Việt Nam có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió và điện mặt trời, nhưng việc phát triển hai nguồn năng lượng này đang đối mặt với nhiều thách thức. Bài báo phân tích hiện trạng phát triển điện gió và điện mặt trời tại Việt Nam, đánh giá những thách thức và cơ hội, đồng thời đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển bền vững trong bối cảnh hiện nay. Bài viết cũng đánh giá cơ chế chính sách, đặc biệt là Quy hoạch điện VIII, và lồng ghép các cam kết quốc tế của Việt Nam về biến đổi khí hậu.
Từ khóa: NLTT, Phát thải ròng bằng “0”, BĐKH, Quy hoạch điện VIII, Việt Nam
Giới thiệu
Trong bối cảnh BĐKH và nhu cầu năng lượng ngày càng tăng, việc chuyển dịch sang năng lượng tái tạo đã trở thành xu hướng tất yếu của toàn cầu. Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA), đến năm 2050, năng lượng tái tạo có thể đáp ứng 86% nhu cầu điện toàn cầu, góp phần giảm 70% lượng khí thải CO2 (IRENA, 2021). Việt Nam, với lợi thế về vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên, có tiềm năng lớn về điện gió và điện mặt trời. Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam nằm trong số các quốc gia có tiềm năng điện gió lớn nhất Đông Nam Á, với tổng công suất ước tính khoảng 311 GW (WB, 2021). Đối với điện mặt trời, Việt Nam có số giờ nắng trung bình từ 1.500 đến 2.700 giờ/năm, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các dự án quy mô lớn (Bộ Công Thương, 2023).
Tuy nhiên, quá trình phát triển hai nguồn năng lượng này đang gặp nhiều rào cản, từ cơ chế chính sách đến hạ tầng kỹ thuật và nguồn vốn đầu tư. Mặc dù Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi, như cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff) cho điện mặt trời và điện gió, nhưng việc triển khai các dự án vẫn gặp nhiều khó khăn. Cụ thể, tình trạng quá tải lưới điện, thiếu hạ tầng truyền tải, và thủ tục pháp lý phức tạp đã làm chậm tiến độ nhiều dự. Bên cạnh đó, việc huy động vốn đầu tư và chuyển giao công nghệ cũng là những thách thức lớn cần được giải quyết.
Bài báo này nhằm mục đích phân tích hiện trạng, thách thức, và cơ hội trong phát triển điện gió và điện mặt trời tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp để thúc đẩy phát triển bền vững. Bài viết cũng đánh giá cơ chế chính sách, đặc biệt là Quy hoạch điện VIII, và lồng ghép các cam kết quốc tế của Việt Nam về biến đổi khí hậu, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về vấn đề này.
Hiện trạng tài nguyên và những thách thức và cơ hội trong phát triển điện gió và điện mặt trời
Hiện trạng phát triển điện gió và điện mặt trời ở Việt Nam
Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió và điện mặt trời, trong những năm gần đây. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đi kèm với nhiều thách thức và hạn chế cần được giải quyết.
Về điện mặt trời: Điện mặt trời là lĩnh vực phát triển nhanh nhất trong ngành năng lượng tái tạo của Việt Nam. Theo báo cáo của Bộ Công Thương, tính đến cuối năm 2022, tổng công suất lắp đặt điện mặt trời của Việt Nam đạt khoảng 16.500 MW, chiếm khoảng 25% tổng công suất điện toàn quốc (Bộ Công Thương, 2023). Sự bùng nổ này chủ yếu nhờ vào cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff) được áp dụng từ năm 2017 đến năm 2021, với mức giá ưu đãi lên đến 9,35 US cent/kWh cho các dự án điện mặt trời mặt đất và 8,38 US cent/kWh cho các dự án điện mặt trời mái nhà (EVN, 2021). Các dự án điện mặt trời tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền Trung và miền Nam, nơi có bức xạ mặt trời cao và điều kiện tự nhiên thuận lợi. Các tỉnh như Ninh Thuận, Bình Thuận, và An Giang đã trở thành những trung tâm điện mặt trời lớn của cả nước. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng dẫn đến tình trạng quá tải lưới điện, đặc biệt là vào giờ cao điểm, khiến nhiều dự án không thể phát hết công suất. Theo ước tính của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), năm 2022, khoảng 30% sản lượng điện mặt trời đã bị cắt giảm do lưới điện không đủ khả năng truyền tải (EVN, 2022).
