Thành phố Hồ Chí Minh đang bước vào giai đoạn phát triển mới, lấy giao thông công cộng xanh và thông minh làm trụ cột cho chiến lược tăng trưởng bền vững. Thực hiện Quyết định 1711/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Thành phố đặt mục tiêu xây dựng 10 tuyến metro với tổng chiều dài 510 km trong 20 năm tới. Đây không chỉ là một dự án hạ tầng khổng lồ, mà còn là chính sách xanh hóa đô thị, hướng tới giảm ô nhiễm không khí, tiết kiệm năng lượng và nâng cao chất lượng sống của hơn 14 triệu người dân. Với sự quyết tâm cao và công nghệ hiện đại, TP.HCM đang viết nên một tầm nhìn mới cho giao thông đô thị Việt Nam
Hướng tới đô thị xanh: Từ tầm nhìn phát triển đến hành động cụ thể
Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, TP.Hồ Chí Minh đang đứng trước yêu cầu cấp bách, tái cấu trúc hệ thống giao thông đô thị để vừa đáp ứng nhu cầu đi lại, vừa bảo vệ môi trường sống cho hơn 14 triệu dân. Theo Quyết định 1711/QĐ-TTg ngày 31/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ, TP.Hồ Chí Minh được phê duyệt quy hoạch phát triển đến năm 2030, tầm nhìn 2050, trong đó nhấn mạnh phát triển 10 tuyến metro với tổng chiều dài 510 km, một “siêu đề án” chưa từng có trong lịch sử phát triển giao thông của Việt Nam.
Đề án này không chỉ là một công trình hạ tầng trọng điểm, mà còn là chính sách chiến lược để thực hiện các mục tiêu quốc gia về giảm phát thải khí nhà kính, tiết kiệm năng lượng và xây dựng đô thị xanh, thông minh, bền vững. Theo kế hoạch, đến năm 2035, Thành phố sẽ hoàn thành 7 tuyến metro với 355 km, đảm bảo 40- 50% nhu cầu vận tải hành khách công cộng. Đến năm 2045, hoàn thành toàn bộ 510 km với 10 tuyến metro, hình thành mạng lưới đường sắt đô thị hoàn chỉnh, kết nối toàn vùng trung tâm và các khu vực mở rộng.
So sánh với Moscow (Liên bang Nga), nơi xây dựng hệ thống metro trong suốt 90 năm thì TP. Hồ Chí Minh chỉ cần 20 năm để đạt chiều dài tương đương, điều này thể hiện quyết tâm mạnh mẽ và tầm nhìn dài hạn của Chính phủ cùng chính quyền Thành phố trong công cuộc hiện đại hóa giao thông công cộng.
Thực trạng giao thông và ô nhiễm không khí: Bức tranh đáng báo động
Hiện nay, diện tích TP. Hồ Chí Minh sau khi mở rộng là 6.772,59 km², dân số khoảng 14 triệu người, riêng khu vực trung tâm cũ đã có 9,5 triệu phương tiện cơ giới, trong đó 8,5 triệu xe máy và hơn 1 triệu ô tô, hầu hết sử dụng nhiên liệu xăng. Theo thống kê, các phương tiện này phát thải hơn 13 triệu tấn CO₂/năm, chiếm 99% tổng phát thải giao thông, cùng 78% lượng SO₂ và 75% bụi mịn PM2.5, nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí và bệnh hô hấp.
Tỷ lệ đất giao thông trên đất xây dựng đô thị của Thành phố chỉ đạt 13,88%, thấp hơn nhiều so với tiêu chuẩn quốc tế (20-25%), khiến mật độ đường chỉ đạt 2,38 km/km² dẫn đến ùn tắc triền miên. Theo Sở Giao thông Vận tải TP. Hồ Chí Minh, thiệt hại do ùn tắc giao thông lên đến 6 tỷ USD/năm (tức hơn 11.000 tỷ đồng mỗi tháng), chưa kể hàng nghìn vụ tai nạn giao thông và tổn thất về sức khỏe, năng suất lao động.
Đặc biệt, trong 10 tháng đầu năm 2024, Thành phố ghi nhận 1.234 vụ tai nạn, làm chết 380 người, bị thương 768 người, trong đó hơn 50% do xe máy gây ra. Đây không chỉ là con số thống kê, mà là vấn đề xã hội nghiêm trọng cần giải pháp căn cơ, thay vì xử lý tình huống ngắn hạn.
Đứng trước tình hình đó, chính quyền TP. Hồ Chí Minh đang triển khai chương trình chuyển đổi 400.000 xe gắn máy hai bánh sang xe điện trong giai đoạn 2026-2028, ưu tiên nhóm tài xế công nghệ và giao hàng, lực lượng di chuyển thường xuyên nhất trong đô thị. Song song, việc phát triển hệ thống metro là giải pháp dài hạn, giúp giảm hàng triệu xe cá nhân, giảm phát thải CO₂, giảm bụi mịn, và nâng cao chất lượng môi trường đô thị.
