Cây nhãn tổ có tuổi đời gần 400 năm tuổi nằm trong khuôn viên đình, chùa Hiến thuộc phường Hồng Châu, TP. Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên (Ảnh: Phan Huế)

Theo lịch sử ghi chép lại cây nhãn tổ chính là gốc giống đầu tiên của nhãn lồng Hưng Yên, cây nhãn tổ không chỉ mang giá trị nông nghiệp mà còn là biểu tượng lịch sử gắn liền với thời kỳ Phố Hiến hưng thịnh. Cây vẫn đơm hoa, kết trái mỗi năm và được người dân xem như “bảo vật sống” trong không gian văn hóa chùa Hiến (Ảnh: Phan Huế)

Tương truyền, cách đây gần 400 năm có ông quan trấn thủ của Trấn Sơn Nam đã mang từ đâu cây nhãn về đất này trồng. Không biết do hợp đất hay đây là giống nhãn đặc biệt mà khi ra hoa, kết quả thì có hương vị thơm ngon đặc biệt, không giống nhãn nào so sánh được. Vì là nhãn quý nên đến mùa quả chín, người ta hái quả để lễ Phật và làm đặc sản để tiến vua vào mùa nhãn chín, nên cây nhãn này còn được gọi là cây nhãn tiến (Ảnh: Phan Huế)

Xưa kia, nhà bác học Lê Quý Đôn từng thưởng thức và đã miêu tả trong cuốn Phủ biên tạp lục năm 1776: “Mỗi lần bỏ vào miệng thì tận trong răng lưỡi đã nảy ra vị thơm tựa như nước thánh trời cho” (Ảnh : Phan Huế)

Trước đây, thân cây nhãn tổ to khoảng ba người lớn ôm không xuể. Năm 1947, một cơn bão lớn quét qua TP. Hưng Yên, do là cây nhãn lâu năm, thân cây mục ruỗng nên cành cây đã bị gãy mất một nửa. Hiện tại, cây nhãn tổ giờ chỉ còn lại một nhánh con, nhánh cây này được nhà chùa và người dân chăm sóc phát triển thành cây nhãn “hậu duệ” như một biểu tượng của giống nhãn lồng đặc sản Phố Hiến, Hưng Yên. Hiện nay, cây nhãn này cao khoảng 5 mét, gốc có chu vi khoảng 2 mét

Theo Hòa thượng Thích Thanh Sơn - Trụ trì chùa Hiến: “Từ khi về chùa, năm nào nhãn cũng sai quả. Theo bà con quanh vùng, đây chính là điềm lành. Mặc dù bây giờ nhãn của cây nhãn tổ không to như trước nhưng vẫn có rất nhiều người muốn được nếm thử hương vị của nó. Nhà chùa rất vinh dự khi được quản lý và chăm sóc cây nhãn tiến, nguồn gốc của các giống nhãn bây giờ”. Hiện tại cây nhãn tiến vua đã ra quả non và đạt năng suất rất cao (Ảnh: Phan Huế)

Gần bốn thế kỷ trôi qua, cây nhãn tổ tại chùa Hiến vẫn âm thầm sinh trưởng, đơm hoa kết trái giữa lòng phố cổ Hưng Yên. Không chỉ là một cá thể thực vật quý hiếm, cây còn là biểu tượng sống động cho cả một vùng văn hóa, nơi từng vang bóng với tên gọi Phố Hiến, nơi sản vật từng vượt sông tiến vua và nơi mà người dân hôm nay vẫn gìn giữ như báu vật. Trong dòng chảy biến đổi của thời gian, cây nhãn ấy nhắc nhở mỗi chúng ta về giá trị của ký ức, của sự bền bỉ và của trách nhiệm gìn giữ những gì thuộc về cội nguồn

Phan Huế