn nước và thực phẩm dễ bị ô nhiễm, nên tiêu chảy, viêm da, viêm phổi là ba bệnh phổ biến nhất.

PV: Vậy với khu vực nông thôn, đặc biệt là tại các vùng sâu, vùng xa còn thiếu điều kiện y tế, người dân nên chủ động phòng bệnh ra sao thưa ông?

GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: Ở vùng sâu, vùng xa, điều kiện y tế còn hạn chế, nhưng điều đó không có nghĩa là người dân không thể tự bảo vệ mình. Phòng bệnh bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất, ngay trong chính ngôi nhà của mỗi người.

Trước hết, bà con cần giữ vệ sinh môi trường sống thật sạch, không xả rác bừa bãi ra ao hồ, sông suối hay cống rãnh, vì chính rác và chất thải sinh hoạt là nguyên nhân khiến nguồn nước bị ô nhiễm, tạo điều kiện cho vi khuẩn sinh sôi. Tôi vẫn thường nói, một chiếc túi nilon, một mảnh rác hôm nay vứt xuống nước, ngày mai có thể quay lại thành mầm bệnh gây hại cho chính chúng ta.

Thứ hai, chuẩn bị sẵn “túi y tế gia đình” hoặc “túi chống bão”. Trong đó nên có vài gói Oresol để bù nước, thuốc hạ sốt, thuốc tiêu hóa, nước muối sinh lý, găng tay, băng gạc và một vài chai nước sạch dự trữ. Việc này tưởng đơn giản nhưng có thể giúp cứu người trong lúc chờ hỗ trợ y tế.

Thứ ba, khi tham gia dọn dẹp sau lũ, tuyệt đối không lội nước bẩn nếu có vết thương hở, nên đi ủng, đeo găng tay, mặc quần áo dài. Nếu thấy da ngứa, nổi mẩn hoặc sưng đỏ thì phải rửa sạch bằng xà phòng diệt khuẩn và đến trạm y tế kiểm tra.

Và cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh rằng, phòng bệnh không phải chỉ là việc của y tế mà còn là thói quen của cả cộng đồng. Nếu mỗi người dân đều ý thức giữ gìn vệ sinh, dạy con em mình không xả rác, biết đun sôi nước uống, che đậy thực phẩm cẩn thận, thì dù cơ sở vật chất còn hạn chế, chúng ta vẫn có thể sống khỏe mạnh và vượt qua mùa bão an toàn.

PV: Nhiều vùng nông thôn hiện nay có tình trạng người dân tự ý dùng thuốc hạ sốt hoặc kháng sinh khi bị bệnh sau lũ. Quan điểm của ông về vấn đề này thế nào?

GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: Đây là thói quen rất nguy hiểm. Sau bão, nhiều người bị sốt, nhưng không thể biết đó là sốt xuất huyết, cúm hay viêm phổi. Việc tự ý uống thuốc có thể che lấp triệu chứng, khiến bệnh nặng hơn.

Tôi khuyến cáo rằng, bất kỳ ai bị sốt sau bão đều cần đến trạm y tế xã hoặc cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán chính xác. Đặc biệt, người làm nông và sinh viên tình nguyện cần được tập huấn cơ bản về an toàn sức khỏe trước khi tham gia dọn dẹp vùng ngập.

PV: Về lâu dài, ông đánh giá thế nào về vai trò của cộng đồng và chính quyền trong việc ngăn ngừa dịch bệnh sau thiên tai?

GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: Tôi nghĩ rằng, đây không thể là trách nhiệm của riêng cá nhân. Chính quyền cần chủ động kế hoạch phòng dịch theo mùa bão, đảm bảo nguồn nước sạch, tổ chức phun khử khuẩn tập trung và tuyên truyền kiến thức y tế đến từng hộ dân.

Nhưng tôi cũng cho rằng, chính con người chúng ta đang tự làm khó mình. Trước bão, nhiều nơi người dân xả rác bừa bãi, không phân loại, đổ thải xuống ao hồ, cống rãnh. Khi mưa lớn, toàn bộ lượng rác và chất thải đó bị nước cuốn đi, làm tắc nghẽn dòng chảy, gây ngập úng, ô nhiễm, và rồi lại trở thành nguồn phát sinh bệnh tật.

