Mặc dù tài nguyên về địa chất khoảng sản của Việt Nam rất phong phú, đa dạng. Nhưng, việc đánh giá đúng trữ lượng, cũng như điều tra phát hiện các loại tài nguyên khoáng sản mới lại chưa được đáp ứng cụ thể.
Do vậy, các nhà khoa học cho rằng, cần sớm có phương án cụ thể điều tra, đánh giá đúng về trữ lượng tài nguyên khoáng sản hiện nay phục để phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội.
Theo quy định của Luật Khoáng sản năm 2010, hoạt động điều tra cơ bản địa chất, khoáng sản là cách gộp trong hệ thống của Luật khoáng sản, điều tra địa chất quy định theo hệ thống Luật Khoáng sản thường hướng tới mục tiêu khoáng sản và thường được gọi với cái tên “Điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản”.
Do vậy, các nhà khoa học cho rằng, nhiều đối tượng địa chất cần điều tra chưa được quan tâm đúng mức như môi trường địa chất, địa chất thủy văn, địa chất công trình, địa chất đô thị, tai biến địa chất,... đặc biệt là nhiều dạng tài nguyên địa chất cần được điều tra, đánh giá để có chính sách và quy định pháp luật về việc khai thác, sử dụng hợp lý, hiệu quả theo nguyên tắc bền vững. Chính vì vậy, tại Dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản lần này, hoạt động điều tra địa chất bao gồm điều tra cơ bản địa chất và điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên địa chất. Theo đó, các dạng tài nguyên địa chất đã được chính danh và được đưa vào là đối tượng cần được điều tra.
Về khái niệm, tài nguyên địa chất là các dạng vật chất hình thành từ các quá trình địa chất, tồn tại trong hoặc trên bề mặt trái đất mà con người có thể khai thác, sử dụng, trong Dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản gồm: Tài nguyên khoáng sản, di chỉ địa chất, di sản địa chất, tài nguyên vị thế, tài nguyên địa nhiệt, cấu trúc địa chất tàng trữ, không gian lòng đất, tài nguyên địa chất tái tạo (bao gồm tài nguyên gió, sóng, thuỷ triều và tài nguyên bức xạ mặt trời). Riêng tài nguyên dầu khí và tài nguyên nước dưới đất đã được quản lý tại các luật Dầu khí và Luật Tài nguyên nước.
.jpg)
Cần sớm có phương án điều tra cụ thể về tài nguyên khoáng sản
Theo ông Đoàn Thế Hùng, nguyên cán bộ của Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Tài nguyên và Môi trường), nội dung điều tra tài nguyên địa chất khác được quy định tại các Điều 21 và 24 của Dự thảo Luật. Riêng điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên khoáng sản được quy định tại Điều 26 của Dự thảo Luật.
Tại các điều này trong Dự thảo Luật, chỉ quy định về nội dung điều tra từng loại tài nguyên địa chất cụ thể, đồng thời quy định một số sản phẩm chính của hoạt động điều tra, đó là các dạng bản đồ 2D và 3D, thể hiện kết quả điều tra từng dạng tài nguyên địa chất theo mức độ điều tra của giai đoạn điều tra cơ bản.
Các quy định trong Dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản lần này mới chỉ có các nội dung cơ bản. Từ các quy định này của Luật, cần thiết phải xây dựng các tiêu chuẩn, quy chuẩn, quy định kỹ thuật tương ứng đối với từng loại hình tài nguyên địa chất với các mức độ điều tra chi tiết khác nhau. Từ đó, cụ thể hóa và chuẩn hóa quy trình điều tra sản phẩm và chất lượng sản phẩm để bảo đảm dữ liệu, thông tin điều tra cơ bản các loại hình tài nguyên địa chất này đủ mức để phục vụ nhu cầu của các ngành kinh tế khác nhau, nhu cầu quốc phòng, an ninh và phù hợp với nguồn lực của đất nước theo từng thời kỳ.
Tất cả các thông tin, dữ liệu điều tra cơ bản địa chất và điều tra cơ bản tài nguyên địa chất, bao gồm điều tra cơ bản về tài nguyên khoáng sản đều phải được quản lý thống nhất trong một cơ sở dữ liệu lớn, từng bước tiến tới xây dựng được một không gian địa chất số, trong đó có các tài nguyên địa chất, khoáng sản số của quốc gia, đủ mức để phục vụ xây dựng một nền kinh tế số, chính phủ số và tiến tới một xã hội số hoàn chỉnh.
Về khung logic, quy định về điều tra cơ bản một dạng tài nguyên địa chất sẽ gồm: Quy định về nội dung điều tra; Quy định về mức độ điều tra, tỷ lệ điều tra; Quy định về phương pháp điều tra và trình tự thực hiện các phương pháp; Quy định về việc đánh giá tài nguyên về phạm vi phân bố trong không gian, đặc điểm tài nguyên, đánh giá bước đầu về giá trị sử dụng, giá trị kinh tế của tài nguyên; các điều kiện hoặc ảnh hưởng khi khai thác, sử dụng tài nguyên,... để có đề xuất, kiến nghị điều tra chi tiết tiếp theo; Quy định về việc thành lập các sản phẩm điều tra, bao gồm sản phẩm trung gian và sản phẩm cuối cùng. Trong đó, có các quy định chi tiết về yêu cầu nội dung của từng sản phẩm, yêu cầu về chất lượng sản phẩm; Quy định về báo cáo hoạt động điều tra và nộp báo cáo và các sản phảm điều tra vào lưu trữ nhà nước. Trong dự thảo Luật, chỉ quy định về nội dung điều tra và sản phẩm điều tra ở mức cô đọng nhất, còn các nội dung khác sẽ quy định chi tiết ở các văn bản dưới luật.