Nếu tính toán kinh tế học môi trường, 50 tỷ USD đầu tư cho toàn hệ thống metro 510 km chỉ tương đương thiệt hại do ùn tắc trong 8-9 năm, nghĩa là sau chưa đầy một thập kỷ, TP. Hồ Chí Minh có thể hoàn vốn xã hội và môi trường nhờ tiết kiệm nhiên liệu, thời gian, và giảm tổn thất sức khỏe cộng đồng.
Bài học từ nước Nga: Metro - biểu tượng của văn minh và phát triển bền vững
Kinh nghiệm của Moscow - thủ đô Liên bang Nga là minh chứng sống động cho tác động to lớn của metro đối với phát triển đô thị bền vững. Từ năm 1935, khi tuyến metro đầu tiên đi vào hoạt động, Moscow đã không ngừng mở rộng và hoàn thiện hệ thống, đến nay đạt 466 km với 14 tuyến và 263 nhà ga. Mỗi ngày, hơn 8 triệu lượt hành khách di chuyển bằng metro, giúp giảm triệt để xe cá nhân trên đường phố. Ở Moscow hiện gần như không còn xe gắn máy hai bánh, một hình ảnh đáng mơ ước đối với nhiều đô thị châu Á.
Điểm nổi bật của hệ thống metro Moscow là sự kết hợp giữa kỹ thuật, nghệ thuật và tầm nhìn quy hoạch. Các nhà ga được xây dựng sâu từ 20- 84 m dưới lòng đất, vừa đảm bảo an toàn, vừa trở thành “bảo tàng ngầm” với kiến trúc độc đáo. Các giai đoạn phát triển của metro Moscow từ những năm 1930, thời kỳ chiến tranh thế giới, đến giai đoạn sau 1950 đều thể hiện tư duy quy hoạch dài hạn: xây dựng metro không chỉ để đi lại, mà để hình thành văn hóa giao thông công cộng.
Về kỹ thuật, Nga đã sớm áp dụng máy khoan hầm TBM (Tunnel Boring Machine) công nghệ đào hầm hiện đại giúp thi công nhanh, chính xác, ít ảnh hưởng đến công trình mặt đất. Đến nay, Moscow có hơn 6.700 toa tàu điện ngầm hoạt động, tần suất 90 giây/chuyến trong giờ cao điểm, chứng minh khả năng vận hành hiệu quả và thân thiện môi trường.
Hướng đi của TP. Hồ Chí Minh: Công nghệ hiện đại và quy hoạch tích hợp xanh
Từ kinh nghiệm của Moscow, TP. Hồ Chí Minh đang ứng dụng mạnh mẽ công nghệ TBM thế hệ mới, kết hợp các mô hình quy hoạch thông minh để đạt mục tiêu 510 km metro trong 20 năm. Hiện nay, máy TBM của Nhật Bản, Đức và Thụy Sĩ đang được sử dụng trong các dự án hạ tầng ngầm tại Việt Nam, với năng lực khoan 2–3 km hầm/năm, độ chính xác cao, đảm bảo an toàn cho khu vực dân cư đông đúc.
Một ví dụ tiêu biểu là tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) dài 19,68 km, trong đó 2,6 km đi ngầm bằng công nghệ TBM, gồm các ga: Bến Thành, Nhà hát Thành phố, Ba Son. Máy TBM sử dụng ở dự án này dài 70 m, nặng 300 tấn, giá trị khoảng 4 triệu USD, hoạt động theo nguyên lý cân bằng áp lực đất, đồng thời lắp đặt tấm bê tông cốt thép ngay sau khi khoan để chống sụt lở.
Đây là bước tiến vượt bậc về công nghệ xây dựng ngầm, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia có năng lực thi công metro hiện đại.
Tiếp đó, tuyến Metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) dài 11,3 km với tổng vốn đầu tư 47.890 tỷ đồng (tương đương gần 2 tỷ USD), trong đó hơn 10.400 tỷ đồng là vốn ngân sách Nhà nước, còn lại từ vốn ODA và vay ưu đãi. Công trình có 11 nhà ga (10 ngầm, 1 trên cao), dự kiến khởi công vào tháng 12/2025, mở đầu giai đoạn tăng tốc của toàn bộ siêu đề án metro 510 km.
