Đấu giá quyền khai thác khoáng sản địa chất: Công cụ hiệu quả để phân bổ tài nguyên một cách tối ưu

Đấu giá quyền khai thác khoáng sản là một trong những phương pháp quan trọng nhằm đảm bảo sử dụng có hiệu quả và công bằng các tài nguyên khoáng sản, một loại tài nguyên không tái tạo, có giới hạn và là công cụ hiệu quả để phân bổ tài nguyên một cách tối ưu.

ảnh minh họa

Đấu giá giúp xác định giá trị thị trường thực sự của quyền khai thác thông qua cơ chế cung - cầu. Các doanh nghiệp tham gia đấu giá sẽ đưa ra giá thầu dựa trên đánh giá của họ về tiềm năng kinh tế của mỏ khoáng sản, bao gồm trữ lượng, chất lượng khoáng sản, chi phí khai thác, giá bán dự kiến và rủi ro liên quan.

Đấu giá đảm bảo rằng, quyền khai thác khoáng sản được trao cho những doanh nghiệp có đủ năng lực tài chính và kỹ thuật để khai thác hiệu quả, đồng thời tối đa hóa lợi ích kinh tế cho nhà nước và xã hội. Điều này cũng góp phần ngăn chặn tình trạng lãng phí tài nguyên do khai thác không hiệu quả.

Về đấu giá

Theo báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật Khoáng sản năm 2010 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, chỉ có 6 giấy phép được cấp theo hình thức đấu giá trong tổng số 421 giấy phép khai thác khoáng sản, chiếm tỷ lệ 1,4%. Đối với các giấy phép do UBND cấp tỉnh cấp, có 394/4.279 giấy phép được cấp theo hình thức đấu giá (9,2%). Có thể thấy, đây là những tỷ lệ rất thấp.

Do lỗ hổng trong quy định đấu giá quyền khai thác, trong hàng nghìn giấy phép khai thác đã được cấp thời gian qua, có nhiều giấy phép được cấp không đúng thẩm quyền, cấp khi chưa có quy hoạch được duyệt, cấp khi chưa có đánh
giá tác động môi trường, cấp khi chưa có đánh giá về trữ lượng,…Nhiều đơn vị có tiềm năng khai thác, chế biến khoáng sản thì không được cấp phép, trong khi nhiều nhóm không hoạt động trong lĩnh vực khai thác, không có nhân lực, trang thiết bị, lại được cấp phép và sau đó “sang tay”, chuyển nhượng để thu lợi. Do đó, muốn khống chế và triệt tiêu tận gốc vấn nạn này trước hết cần phải ưu tiên hoàn thiện hành lang pháp lý điều chỉnh về đấu giá quyền khai thác khoáng sản theo hướng quy định chặt chẽ, có tiêu chí cụ thể rõ ràng để hạn chế những kẽ hở có thể được sử dụng để trục lợi chính sách.

Cụ thể là phải xây dựng tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá và đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Kết hợp minh bạch trong cách hiểu, khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản không có nghĩa là không đấu giá mà chỉ là tạm thời vì chưa đáp ứng đủ điều kiện (có thể do chưa đánh giá được chính xác giá trị của mỏ; độ tin cậy của tài liệu thấp; hoặc chưa có mặt bằng sạch, hay chưa phù hợp với quy hoạch…). Cũng như vậy, khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản không có nghĩa là khu vực được quyền chỉ định và giaoquyền khai thác. Đồng thời, với  khống chế đến mức thấp nhất khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản cần thiết phải quy định, tổ chức, cá nhân tham đấu giá quyền khai thác khoáng sản phải chứng minh được năng lực tài chính bảo đảm việc khai thác mỏ theo tiến độ đăng ký; và bắt buộc ký quỹ theo quy định của pháp luật về đầu tư… Sự chặt chẽ và khắt khe ngay từ công đoạn đấu giá sẽ góp phần thanh lọc và loại trừ được nhà đầu tư kém năng lực, trước khi cấp Giấy phép quyền khai thác.