Về điện gió: Điện gió cũng đang được chú trọng phát triển, đặc biệt là sau khi Chính phủ ban hành cơ chế giá FIT cho điện gió vào năm 2018. Theo Quy hoạch điện VIII, Việt Nam đặt mục tiêu đạt tổng công suất điện gió khoảng 16.000 MW vào năm 2030 và 70.000 MW vào năm 2050 (Bộ Công Thương, 2023). Tính đến cuối năm 2022, tổng công suất điện gió đã lắp đặt đạt khoảng 4.000 MW, chủ yếu tập trung ở các tỉnh ven biển như Bạc Liêu, Sóc Trăng, và Bình Thuận. Các dự án điện gió ngoài khơi cũng đang được triển khai, với tiềm năng ước tính lên đến 160 GW (Ngân hàng Thế giới, 2021). Tuy nhiên, việc phát triển điện gió ngoài khơi đòi hỏi công nghệ cao và chi phí đầu tư lớn, khiến tiến độ triển khai còn chậm. Một số dự án tiêu biểu như dự án điện gió ngoài khơi La Gàn (Bình Thuận) với công suất 3,5 GW, do tập đoàn Orsted (Đan Mạch) và Tập đoàn T&T hợp tác đầu tư, đang trong giai đoạn chuẩn bị.
Những thách thức đặt ra trong bối cảnh hiện nay
Việc phát triển điện gió và điện mặt trời tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn, từ cơ chế chính sách đến hạ tầng kỹ thuật và nguồn vốn đầu tư. Những thách thức này không chỉ làm chậm tiến độ các dự án mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế và khả năng thu hút đầu tư. Cơ chế chính sách chưa đồng bộ và thiếu ổn định: Mặc dù Quy hoạch điện VIII đã đặt ra các mục tiêu rõ ràng về phát triển năng lượng tái tạo, việc triển khai các dự án vẫn gặp nhiều rào cản do cơ chế chính sách chưa đồng bộ. Cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff) đã kết thúc vào năm 2021, nhưng cơ chế thay thế vẫn chưa được hoàn thiện, gây khó khăn cho các nhà đầu tư trong việc tính toán hiệu quả kinh tế của dự án. Bên cạnh đó, quy trình phê duyệt dự án còn phức tạp, thiếu minh bạch, dẫn đến tình trạng chậm trễ trong triển khai. Ví dụ, nhiều dự án điện gió đã bị trì hoãn do chờ phê duyệt quy hoạch và giấy phép xây dựng.
Hạ tầng truyền tải yếu kém và thiếu đồng bộ: Hệ thống lưới điện hiện tại của Việt Nam chưa đáp ứng được nhu cầu truyền tải điện từ các dự án năng lượng tái tạo, đặc biệt là ở các khu vực có tiềm năng lớn như Ninh Thuận, Bình Thuận, và Sóc Trăng. Việc đầu tư vào hạ tầng truyền tải chưa đồng bộ với tốc độ phát triển của các dự án, dẫn đến tình trạng quá tải và cắt giảm công suất. Theo báo cáo của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), năm 2022, nhiều dự án điện mặt trời và điện gió đã phải giảm công suất phát điện do lưới điện quá tải, gây thiệt hại lớn cho các nhà đầu tư.
