Thiên nhiên gọi, con người có đang lặng thinh?

Du lịch sinh thái từng được coi là lựa chọn lý tưởng, là biểu tượng của sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Nhưng trong cuộc đua lợi nhuận và sự vô ý thức của một bộ phận du khách, nhiều khu sinh thái giờ đây chỉ còn xanh trên giấy tờ. Thiên nhiên đang oằn mình gánh chịu, và câu hỏi đặt ra là: liệu chúng ta có đang tiếp tay cho sự phá hủy dưới vỏ bọc bảo tồn?

Ý thức người đi du lịch và trách nhiệm với những giấc mơ xanh ở những Khu du lịch sinh thái

Du lịch sinh thái Xanh chỉ là gắn mác

Tôi từng nghĩ, du lịch sinh thái là một lựa chọn lý tưởng cho những ai muốn trốn chạy khỏi phố thị xô bồ để hòa mình vào thiên nhiên. Và đúng vậy, khi được trải nghiệm cảm giác hít thở không khí trong lành giữa rừng, lắng nghe tiếng chim hót hay nhìn ngắm cảnh sắc thiên nhiên hoang sơ, tôi đã hiểu vì sao loại hình du lịch này lại được ưa chuộng đến thế. Không chỉ mang lại sự thư giãn, du lịch sinh thái còn góp phần bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, phát triển kinh tế địa phương và nâng cao nhận thức cộng đồng về môi trường.

Thế nhưng, lý tưởng ấy không phải lúc nào cũng tồn tại. Một chuyến đi đến khu du lịch sinh thái nổi tiếng ở miền Trung đã khiến tôi phải nhìn nhận lại. Giữa lòng rừng, thay vì tiếng chim hót hay tiếng gió thổi qua những tán cây, tôi nghe thấy tiếng karaoke ầm ĩ, mùi khói từ các bếp nướng và rác thải vương vãi khắp nơi. Tất cả như một bản sao thu nhỏ của thành phố, chỉ khác là nó được đặt giữa thiên nhiên - một cách rất khập khiễng. Khi đó, tôi mới thấm thía câu nói của một nhà bảo tồn từng chia sẻ: “Không ít nơi đang nhân danh sinh thái để huỷ hoại chính điều cần bảo vệ nhất”.

Bẫy lợi nhuận trong giấc mơ Xanh

Du lịch sinh thái vốn là một khái niệm đẹp khi gắn liền với bảo tồn thiên nhiên và văn hoá bản địa. Thế nhưng hiện nay, tại nhiều địa phương, nó đang bị thương mại hóa một cách thô bạo. Dưới cái mác xanh, nhiều khu du lịch vẫn ngang nhiên bê tông hóa đường rừng, dựng lên hàng loạt nhà hàng và các công trình giả thiên nhiên phục vụ du khách. Mỗi ngày có hàng trăm, thậm chí hàng nghìn lượt khách đổ về các khu sinh thái, để lại cả một đống rác thải, nước thải và dấu chân lộn xộn trên những con đường đất đá vốn chỉ dành cho những ai thực sự trân trọng thiên nhiên.

Theo số liệu được công bố từ Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch, vào năm 2019, tổng lượng lượng rác thải nhựa mà khách du lịch thải ra khoảng 116.000 tấn - một con số khổng lồ đủ để khiến chúng ta đặt lại câu hỏi về cái gọi là du lịch xanh.

Dù đã có những quy định xử phạt, nhưng khu vực lều trại, vui chơi vẫn tiếp tục được xây dựng ngay sát con suối Đá Trắng tại khu sinh thái núi Mằn, Hạ Long.

Đã có lúc tôi tin rằng, khi con người tìm đến với thiên nhiên là để được chữa lành, để được sống chậm lại và lắng nghe những gì thuần khiết nhất. Nhưng thực tế lại phũ phàng hơn nhiều. Nhiều người đến với thiên nhiên không phải để cảm nhận, để tận hưởng mà chỉ là để mang theo thói quen đô thị hóa rồi vứt lại cả đống rác thải. Phải chăng sự ích kỷ đã trở thành một thứ bản năng xã hội mới, nơi người ta mặc định rằng trách nhiệm giữ gìn môi trường không thuộc về mình?

Và chúng ta, với tư cách là những con người đang sống giữa khủng hoảng khí hậu toàn cầu, còn cho phép mình tiếp tục vô tư tận hưởng mà không đắn đo hậu quả nữa sao? Tôi không phủ nhận nhu cầu nghỉ ngơi, thư giãn là chính đáng. Nhưng nếu niềm vui của con người đặt trên sự tổn hại của môi trường thì đó là một sự thụ hưởng vô trách nhiệm. Con người có quyền tận hưởng vẻ đẹp của thiên nhiên, nhưng cũng cần có bổn phận gìn giữ những gì thiên nhiên trao tặng, không chỉ cho bản thân, mà còn cho thế hệ sau này.

