Cần quy định chặt chẽ, minh bạch đấu giá quyền khai thác trong dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản

Những bất cập trong công tác đấu giá quyền khai thác khoáng sản đã bộc lộ nhiều vấn đề, chưa gắn kết một cách đồng bộ, phù hợp với quy định về đất đai và quy định về đấu giá tài sản. Mặt khác, dư luận cũng đặt ra những dấu hỏi về câu chuyện “quân xanh, quân đỏ” hay “phá giá” liệu có tồn tại trong hoạt động đấu giá khai thác khoáng sản ?

Dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản gồm 12 chương, 116 điều, quy định việc điều tra cơ bản địa chất, điều tra địa chất về khoáng sản; bảo vệ tài nguyên địa chất, khoáng sản chưa khai thác; hoạt động khoáng sản; thu hồi khoáng sản; chế biến khoáng sản; tài chính về địa chất, khoáng sản và đấu giá quyền khai thác khoáng sản; quản lý Nhà nước về địa chất, khoáng sản trong phạm vi đất liền, hải đảo, nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam.

Trình tự, thủ tục sau đấu giá khai thác thường phức tạp, kéo dài

Luật Khoáng sản sau hơn 13 năm thực hiện đã có nhiều quy định bộc lộ những bất cập, không còn phù hợp với thực tiễn, khó khăn khi thực hiện như: Khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng, nhất là cát lòng sông làm vật liệu xây dựng thông thường; vấn đề kiểm soát sản lượng khai thác khoáng sản theo từng giấy phép khai thác khoáng sản; việc phân cấp, phân quyền trong quản lý hoạt động địa chất, khoáng sản,… Do đó, việc xây dựng Luật Địa chất và Khoáng sản mới nhằm tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất, đảm bảo minh bạch; khắc phục các bất cập để quản lý thống nhất lĩnh vực địa chất, khoáng sản; quản lý chặt chẽ, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả khoáng sản.

Hoạt động cấp phép, khai thác khoáng sản sẽ góp phần phát triển kinh tế

Một trong những bất cập tồn tại đó là vấn đề đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Kết quả đấu giá quyền khai thác khoáng sản đạt được chưa tương xứng với tiềm năng, số lượng khu vực khoáng sản đưa ra đấu giá. Nguyên nhân do chính sách về đấu giá quyền khai thác khoáng sản là một chính sách mới, lần đầu tiên triển khai thực hiện, quá trình triển khai đã bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế, bất cập, trong đó quy định của pháp luật về đấu giá quyền khai thác khoáng sản chưa gắn kết một cách đồng bộ, phù hợp với quy định về đất đai và quy định về đấu giá tài sản, một số quy định chưa phù hợp với thực tiễn.

Đấu giá quyền khai thác khoáng sản chưa thật sự hấp dẫn, thu hút sự quan tâm đầu tư của các tổ chức, cá nhân, nguyên nhân chủ yếu là do trình tự, thủ tục liên quan để đưa dự án vào hoạt động sau khi tổ chức đấu giá thành công (tổ chức thăm dò; phê duyệt trữ lượng khoáng sản, phê duyệt đánh giá tác động môi trường, cấp phép đầu tư dự án, cấp phép khai thác khoáng sản, đền bù giải phóng mặt bằng, giao thuê đất,…) thường phức tạp và kéo dài, thậm có những dự án kéo dài 3-5 năm, đặc biệt là vướng mắc liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng sau khi trúng đấu giá và cấp phép khai thác khoáng sản; phần lớn các khu vực đưa ra đấu giá chưa có kết quả thăm dò mới dừng ở công tác đánh giá, điều tra nên chưa xác định được chính xác trữ lượng, tài nguyên khoáng sản, độ tin cậy của tài liệu thấp, chưa đánh giá được chính xác giá trị của mỏ.

Điều 104 Dự thảo luật quy định về khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhưng cách thiết kế này đang tạo ra không gian rất rộng để tiếp tục thực hiện cấp quyền khai thác khoáng sản theo hình thức "xin - cho". Cụ thể, dự thảo quy định ngoài các trường hợp cụ thể được quy định tại luật, khu vực không đấu giá còn có thể do Chính phủ quy định (điểm e) hoặc do Thủ tướng quyết định (điểm d). Quy định này tạo không gian rất rộng cho tình trạng "xin - cho" khi tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quá rộng, tương tự như cách thiết kế của Luật Khoáng sản 2010.

Trên thực tế, theo báo cáo tổng kết 10 năm thi hành luật Khoáng sản 2010 của Bộ TN&MT, chỉ có 6 giấy phép được cấp theo hình thức đấu giá trên tổng số 421 giấy phép khai thác khoáng sản do Bộ TN&MT cấp (tỷ lệ 1,4%). Đối với các giấy phép do UBND cấp tỉnh cấp, có 394 trên tổng số 4.279 giấy phép được cấp theo hình thức đấu giá (tỷ lệ 9,2%). Như vậy, đa số các mỏ khoáng sản vẫn được cấp phép theo hình thức "xin - cho".