.jpg)
Nhiều loại tài nguyên khoáng sản hiện nay chưa được đánh giá đúng trữ lượng
Cũng theo ông Hùng, trong các dạng tài nguyên địa chất, không gian lòng đất được nhiều nước coi là dạng tài nguyên đa chức năng. Phần không gian này được lấp đầy bởi các thực thể địa chất và ngày càng được mở rộng, khi khả năng tiếp cận phần sâu hơn của vỏ trái đất bằng các phương pháp địa chất, địa vật lý, khoan.
Vì lý do này, có thể xếp không gian lòng đất là một loại tài nguyên địa chất, bởi lẽ chỉ có các thông tin, dữ liệu về địa chất, tài nguyên địa chất (gồm cả các dạng tài nguyên địa chất quen thuộc như dầu khí, nước dưới đất và khoáng sản) mới có thể hiểu biết được các thực thể địa chất đang chiếm lĩnh từng phần của không gian này, từ đó mới có thể có cơ sở để cân nhắc, quy hoạch sử dụng không gian lòng đất một cách hợp lý và hiệu quả nhất theo hướng bền vững, có cân nhắc đến lợi ích của các thế hệ hiện tại và tương lai, mà không phải theo nguyên tắc “ai đến trước thì phục vụ trước”. Đồng thời, cần biến nguồn tài nguyên này thành nguồn lực phát triển đất nước theo nguyên tắc “ai sử dụng tài nguyên phải trả tiền”.
Hiện nay ở Việt Nam chưa có hoạt động điều tra tổng thể về không gian lòng đất. Các quy định pháp luật hiện hành còn đang “bỏ trống” dạng tài nguyên cực kỳ quan trọng này. Theo đó, các quy định tại các Luật Đất đai, Luật Quy hoạch đô thị và một số luật khác như Bộ Luật dân sự,... có đề cập đến không gian lòng đất ở mức độ nhất định, song chưa toàn diện, chưa đầy đủ và chưa xứng tầm.
Ở góc độ khác, theo TS. Hoàng Văn Khoa, Phó Chủ tịch Tổng hội Địa chất Việt Nam, về các quy định về xã hội hóa công tác điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản được quy định cụ thể tại Điều 28. Theo đó, tổ chức cá nhân chi được tham gia đầu tư góp vốn thực hiện đối với các Đề án Điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và phải góp đủ 100% kinh phí; được hưởng quyền lợi về cấp phép thăm dò không thông qua đấu giá quyền khai thác khoáng sản ở khu vực có triển vọng trong diện tích đã tham gia góp vốn.
Theo quy định tại Khoản 4 Điều 4 về chính sách của Nhà nước là khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư, hợp tác với các tổ chức chuyên ngành địa chất của Nhà nước để điều tra cơ bản địa chất về tài nguyên khoáng sản.
“Như vậy, các quy định việc xã hội hóa giới hạn trong 1 điều là quá ngắn chưa thể hiện tinh thần “khuyến khích” theo phương châm “lợi ích hài hòa, rủi do chia xẻ ”. Mặt khác, việc khuyến khích chỉ giới hạn trong điều tra đánh giá khoáng sản, trong khi các lĩnh vực khác cần có như điều tra địa nhiệt, tài nguyên tái tạo, thậm chí địa chất đô thị,... Ngoài ra, chưa có quy định về hình thức “hợp tác”, cũng như khả năng tham gia của “cá nhân”. Đề nghị xem xét về hợp tác quốc tế về điều tra địa chất có thể coi là hình thức xã hội hóa”, TS. Hoàng Văn Khoa nhấn mạnh!.
Nhất Nam
Ngành công nghiệp khai khoáng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nhưng sự chồng lấn giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Do đó, các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, để phát huy hiệu quả tiềm năng của ngành cần có hệ sinh thái chính sách phù hợp, trong đó chính sách tài chính đóng vai trò then chốt.
Uỷ ban Thường vụ Quốc hội nhất trí với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản nhằm kịp thời tháo gỡ các vướng mắc phát sinh trong thực tiễn, đồng thời cho rằng dự thảo Luật lần này cần nhấn mạnh đến công tác quản lý, tránh lợi dụng sơ hở, gây thất thoát, lãng phí tài nguyên cũng như để xảy ra tình trạng tiêu cực.
Hơn 80 năm qua, ngành Địa chất Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong khai thác và quản lý tài nguyên khoáng sản, góp phần phát triển kinh tế bền vững. Bài viết tổng hợp hành trình phát triển, những chính sách đổi mới và phong trào thi đua tiêu biểu, đồng thời định hướng chiến lược cho giai đoạn 2026-2030, hướng ngành Địa chất Việt Nam phát triển hiện đại, minh bạch và bền vững.
Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo tiếp tục tăng cường công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh than và cung cấp than cho sản xuất điện trong tình hình mới.
Tiếp nối phần khai mạc và định hướng từ cơ quan quản lý, Toạ đàm “Luật Địa chất và Khoáng sản - Nền tảng phát huy hiệu quả nguồn lực địa chất khoáng sản và công nghiệp khai khoáng” bước sang thảo luận chuyên sâu. Các đại biểu đại diện doanh nghiệp, hiệp hội và báo chí - truyền thông đã cùng phân tích những điểm mới, khó khăn và giải pháp để đưa Luật đi vào đời sống.
Ngày 16/9 tại Hà Nội, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam tổ chức Toạ đàm “Luật Địa chất và Khoáng sản - Nền tảng phát huy hiệu quả nguồn lực địa chất khoáng sản và công nghiệp khai khoáng”. Mở đầu chương trình, đại diện cơ quan quản lý đã phân tích sâu vai trò, ý nghĩa và các giải pháp chiến lược để Luật 2024 đi vào thực tiễn.