Song song với đó, cần công khai, minh bạch trong hoạt động liên quan về lĩnh vực khai thác khoáng sản. Cụ thể, cần phải công khai kết quả điều tra, thăm dò, khảo sát trữ lượng đối với từng mỏ; công khai các quy trình, thủ tục, hồ sơ và thời gia cấp phép cho các dự án khai thác tài nguyên,… Thực tế cho thấy, khi thông tin khai thác tài nguyên được minh bạch, các doanh nghiệp có đủ năng lực, kinh nghiệm, có điều kiện tham gia một cách bình đẳng vào quá trình khai thác, sẽ góp phần tăng thu cho ngân sách, hạn chế đáng kể “nhóm lợi ích” trục lợi. Công khai, minh bạch thông tin cũng là phương pháp hữu hiệu nhằm cảnh báo, ngăn ngừa, hạn chế một số cán bộ thoái hóa, biến chất lợi dụng chức vụ, quyền hạn cấu kết với các “nhóm lợi ích” để biến khai thác tài nguyên khoáng sản thành đặc quyền, đặc lợi.

Về thế chấp và chuyển nhượng

Về chuyển nhượng quyền khai thác khoáng sản, tình trạng chuyển nhượng quyền khai thác khoáng sản ở Việt Nam trong giai đoạn 2010 đến nay đã phản ánh những thiếu sót đáng kể trong quy định và quản lý tại một số địa phương sở tại. Điều này đặt ra những thách thức lớn về minh bạch, công bằng, và quản lý tài nguyên, đồng thời cung cấp cơ hội để cải thiện và phát triển ngành công nghiệp khoáng sản theo hướng bền vững và hiệu quả hơn. Tình trạng khai thác tài nguyên tràn lan, mua bán mỏ diễn ra khắp nơi gây ra thất thoát, lãng phí tài nguyên quốc gia, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người dân cũng như tình hình kinh tế -xã hội tại những nơi có mỏ tài nguyên.

Như thực trạng đã phân tích ở trên, khi tham gia quyền đấu giá khai thác, doanh nghiệp phần lớn là chứng minh mình có đủ năng lực tài chính, thiết bị, máy móc, kinh nghiệm, nhân lực,… để bằng mọi cách trúng đấu giá, nhưng sau một thời gian lại chứng minh ngược lại để được “bán mỏ” kiếm lời. Để chấn chỉnh tình trạng bán quyền khai thác tài nguyên quốc gia như bán hàng hoá thông thường cần xiết chặt việc cho phép chuyển nhượng quyền khai thác mỏ hoặc có những thay đổi trong quy định về việc chuyển nhượng Trước tiên, để đảm bảo việc chuyển nhượng quyền khai thác khoáng sản không bị lạm dụng, quy trình đấu giá cần trở nên minh bạch, công bằng, và đồng nhất, giúp đảm bảo rằng những doanh nghiệp chiến thắng thực sự có khả năng và cam kết với quá trình khai thác và bảo vệ môi trường.

Thiết nghĩ, Luật khoáng sản nên quy định chỉ cho phép chuyển nhượng quyền khai thác mỏ trong trường hợp doanh nghiệp đã đầu tư cơ sở hạ tầng, đang tổ chức khai thác nhưng gặp vấn đề về tài chính, đứng trước nguy cơ giải thể, phá sản hoặc gặp nguyên nhân khách quan bất khả kháng, không thể tiếp tục khai thác mới được quyền chuyển nhượng quyền khai thác

Hơn nữa, cần có sự kiểm soát chặt chẽ về quản lý và giám sát sau khi quyền khai thác được chuyển nhượng. Cơ quan chức năng cần thực hiện theo dõi chặt chẽ và đánh giá định kỳ để đảm bảo rằng việc khai thác diễn ra theo đúng quy định và mang lại lợi ích cho cả ngành công nghiệp và cộng đồng địa phương.