Thiếu vốn đầu tư và khó khăn trong huy động vốn: Phát triển năng lượng tái tạo đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn, nhưng việc huy động vốn từ các tổ chức tài chính trong nước và quốc tế vẫn còn hạn chế. Nguyên nhân chính là do rủi ro chính sách và thiếu cơ chế bảo lãnh minh bạch. Ngoài ra, chi phí đầu tư ban đầu cho các dự án điện gió và điện mặt trời khá cao, trong khi thời gian hoàn vốn dài, khiến nhiều nhà đầu tư e ngại.
Thách thức về công nghệ và nguồn nhân lực: Công nghệ sản xuất và lưu trữ năng lượng tái tạo vẫn chưa được chuyển giao và ứng dụng rộng rãi tại Việt Nam. Điều này dẫn đến tình trạng phụ thuộc vào nhập khẩu thiết bị và công nghệ từ nước ngoài, làm tăng chi phí đầu tư. Bên cạnh đó, Việt Nam còn thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, đặc biệt là các kỹ sư và chuyên gia có kinh nghiệm trong vận hành và bảo trì hệ thống.
Tác động môi trường và xã hội: Mặc dù năng lượng tái tạo được coi là thân thiện với môi trường, việc phát triển các dự án điện gió và điện mặt trời cũng có thể gây ra một số tác động tiêu cực. Ví dụ, các dự án điện gió ven biển có thể ảnh hưởng đến hệ sinh thái biển và đời sống của ngư dân, trong khi các dự án điện mặt trời quy mô lớn có thể chiếm dụng đất nông nghiệp, ảnh hưởng đến sinh kế của người dân địa phương.
Cơ hội phát triển năng lượng gió và bức xạ trong bối cảnh hiện nay
Bên cạnh những thách thức, phát triển điện gió và điện mặt trời tại Việt Nam cũng mở ra nhiều cơ hội lớn, tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững trong tương lai. Những cơ hội này không chỉ đến từ tiềm năng tự nhiên mà còn từ các cam kết quốc tế, sự quan tâm của nhà đầu tư, và sự hỗ trợ từ Chính phủ.
Tiềm năng tự nhiên dồi dào: Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tiềm năng năng lượng tái tạo lớn nhất trong khu vực Đông Nam Á. Với bờ biển dài hơn 3.260 km và vùng đặc quyền kinh tế rộng lớn, Việt Nam có tiềm năng điện gió ngoài khơi ước tính lên đến 160 GW (Ngân hàng Thế giới, 2021). Đối với điện mặt trời, Việt Nam có số giờ nắng trung bình từ 1.500 đến 2.700 giờ/năm, đặc biệt là ở các tỉnh miền Trung và miền Nam, nơi có bức xạ mặt trời cao (Bộ Công Thương, 2023). Đây là điều kiện lý tưởng để phát triển các dự án quy mô lớn, đóng góp vào việc đa dạng hóa nguồn năng lượng và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
Cam kết quốc tế mạnh mẽ: Việt Nam đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua việc ký kết Hiệp định Paris và đưa ra cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để thực hiện cam kết này, phát triển điện gió và điện mặt trời được xác định là một trong những giải pháp trọng tâm. Ngoài ra, Việt Nam cũng nhận được sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), và các đối tác phát triển khác trong việc thúc đẩy năng lượng tái tạo. Ví dụ, WB đã cam kết hỗ trợ Việt Nam 150 triệu USD để phát triển điện gió ngoài khơi (WB, 2022).
Sự quan tâm của nhà đầu tư trong và ngoài nước: Lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Việt Nam đang thu hút sự quan tâm lớn từ cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Các tập đoàn lớn như Trungnam Group, BIM Group, và các nhà đầu tư nước ngoài như Orsted (Đan Mạch), Mainstream Renewable Power (Ireland) đã đầu tư vào các dự án điện gió và điện mặt trời quy mô lớn. Điều này không chỉ mang lại nguồn vốn dồi dào mà còn tạo điều kiện để chuyển giao công nghệ tiên tiến, nâng cao năng lực sản xuất và vận hành.
