Khẳng định “OCOP ra đời không phải để thay đổi nông thôn, mà để nâng tầm những giá trị vốn có”, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho rằng chương trình OCOP cần được nhìn nhận như một tiến trình tổ chức lại các giá trị bản địa, giúp nông thôn Việt Nam phát triển bền vững trên nền tảng đất đai, con người và văn hóa, thay vì chạy theo tư duy hàng hóa hay thành tích ngắn hạn.
Từ “thay đổi” sang “nâng tầm”: Chuyển dịch tư duy chính sách
Trong nhiều giai đoạn, nông thôn thường được nhìn nhận như khu vực cần “thay đổi” – từ phương thức sản xuất đến mô hình tổ chức và tập quán sinh hoạt. Cách tiếp cận này, dù mang mục tiêu hiện đại hóa, nhưng không ít lần làm lu mờ hoặc làm mất đi các giá trị bản địa.
Tại Festival OCOP Việt Nam 2025, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có những phát biểu đáng chú: "OCOP không chỉ là sản phẩm mà là kết tinh của đất, của người, của văn hóa Việt Nam qua rất nhiều thế hệ" và “OCOP ra đời không phải chỉ để thay đổi nông thôn, mà là để nâng tầm những giá trị vốn có”. Theo cách tiếp cận này, OCOP không nhằm “tái thiết” nông thôn theo một mô hình mới, mà là tiến trình tổ chức lại các giá trị sẵn có, để thích ứng với yêu cầu của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và phát triển bền vững.
Phát biểu của Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho thấy một sự điều chỉnh quan trọng: nông thôn Việt Nam không thiếu giá trị, điều còn thiếu là cơ chế để những giá trị đó được nhận diện, chuẩn hóa và tham gia thị trường một cách bình đẳng. OCOP chính là công cụ để thực hiện vai trò này. “Nâng tầm” không phủ định cái cũ, mà lấy cái cũ làm nền tảng. Một sản phẩm OCOP thành công không nhất thiết phải mới hoàn toàn, mà là sản phẩm quen thuộc được tổ chức lại bài bản, minh bạch và phù hợp hơn với nhu cầu thị trường hiện đại.
Từ giá trị quen thuộc đến tổ chức lại sản xuất bài bản
Khi nhấn mạnh rằng “những thứ quen thuộc nhất” có thể trở thành sản phẩm giá trị cao, Bộ trưởng đã chỉ ra vấn đề cốt lõi của nông sản và sản phẩm nông thôn Việt Nam: điểm yếu không nằm ở chất lượng hay bản sắc, mà ở khâu tổ chức sản xuất và kết nối thị trường. Rất nhiều đặc sản địa phương có chất lượng tốt, mang đậm bản sắc, nhưng lại bị giới hạn trong phạm vi tiêu thụ hẹp do thiếu tiêu chuẩn, thiếu thương hiệu và thiếu thông tin thị trường. OCOP, trong trường hợp này, đóng vai trò như một “bộ khung” để các sản phẩm quen thuộc được đặt vào một trật tự mới: có tiêu chí rõ ràng, có lộ trình nâng cấp và có định hướng phát triển dài hạn.
Làm “bài bản” không chỉ là đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật, mà là thay đổi cách tiếp cận thị trường. Sản phẩm không còn được làm ra để bán cái đang có, mà được thiết kế dựa trên nhu cầu người tiêu dùng, yêu cầu chuỗi cung ứng và xu hướng tiêu dùng bền vững. Trong quá trình đó, người nông dân không chỉ là người cung cấp nguyên liệu, mà trở thành chủ thể của chuỗi giá trị.
Khi tham gia vào chuỗi giá trị OCOP, người sản xuất phải quan tâm đến chất lượng ổn định, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và hình ảnh sản phẩm. Điều này không chỉ nâng cao giá trị kinh tế, mà còn góp phần thay đổi tư duy sản xuất manh mún, tự phát. Yếu tố "tử tế” trong sản xuất, như Bộ trưởng nhấn mạnh, trở thành nền tảng xây dựng niềm tin thị trường và là lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến nguồn gốc và trách nhiệm xã hội của sản phẩm.