Về thế chấp quyền khai thác khoáng sản, trong bối cảnh phát triển kinh tế trong xu hướng toàn cầu hóa, việc thế chấp quyền khai thác khoáng sản tại các tổ chức tín dụng đã trở thành một chiến lược quan trọng, cung cấp nguồn vốn tài chính và đồng thời tạo ra quyền sở hữu đối với tài sản là quyền khai thác khoáng sản. Tuy nhiên, việc thế chấp quyền khai thác khoáng sản cũng gây ra một số vấn đề. Như đã nêu ở trên, quyền khai thác khoáng sản là một loại tài sản được đưa ra thế chấp để thực hiện các giao dịch dân sự theo quy định của pháp luật dân sự. Luật Khoáng sản quy định trình tự, thủ tục đấu giá Quyền khai thác khoáng sản (ở khu vực chưa thăm dò và ở khu vực đã có kết quả thăm dò) được áp dụng trong trường hợp Nhà nước thực hiện thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản để nộp ngân sách thông qua hình thức đấu giá (Điều 76, 77, 79 Luật Khoáng sản năm 2010; Điều 24 Nghị định số 22/2012/NĐ-CP). Khi quyền khai thác khoáng sản được đưa vào giao dịch dân sự, phát sinh tranh chấp và được Tòa án giải quyết bằng bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật thì trình tự, thủ tục xử lý quyền khai thác khoáng sản phải tuân theo quy định
pháp luật THADS, Luật Đấu giá tài sản.

Quyền khai thác khoáng sản là tài sản đặc thù, thuộc diện phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện quy định tại Điều 66 Luật Khoáng sản, Điều 37 Nghị định số 158/2016/NĐ-CP của Chính phủ thì mới được cơ quan có thẩm quyền cấp
phép. Do đó, quá trình xử lý, cơ quan có thẩm quyền còn phải cần rà soát làm rõ thực trạng tài sản; trình tự, thủ tục tổ chức thi hành án; lưu ý tính chính xác, căn cứ để thẩm định giá; thông báo công khai, minh bạch, đầy đủ về điều kiện để tổ chức, cá nhân được tham gia đấu giá theo đúng pháp luật chuyên ngành; đồng thời, lưu ý công tác phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền về khoáng sản để thực hiện đúng quy định của pháp luật, đảm bảo lợi ích hợp pháp của đương sự và những người có liên quan.

Trong lĩnh vực khoáng sản và địa chất, việc thực hiện lượng giá tài nguyên khoáng sản cần sớm được triển khai trong bối cảnh tài nguyên khoáng sản của đất nước đang bị khai thác một cách không khoa học, thiếu căn cứ để đảm bảo sử dụng tài nguyên một cách bền vững cũng như bảo vệ hiệu quả môi trường, an sinh xã hội. Trong bối cảnh những thách thức và hạn chế nêu trên, để cải thiện quá trình xác định giá trị các mỏ khoáng sản ở Việt Nam, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Việc cải thiện quy trình thu thập dữ liệu, áp dụng các phương pháp hoạch toán giá trị tài nguyên khoáng sản, và tuân thủ nghiêm túc các quy định pháp luật là quan trọng. Ngoài ra, nâng cao khả năng ước lượng và đánh giá các yếu tố môi trường và quản lý cũng là chìa khóa quan trọng để tăng cường tính chính xác và độ tin cậy của quá trình xác định giá trị mỏ khoáng sản.

Sau quá trình nhiều năm thi hành Luật Khoáng sản 2010 đã ghi nhận những bất cập trong công tác chuyển nhượng quyền khai thác khi thực trạng chuyển nhượng diễn ra tràn lan và thiếu kiểm soát đúng mức. Bên cạnh đó, những vướng mắc trong quá trình đấu giá cũng là một phần nguyên nhân dẫn tới những bất cập trong công tác chuyển nhượng cũng như thế chấp quyền khai thác khoáng sản.  

Vì vậy, để đảm bảo tính minh bạch của thị trường, cũng như tăng cường hiệu quả của công tác quản lý tài nguyên, việc quy định chi tiết các nội dung về đấu giá quyền khai thác khoáng sản là rất cần thiết. Xây dựng tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá và đấu giá quyền khai thác khoáng sản cần thật sự minh bạch, có tiêu chí rõ ràng. Ngoài ra, cần công khai kết quả điều tra, thăm dò, khảo sát trữ lượng đối với từng mỏ; công khai các quy trình, thủ tục, hồ sơ và thời gian cấp phép cho các dự án khai thác tài nguyên.

Diệp Anh