Chính sách hỗ trợ từ Chính phủ: Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, bao gồm cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff) cho điện mặt trời và điện gió, ưu đãi thuế, và hỗ trợ về đất đai. Mặc dù cơ chế FIT đã kết thúc, Chính phủ đang nghiên cứu và xây dựng cơ chế mới phù hợp hơn, như cơ chế đấu thầu cạnh tranh (auction) để thu hút đầu tư và đảm bảo tính minh bạch (Bộ Công Thương, 2023).
Xu hướng chuyển dịch năng lượng toàn cầu: Xu hướng chuyển dịch từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng tái tạo đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu. Việt Nam có cơ hội tận dụng xu hướng này để trở thành trung tâm năng lượng tái tạo trong khu vực. Đặc biệt, việc phát triển điện gió ngoài khơi không chỉ đáp ứng nhu cầu năng lượng trong nước mà còn có tiềm năng xuất khẩu điện sang các nước láng giềng như Lào, Campuchia, và Thái Lan.
Phát triển công nghệ và nâng cao năng lực: Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ năng lượng tái tạo, đặc biệt là công nghệ lưu trữ năng lượng (như pin lithium-ion), đang mở ra cơ hội lớn để giải quyết vấn đề gián đoạn nguồn điện từ năng lượng tái tạo. Ngoài ra, việc hợp tác với các đối tác quốc tế trong đào tạo và chuyển giao công nghệ sẽ giúp nâng cao năng lực nguồn nhân lực trong nước, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài.
Kết luận và kiến nghị
Phát triển điện gió và điện mặt trời ở Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, từ cơ chế chính sách đến hạ tầng kỹ thuật và nguồn vốn đầu tư. Tuy nhiên, với tiềm năng tự nhiên dồi dào, cam kết mạnh mẽ từ Chính phủ, và sự quan tâm của nhà đầu tư trong và ngoài nước, Việt Nam có cơ hội lớn để trở thành một trong những quốc gia đi đầu trong khu vực về năng lượng tái tạo.
Quy hoạch điện VIII và các chính sách hỗ trợ như cơ chế giá FIT đã tạo động lực ban đầu cho sự phát triển nhanh chóng của điện gió và điện mặt trời. Tuy nhiên, để đạt được các mục tiêu dài hạn, cần có sự điều chỉnh và hoàn thiện các cơ chế chính sách, đầu tư vào hạ tầng truyền tải, và tăng cường hợp tác quốc tế trong chuyển giao công nghệ và huy động vốn.
Để thúc đẩy phát triển bền vững điện gió và điện mặt trời tại Việt Nam, cần tăng cường về hoàn thiện cơ chế chính sách, đầu tư đồng bộ vào hạ tầng truyền tải, tăng cường hợp tác quốc tế, phát triển công nghệ và nâng cao năng lực nội địa, giải quyết các vấn đề môi trường và xã hội, đồng thời cần nâng cao nhận thức cộng đồng.
Nếu các giải pháp trên được thực hiện hiệu quả, điện gió và điện mặt trời sẽ trở thành nguồn năng lượng chủ lực của Việt Nam, đóng góp quan trọng vào việc đảm bảo an ninh năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính, và thực hiện các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu. Đồng thời, sự phát triển bền vững của ngành năng lượng tái tạo sẽ tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.
Lời cảm ơn: Bài báo là sản phẩm khoa học thuộc đề tài KHCN cấp Bộ TNMT “nghiên cứu, tổng hợp và đánh giá tiềm năng các dạng tài nguyên năng lượng mặt trời, gió, sóng, thuỷ triều, địa nhiệt, sinh khối, lựa chọn các dạng tài nguyên năng lượng phù hợp có thể phát triển ở Việt Nam” (Mã số: TNMT.2023.05.01).