Vì vậy, thay vì chỉ đợi đến khi bão tan mới dọn dẹp, chúng ta phải thay đổi thói quen sống hằng ngày, giữ gìn vệ sinh môi trường, phân loại rác, xử lý nước thải đúng cách. Khi đó, thiệt hại sẽ giảm đi rất nhiều, và dịch bệnh cũng khó bùng phát.

PV: Trong thời gian gần đây, nhiều trường học ở khu vực miền núi phía Bắc và miền Trung cũng bị ảnh hưởng nặng nề sau bão. Nếu các trường, đặc biệt là những nơi khó khăn, mong muốn được ông hỗ trợ tư vấn hoặc chia sẻ kiến thức phòng bệnh, ông có sẵn sàng không?

GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: Tôi luôn sẵn sàng. Việc giáo dục sức khỏe học đường là một phần rất quan trọng trong y tế cộng đồng. Sau mỗi đợt mưa lũ, học sinh là nhóm dễ bị tổn thương nhất, các em có thể bị cảm lạnh, viêm da, hoặc nhiễm bệnh do tiếp xúc với nước bẩn khi đến trường.

Nếu được mời, tôi rất sẵn lòng tham gia các buổi tập huấn, nói chuyện chuyên đề hoặc hỗ trợ trực tuyến cho thầy cô và học sinh vùng thiên tai. Bởi tôi tin rằng, khi kiến thức được lan tỏa, mỗi học sinh sẽ trở thành một “tuyên truyền viên nhỏ” giúp gia đình và cộng đồng mình phòng bệnh hiệu quả hơn.

PV: Ông có thông điệp nào muốn gửi đến bà con nông dân các địa phương đang gánh hậu hoạ sau thiên tai năm nay?

GS.TS Nguyễn Tiến Dũng: Tôi thật sự rất chia sẻ với bà con nông dân ở các địa phương đang chịu thiệt hại sau bão lũ. Những gì mất đi về mùa màng, nhà cửa có thể khôi phục được nhưng sức khỏe thì không dễ lấy lại. Vì vậy, tôi mong bà con đặt sức khỏe lên hàng đầu trong giai đoạn sau thiên tai.

Trước hết, đừng chủ quan nghĩ rằng nước đã rút là an toàn. Trong bùn đất, rác thải, thậm chí trong chính nguồn nước sinh hoạt vẫn còn rất nhiều mầm bệnh. Hãy giữ gìn vệ sinh cá nhân, ăn chín uống sôi, che đậy thực phẩm, tránh để muỗi và ruồi sinh sôi. Khi thấy dấu hiệu bất thường như sốt, ho, tiêu chảy, ngứa da… cần đến trạm y tế sớm, tuyệt đối không tự ý dùng thuốc.

Cuối cùng, tôi muốn gửi đến mọi người một thông điệp rất giản dị: “Mỗi người dân khỏe mạnh là một pháo đài chống lại dịch bệnh”. Nếu ai cũng ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh, chăm sóc sức khỏe cho bản thân và gia đình, thì dù bão có đến, chúng ta vẫn đủ sức đứng dậy, tiếp tục gieo trồng, tiếp tục sống tốt trên chính mảnh đất quê mình.

Thiên tai có thể cướp đi nhiều thứ như nhà cửa, mùa màng, của cải nhưng điều đáng lo nhất vẫn là môi trường sống bị tàn phá và sức khỏe cộng đồng bị đe dọa. Hậu quả của lũ bão không dừng lại ở bùn đất hay rác thải, mà còn từ hói quen sống thiếu trách nhiệm với môi trường của nhiều cá nhân. Thông điệp mà GS.TS Nguyễn Tiến Dũng gửi gắm không chỉ là lời nhắc về y tế, mà còn là lời kêu gọi mỗi người dân nông thôn hãy hành động để bảo vệ môi trường của chính mình: không xả rác bừa bãi, không để nước thải chảy tràn ra ao hồ, biết phân loại và xử lý rác đúng cách. Bảo vệ môi trường nông thôn chính là bảo vệ sức khỏe, bảo vệ sinh kế và tương lai của chính chúng ta.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!