Nghịch lý bảo tồn kiểu hủy hoại ấy phần lớn đến từ tư duy chạy theo lợi nhuận của cả doanh nghiệp lẫn chính quyền. Thay vì đầu tư dài hơi cho phát triển du lịch bền vững, nhiều địa phương chỉ chăm chăm tận dụng thiên nhiên như một sản phẩm, miễn sao có thể sinh lời nhanh chóng. Không ít dự án thiếu quy hoạch bài bản, đánh giá môi trường bị xem nhẹ, thậm chí bỏ qua. Một báo cáo về kiểm tra hoạt động du lịch sinh thái của Tổng cục Lâm nghiệp 2017 đã chỉ ra rằng có tới 56/61 vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên tổ chức kinh doanh du lịch sinh thái khi chưa xây dựng đề án phát triển và 60/61 khu chưa có dự án đầu tư được cấp có thẩm quyền phê duyệt theo đúng quy định pháp luật.

Người ta thường nói nhiều đến cụm từ “phát triển xanh”, nhưng thực chất đó lại là “xanh lá đô la” hơn là xanh của rừng. Cũng chẳng lạ khi nhiều khu du lịch sinh thái ngày nay chỉ còn “sinh” mà không còn “thái”.

Chưa hết, không thể bỏ qua một nguyên nhân khác đó là về nhận thức hạn chế của chính du khách. Vụ việc tại Vườn quốc gia Cúc Phương là một minh chứng điển hình khi tình trạng du khách tự do xả rác bừa bãi, chặt cây và gây ồn ào nhưng gần như không ai nhắc nhở. Theo phản ánh của Báo Nhân Dân (tháng 5/2023), mỗi dịp cuối tuần, Vườn quốc gia Cúc Phương tiếp nhận hàng nghìn lượt khách, nhưng lực lượng kiểm soát mỏng, thiếu hướng dẫn viên đã khiến rác thải chất đống ở các điểm dừng chân, bãi nghỉ, làm tổn hại không ít đến cảnh quan và hệ sinh thái.

Khi những người đến với thiên nhiên vẫn mang theo thói quen xả rác, coi rừng xanh như công viên giải trí thì dù khu du lịch có mang cái tên sinh thái, bản chất vẫn là phá hoại. Đây không còn là câu chuyện của riêng ngành du lịch mà là hồi chuông cảnh tỉnh cho một lối sống tiêu dùng thiếu bền vững đang ăn sâu vào văn hóa đại chúng.

Nhiều du khách ra về nhưng “quên” dọn rác, để lại cảnh tượng nhếch nhác ngay giữa lòng rừng. (Ảnh: Báo Dân Việt)

Bảo tồn không phải là khẩu hiệu

Để du lịch sinh thái thật sự sinh thái, tôi nghĩ rằng trước tiên cần trả lại đúng giá trị cốt lõi của nó, đó là yếu tố bảo tồn. Và điều đó bắt đầu từ tư duy, trách nhiệm và lòng tôn trọng thiên nhiên của cả người làm du lịch lẫn du khách. Các địa phương cần kiểm soát chặt hoạt động du lịch, khoanh vùng hợp lý và giới hạn lượng khách để tránh quá tải môi trường. Doanh nghiệp không thể chỉ chăm chăm xây thêm phòng nghỉ mà phải đặt trách nhiệm bảo tồn lên hàng đầu. TS. Vũ Văn Triệu, Nguyên Trưởng đại diện Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) tại Việt Nam cũng từng nhận định: “Đối với những người có hành vi xấu xâm hại đến thiên nhiên, làm tổn hại đến động vật hoang dã thì chắc chắn sẽ bị xử phạt nghiêm minh”.

Song song đó, việc nâng cao ý thức du khách cần được đẩy mạnh thông qua các chiến dịch truyền thông hiện đại, dễ tiếp cận. Nếu không có một hệ sinh thái ý thức đủ mạnh, chúng ta sẽ chỉ tiếp tục chứng kiến những khu du lịch xanh trên khẩu hiệu, nhưng xám xịt trong thực tế.

Du lịch sinh thái không phải là chiếc áo choàng mỹ miều che giấu lòng tham, mà phải là cam kết đạo đức với thiên nhiên. Đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận thẳng thắn về thứ sinh thái giả đang lan rộng, từ đó điều chỉnh lại cách phát triển du lịch bền vững hơn. Khi hệ sinh thái được nuôi dưỡng đúng cách, nó mới có thể tiếp tục ban tặng giá trị cho con người. Bảo tồn không chỉ là dựng bảng “Cấm phá hoại” rồi để mọi thứ tự hủy. Bảo tồn cần bắt đầu từ chính tư duy, trách nhiệm và cả lòng tôn trọng thiên nhiên của mỗi chúng ta.

Tôi tin rằng, khi mỗi người bước vào thiên nhiên bằng sự tôn trọng, thiên nhiên sẽ đáp lại bằng vẻ đẹp nguyên sơ và lòng hào phóng. Hãy bước vào thiên nhiên như những người bạn nhẹ nhàng để lại dấu chân, chứ không phải dấu vết của sự vô tâm, vô tình.

Thu Hường

Học viện Báo chí và Tuyên truyền