Tài liệu tham khảo
1. Bộ TN&MT (2022). Đánh giá tiềm năng năng lượng bức xạ mặt trời, gió và sóng tại Việt Nam;
2. Quyết định 500/QĐ-TTg ngày 15/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ. Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII);
3. Bộ Công Thương (2022). Báo cáo tổng kết ngành năng lượng năm 2022;
4. EVN (2021). Báo cáo về tình hình phát triển NLTT tại Việt Nam;
5. Ngân hàng Thế giới (World Bank, 2021). Vietnam Solar Energy Outlook;
6. Tổng cục Thống kê (2022). Báo cáo thống kê năng lượng tái tạo Việt Nam;
7. Hiệp hội Nhiên liệu Sinh học Việt Nam (2022). Báo cáo về sản xuất và tiêu thụ.
TRẦN QUANG NĂNG1, NGUYỄN VĂN SƠN2, NGUYỄN TUẤN THÀNH2
1Tổng cục Khí tượng Thuỷ văn
2Viện Khoa học Khí tượng Thuỷ văn và Biến đổi khí hậu
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 4 năm 2025
Tóm tắt: Bài báo nghiên cứu giải pháp xử lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) bền vững cho Việt Nam thông qua tích hợp công nghệ vi sinh (phân hủy sinh học) và nhiệt phân. Trước áp lực gia tăng rác đô thị và yêu cầu phát triển kinh tế tuần hoàn, phương pháp này được đề xuất nhằm tận dụng tài nguyên từ rác, giảm chôn lấp và phát thải.
Nếu ở Kỳ 1, độc giả đã thấy những định hướng chiến lược và công nghệ xanh mở ra lối đi mới cho nông nghiệp Việt, thì đến Kỳ 2, điểm nhấn lại nằm ở những giải pháp cụ thể. Từ phòng thí nghiệm, nhiều nghiên cứu khoa học đã bước ra thực tiễn, đồng hành cùng doanh nghiệp, tạo nên các mô hình thành công: từ công nghệ bảo quản mới, chế biến cà phê hiện đại, đến kinh tế tuần hoàn phụ phẩm tôm và nâng tầm sản phẩm truyền thống như nước mắm. Đây chính là những hạt nhân giúp nông sản Việt gia tăng giá trị và chinh phục thị trường quốc tế.
Cao chloroform của Bí kỳ nam (Hydnophytum formicarum Jack.) được sắc ký cột với các hệ dung môi có độ phân cực khác nhau và kết hợp với kỹ thuật sắc ký lớp mỏng để thực hiện quá trình phân lập và tinh sạch các hợp chất. Cấu trúc của các hợp chất được xác định bằng phương pháp phổ cộng hưởng từ hạt nhân và kết hợp so sánh với tài liệu tham khảo. Ba hợp chất được tinh sạch và xác định cấu trúc bao gồm luteolin (1), quercetin (2) và quercitrin (3).
Hoạt tính xua đuổi hiệu quả của p-menthan-3,8-diol (PMD) đã được chứng minh là hiệu quả an toàn cho sức khỏe, tuy nhiên, hợp chất này vẫn chưa được sử dụng phổ biến ở Việt Nam. Đã có một số công trình nghiên cứu khảo sát tổng hợp PMD chủ yếu sử dụng xúc tác acid H2SO4 loãng với các điều kiện phản ứng khác nhau về thời gian và nhiệt độ.
Cháy nổ trong sinh hoạt dân dụng vẫn là một vấn đề nhức nhối tại Việt Nam, gây ra những thiệt hại nặng nề về người và tài sản do sự bất cẩn hoặc lỗi thiết bị điện. Các hệ thống cảnh báo cháy truyền thống thường có độ trễ cao, chỉ phản ứng khi cháy đã xảy ra rõ ràng, dễ gây báo động giả và thiếu khả năng cảnh báo từ xa.
Khu vực đảo Palawan (Philippine), Sempoma SABAH (Malaysia) nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa với hai mùa mưa, mùa khô rõ rệt. Tại Palawan, trung bình năm nhiệt độ không khí 28,50C, độ ẩm trung bình 58,4%, tổng lượng mưa 2.920 mm, tổng số giờ nắng trong khoảng 2,180 - 2,307h, nhiệt độ nước biển 29,30C và độ muối nước biển 33,3‰.