Không chỉ dừng ở công nghệ, TP. Hồ Chí Minh còn hướng tới quy hoạch tích hợp xanh thông qua mô hình TOD - Transit Oriented Development (Phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng). Theo mô hình này, các khu vực quanh nhà ga metro sẽ được phát triển thành trung tâm thương mại, nhà ở, dịch vụ và không gian xanh, giúp người dân có thể sống, làm việc, di chuyển trong phạm vi đi bộ.
Đây là giải pháp đồng bộ giúp giảm nhu cầu di chuyển bằng phương tiện cá nhân, tăng hiệu quả sử dụng đất, đồng thời hình thành thói quen sống xanh.
Nền tảng cho thành phố không khói bụi và phát triển bền vững
Siêu đề án 510 km metro của TP. Hồ Chí Minh là một bước ngoặt lịch sử trong tư duy phát triển đô thị Việt Nam từ “phát triển theo chiều rộng” sang “phát triển xanh và bền vững”. Với quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Chính phủ và Thành phố, cùng năng lực kỹ thuật ngày càng trưởng thành của đội ngũ kỹ sư, công nhân Việt Nam, việc hoàn thành hệ thống metro trong 20 năm tới là hoàn toàn khả thi.
Lợi ích mang lại không chỉ nằm ở giao thông, mà còn ở chuyển đổi mô hình phát triển đô thị, cải thiện chất lượng không khí, và nâng cao chất lượng sống của người dân. Khi metro đi vào hoạt động, hàng triệu xe máy cá nhân sẽ được thay thế, lượng khí thải CO₂ và bụi mịn PM2.5 giảm mạnh, giúp TP. Hồ Chí Minh trở thành đô thị xanh, văn minh và thân thiện môi trường góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26 về đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
Nhìn từ kinh nghiệm Moscow và những thành tựu công nghệ mới, có thể khẳng định: metro không chỉ là phương tiện giao thông, mà còn là chính sách phát triển môi trường toàn diện nơi giao thông, quy hoạch và con người hòa hợp trong không gian sống xanh.
Với tầm nhìn dài hạn, siêu đề án metro 510 km chính là bản tuyên ngôn cho thế hệ tương lai của TP. Hồ Chí Minh: Một thành phố không khói bụi, không ùn tắc, một đô thị nơi người dân đi lại bằng tàu điện trong không gian xanh mát biểu tượng cho một Việt Nam hiện đại, phát triển và bền vững.
Giữa đại dương bao la, có những con người âm thầm “vẽ dáng hình Tổ quốc từ đáy biển”. Hơn hai thập kỷ qua, Trung tâm Trắc địa và Bản đồ Biển (SEAMAP) cùng những kỹ sư, nhà khoa học của mình đã miệt mài đo đạc, khảo sát, dựng nên nền dữ liệu biển quốc gia, góp phần khẳng định chủ quyền và phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam.
Ứng dụng khoa học - công nghệ trong sản xuất nông nghiệp đang mở ra hướng đi mới cho nhiều địa phương. Mô hình nhà màng trồng dưa vàng ở xã Kiên Thọ (Thanh Hóa) không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội, tạo việc làm ổn định, mà còn góp phần xóa đói giảm nghèo, khẳng định vai trò then chốt của nông nghiệp công nghệ cao trong phát triển bền vững nông thôn.
Nhóm tác giả đến từ các trường đại học và viện nghiên cứu tại TP. Hồ Chí Minh đã phát triển thành công mô hình tưới tự động tiết kiệm nước cho sản xuất rau hữu cơ tại xã Ba Tri (tỉnh Bến Tre trước đây), tỉnh Vĩnh Long, góp phần ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu, hướng tới nền nông nghiệp bền vững.
Công nghệ vũ trụ đang mở ra cơ hội lớn để Việt Nam khẳng định vị thế công nghệ và hình thành một ngành kinh tế mũi nhọn. Tuy nhiên, để “cất cánh”, bài toán con người, thể chế và chiến lược dài hạn vẫn cần được giải quyết căn cơ, thực chất và đồng bộ.
Một quán cà phê mới mở tại Hà Nội đã tiên phong sử dụng robot làm mọi nhiệm vụ như pha chế đến ‘ông đồ’. Đây được xem là bước tiến trong việc ứng dụng công nghệ tự động hóa và trí tuệ nhân tạo AI vào ngành dịch vụ tại Việt Nam.
Tây Nguyên là vùng dễ bị ảnh hưởng bởi hạn hán, thiếu nước do nguồn nước ngầm sụt giảm, các công trình thủy lợi chỉ đảm nhận cung cấp nước cho một phần diện tích cần tưới còn lại chủ yếu phụ thuộc vào nước mưa. Thời gian qua, khu vực này xảy ra nhiều đợt hạn hán, thiếu nước khiến hàng chục đến hàng trăm nghìn ha cây trồng bị ảnh hưởng, thiệt hại.