Ngày 24/6, Liên đoàn Thương mại - Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã có văn bản gửi Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội góp ý vào dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản.

Theo VCCI, dự thảo luật quy định các khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản nếu khoáng sản đã được quy hoạch là nguồn nguyên liệu cho các dự án chế biến ra sản phẩm công nghiệp. Nhưng quy định này có nội hàm rất lớn, bao trùm nhiều loại khoáng sản quan trọng, đặc biệt là nhóm khoáng sản kim loại như quặng bauxite, quặng titan, quặng sắt… Đây đều là những loại khoáng sản còn nhiều tiềm năng khai thác, có giá trị thương mại lớn. Khi đó, các mỏ này đều có thể chuyển thành cơ chế không đấu giá, tiếp tục thực hiện cơ chế "xin - cho". Dẫn chứng hiệu quả của đấu giá quyền khai thác khoáng sản đã được ghi nhận trên thực tế, khi giá trúng đấu giá của 6 giấy phép do Bộ TN-MT cấp cao hơn giá khởi điểm 76%, VCCI cho rằng, nếu mở rộng các trường hợp đấu giá sẽ mang lại lợi ích rất lớn cho ngân sách, đồng thời tạo môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh cho các doanh nghiệp.

Theo đó, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu cân nhắc quy định theo hướng tất cả các quyền khai thác khoáng sản phải được cấp thông qua đấu giá hoặc đấu thầu. Đối với các trường hợp loại trừ các khu vực khoáng sản không đấu giá, VCCI cho rằng, vẫn có thể được thay thế bằng việc thêm các điều kiện để được tham gia đấu giá. Ví dụ như các khu vực khoáng sản tại biên giới, ven biển, khu vực có ảnh hưởng đến quốc phòng an ninh thì hạn chế nhà đầu tư nước ngoài hoặc thêm thủ tục thẩm tra điều kiện về an ninh đối với nhà đầu tư trước khi đấu giá.

Kết quả đấu giá quyền khai thác khoáng sản đạt được chưa tương xứng với tiềm năng, số lượng khu vực khoáng sản đưa ra đấu giá

Cần tránh tình trạng “phá” đấu giá

Ngày 5-6/11/2023, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội tổ chức đấu giá quyền khai thác ba mỏ cát gồm Châu Sơn (xã Châu Sơn, huyện Ba Vì), Tây Đằng - Minh Châu (thị trấn Tây Đằng, xã Minh Châu, huyện Ba Vì) và mỏ Liên Mạc (phường Thượng Cát, quận Bắc Từ Liêm). Qua hàng chục vòng đấu giá, 3 đơn vị đã trúng đấu giá 3 mỏ cát trên với tổng số tiền 1.700 tỷ đồng, gấp hàng trăm lần giá khởi điểm.

Qua rà soát, TP. Hà Nội cho biết theo quy định, giá trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản tương đương giá cấp quyền khai thác cát tại mỏ (là giá cát chưa khai thác). Giá cát chưa khai thác với 3 mỏ Tây Đằng - Minh Châu, Châu Sơn, Liên Mạc lần lượt là 180.500 đồng/m3, 564.500 đồng/m3, 800.000 đồng/m3. Trong khi đó, đối chiếu với giá vật liệu xây dựng cát san lấp và cát xây dựng đến chân công trình tại địa bàn Hà Nội do Sở Xây dựng công bố, giá cát đổ nền dao động 176.000-202.000 đồng/m3. Vì vậy, theo cách hiểu thông thường, 1m3 cát chưa khai thác (theo giá trúng đấu giá) đã cao hơn, thậm chí cao gấp nhiều lần so với giá cát đến chân công trình tại địa bàn Hà Nội. Dẫn đến các dự án khai thác cát tại 3 mỏ cát này không thể có lợi nhuận khi các đơn vị thực hiện khai thác với trữ lượng cát sẽ được cấp phép.

Theo quy định của Luật Khoáng sản, sau khi được cấp quyết định chủ trương đầu tư, đơn vị lập hồ sơ, trình cấp thẩm quyền phê duyệt cấp giấy phép khai thác khoáng sản sẽ có bất cập khi không đáp ứng điều kiện về vốn chủ sở hữu. Cụ thể, vốn chủ sở hữu của 3 đơn vị tham gia đấu giá quyền khai thác khoáng sản đủ điều kiện để tham gia đấu giá do đáp ứng tiêu chí cao hơn 30% tổng vốn đầu tư của các dự án khai thác khoáng sản đã được phê duyệt trên địa bàn. Mặt khác, sau cuộc đấu giá tại 3 mỏ cát, vốn chủ sở hữu của 3 đơn vị trúng đấu giá nhỏ hơn 30% giá trúng đấu giá, nên sẽ nhỏ hơn 30% tổng vốn đầu tư của dự án khai thác khoáng sản mà đơn vị phải lập sau khi trúng đấu giá.