Một điểm đáng chú ý trong thông điệp của Bộ trưởng là yêu cầu về sự sáng tạo. Tuy nhiên, sáng tạo trong OCOP không đồng nghĩa với việc làm mới bằng mọi giá. Đó là sự sáng tạo có kiểm soát, nhằm giúp giá trị truyền thống thích ứng với bối cảnh mới mà không bị hòa tan. Từ cải tiến bao bì, chuẩn hóa quy trình, kể câu chuyện sản phẩm, đến kết nối OCOP với du lịch nông thôn, kinh tế trải nghiệm và chuyển đổi số, tất cả đều nhằm tạo giá trị gia tăng mà không cần mở rộng sản xuất ồ ạt, qua đó giảm áp lực lên tài nguyên và môi trường.
Thị trường nội địa – nền tảng của hội nhập
Một điểm nhấn đáng chú ý khác trong phát biểu của Bộ trưởng Trần Đức Thắng là việc nhấn mạnh thị trường trong nước trước khi nói đến thị trường quốc tế, cho thấy một cách tiếp cận thực tế. Chỉ khi trở thành lựa chọn thường xuyên của người tiêu dùng trong nước, sản phẩm OCOP mới có nền tảng phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi OCOP phải gắn với hệ thống phân phối hiện đại, thương mại điện tử và các kênh tiêu dùng mới, cạnh tranh bình đẳng về chất lượng, giá cả và uy tín.
Khi nói đến thị trường quốc tế, Bộ trưởng Trần Đức Thắng không chỉ đề cập đến xuất khẩu đơn thuần, mà hàm ý về việc đưa câu chuyện giá trị của nông thôn Việt Nam ra thế giới. Thị trường quốc tế không chỉ mua sản phẩm, mà còn mua câu chuyện, mua giá trị văn hóa và cam kết phát triển bền vững. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi một chiến lược dài hạn, với sự đồng hành của chính sách về tiêu chuẩn, thông tin thị trường và năng lực thương mại.
Phát biểu của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho thấy một thông điệp nhất quán: OCOP là tiến trình tích lũy giá trị, không phải chương trình mang tính phong trào hay chạy theo thành tích. Việc nâng tầm những giá trị vốn có đòi hỏi sự kiên nhẫn, nhất quán và tầm nhìn dài hạn. OCOP chỉ thực sự thành công khi người nông dân sống được bằng sản phẩm của mình, cộng đồng địa phương tự hào về những gì họ tạo ra và những giá trị ấy được tiếp nối qua các thế hệ.
Xuất phát từ mong muốn gìn giữ các làng nghề truyền thống của quê hương vùng biển Quảng Trị, đồng thời nâng cao giá trị cho các sản phẩm hải sản, xây dựng mô hình hợp tác xã kiểu mới theo hướng phát triển bền vững, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người lao động địa phương, chị Đào Thị Tám – Giám đốc HTX Sản xuất kinh doanh (SXKD) dịch vụ Chế biến Thủy sản Long Tám đã từng bước đưa những sản vật đặc trưng của vùng biển Quảng Trị trở thành sản phẩm OCOP 3 sao, được thị trường đón nhận và tin dùng.
Trong hai ngày 17-18/12, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội tổ chức Hội nghị đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP năm 2025.
Từ ngày 20 - 23/12, Festival OCOP Việt Nam 2025 với chủ đề “Việt Nam - Hội tụ và Lan tỏa” sẽ diễn ra tại Khu di tích Hoàng thành Thăng Long, Hà Nội. Festival do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội tổ chức.
Giữa không gian một hội nghị sơ kết chính sách nông nghiệp cấp Bộ, tôi dừng lại trước một gian hàng OCOP mang tên Cốm Mộc Ngô Thức. Không ồn ào, không phô trương, những gói cốm xanh non gợi mở một câu chuyện khác: câu chuyện về hạt lúa non, về một nghề truyền thống đang tìm cách đứng vững trong chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại.
Từ thực tiễn chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng, việc nâng tầm Chương trình OCOP trong bối cảnh chuyển đổi xanh, chuyển đổi số là yêu cầu khách quan, là lựa chọn chiến lược và là ưu tiên hàng đầu của tất cả các quốc gia.