Do đó, khi xem xét chấp thuận chủ trương đầu tư, các dự án vừa không đạt tiêu chí về lợi nhuận kinh tế vừa có thể tác động xấu đến an ninh kinh tế và trật tự xã hội, nên UBND TP. Hà Nội không công nhận kết quả trúng đấu giá, cơ quan chức năng phải hủy kết quả trúng đấu giá 3 mỏ cát này để đấu giá lại”, nội dung báo cáo nêu.

Không chỉ Hà Nội, tại Thanh Hóa ngày 16/2/2023, Trung tâm Dịch vụ đấu giá tài sản Thanh Hóa đã công bố kết quả trúng đấu giá đối với mỏ cát xã Cẩm Ngọc, huyện Cẩm Thủy, diện tích 21,6ha, đơn vị trúng đấu giá là Công ty Cổ phần Tập đoàn Hùng Sơn trả giá trúng tăng 156% so với giá khởi điểm. Ngày 14/4/2023, đơn vị này chấp nhận  bỏ 3,6 tỷ đồng tiền đặt cọc và làm đơn xin hủy kết quả trúng đấu giá và được UBND tỉnh Thanh Hóa chấp nhận.

Ngoài ra, UBND tỉnh Thanh Hóa còn hủy kết quả trúng đấu giá mỏ cát xã Mường Lý, huyện Mường Lát do Công ty TNHH Rạng Đông trúng đấu giá cao gấp 11 lần so với giá khởi điểm và giá cát đang bán thực tế trên thị trường. Đơn vị này sau khi nhận quyết định trúng đấu giá đã chịu mất số tiền đặt cọc nộp vào ngân sách Nhà nước và xin hủy kết quả trúng đấu giá.

Khu vực mỏ cát Châu Sơn, xã Châu Sơn, huyện Ba Vì, TP Hà Nội

Tiếp đó, UBND tỉnh Thanh Hóa đồng ý hủy kết quả trúng đấu giá mỏ cát xã Lương Ngoại, huyện Bá Thước do Công ty Cổ phần Tập đoàn Xây dựng Thái Bình trúng đấu giá ngày 17/8/2023, với mức giá cao gấp 9,5 lần so với giá khởi điểm và cao gấp nhiều lần so với giá cát đang bán thực tế trên thị trường. Đơn vị này sau đó cũng phải mất số tiền đặt cọc và có đơn xin hủy kết quả trúng đấu giá và được UBND tỉnh Thanh Hóa chấp nhận.

Trong năm 2024, UBND tỉnh Thanh Hóa cũng đã đồng ý hủy kết quả trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản mỏ đá vôi làm vật liệu xây dựng thông thường tại xã Xuân Khang, huyện Như Thanh; 2 mỏ đất tại xã Thọ Tiến, huyện Triệu Sơn; mỏ đất tại xã Thăng Bình và xã Tượng Lĩnh, huyện Nông Cống.

Đáng chú ý, ngày 23/9/2024 để đảm bảo tính nghiêm minh, công bằng trong công tác đấu giá tài nguyên khoáng sản, UBND tỉnh Thanh Hóa giao Công an tỉnh chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan, xác minh, làm rõ việc trả giá cao bất thường tại cuộc đấu giá quyền khai thác khoáng sản mỏ đất làm vật liệu san lấp tại xã Thọ Tiến, huyện Triệu Sơn của Công ty Cổ phần Đá mỹ nghệ Liên Đạt. Trong đó, làm rõ các nội dung thành phần hồ sơ tham gia đấu giá; tư cách pháp nhân tham gia đấu giá, trả giá, động cơ, mục đích, tính khả thi khi thực hiện dự án, đánh giá ảnh hưởng, tác động sâu rộng của kết quả trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản mỏ đất nêu trên đến an ninh kinh tế, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn. Trên cơ sở kết quả xác minh, Công an tỉnh Thanh Hóa đề xuất biện pháp khắc phục tình trạng sơ hở trong công tác đấu giá và hướng xử lý đối với kết quả trúng đấu giá mỏ đất nêu trên.

Như vậy, trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đưa ra đấu giá hàng chục mỏ khoáng sản, tất cả các cuộc đấu giá hầu hết đều thành công, nhưng cũng không ít các đơn vị trúng đấu giá đều bỏ cọc, không nộp tiền trúng đấu giá, cơ quan Nhà nước phải hủy kết quả trúng đấu giá. Dư luận đặt ra những dấu hỏi lớn về có hay không việc lợi dụng kẽ hở trong quy định về đấu giá quyền khai thác khoáng sản để sử dụng “quân xanh, quân đỏ”, cố tình “phá giá” nhằm không cho các doanh có đủ năng lực, tài chính trúng đấu giá ?.

Khoáng sản là tài nguyên quý giá của đất nước, do đó, việc cấp quyền khai thác khoáng sản, đặc biệt là đấu giá quyền khai thác khoáng sản cần được quy định chặt chẽ, minh bạch, vừa tạo thuận lợi cho hoạt động khai thác khoáng sản phục vụ phát triển kinh tế, vừa bảo đảm lợi ích quốc gia.

Hoàng Anh