Thành phố Hồ Chí Minh có diện tích 2.095 km2, nằm trong tọa độ địa lý khoảng 10o10’-10o38’ vĩ độ Bắc và 106o22’-106o54’ kinh độ Đông. TP. Hồ Chí Minh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Nam Bộ, gồm 9 tỉnh và thành phố, có bán kính ảnh hưởng từ 150 đến 200 km và là trung tâm khu vực Đông Nam Á, gần tuyến hàng hải quốc tế, có cảng nước sâu và sân bay quốc tế.
Mở đầu
Thành phố Hồ Chí Minh có diện tích 2.095 km2, nằm trong tọa độ địa lý khoảng 10o10’-10o38’ vĩ độ Bắc và 106o22’-106o54’ kinh độ Đông. TP. Hồ Chí Minh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Nam Bộ, gồm 9 tỉnh và thành phố, có bán kính ảnh hưởng từ 150 đến 200 km và là trung tâm khu vực Đông Nam Á, gần tuyến hàng hải quốc tế, có cảng nước sâu và sân bay quốc tế. Đây là vùng ít bị bão lũ, có nguồn tài nguyên phong phú và tiềm năng phát triển du lịch. Nhờ tính năng động, TP. Hồ Chí Minh trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại, dịch vụ phát triển mạnh, đóng góp 21,3% GDP và 29,38% tổng thu ngân sách của cả nước. Nhận định rằng, TP. Hồ Chí Minh sẽ là siêu đô thị phát triển ngang tầm khu vực và thế giới vào năm 2050. Biến đổi khí hậu trong khu vực đang và đã ảnh hưởng rất nhiều đến kinh tế - xã hội vùng đô thị phát triển của TP. Hồ Chí Minh, tình trạng nóng lên vì mật độ đô thị hóa, lượng mưa thất thường khó dự đoán hay kết cấu hạ tầng phức tạp vì mật độ bao phủ xanh đang giảm dần; các yếu tố trên đang ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế - xã hội của vùng đô thị TP. Hồ Chí Minh và cấp thiết xây dựng kế hoạch - hoạch định phát triển vùng đô thị song hành với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.
Tổng quan về phát triển kinh tế - xã hội vùng đô thị Thành phố Hồ Chí Minh
Thành phố Hồ Chí Minh có phía Bắc giáp tỉnh Bình Dương, Tây Bắc giáp tỉnh Tây Ninh, Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Đồng Nai, Đông Nam giáp tỉnh Bà Rịa -Vũng Tàu, Tây và Tây Nam giáp tỉnh Long An và Tiền Giang. Nhận thấy, TP. Hồ Chí Minh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Nam Bộ, gồm 9 tỉnh, thành phố lớn, gồm: Đồng Nai, Bình Dương, Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Phước, Tây Ninh, Long An và Tiền Giang. Như vậy, phạm vi vùng TP. Hồ Chí Minh sẽ có diện tích khoảng 30.404 km2, bán kính ảnh hưởng từ 150-200 km, bao gồm toàn bộ ranh giới hành chính TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh xung quanh.
Đầu tiên, kế hoạch phát triển KT-XH của TP. Hồ Chí Minh 5 năm 2021-2025 tập trung vào cơ cấu lại kinh tế thành phố và các địa phương, xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ, phát triển đô thị thông minh, xanh, thân thiện môi trường,... Tăng cường huy động và sử dụng có hiệu quả nguồn lực đầu tư và nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế, xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, con người, giảm ONMT, chủ động ứng phó với BĐKH,… Theo chiến lược phát triển KT-XH giai đoạn 2021-2030, mục tiêu tăng trưởng GDP bình quân là 7%/năm. Dự kiến, đến năm 2050, TP. Hồ Chí Minh sẽ là vùng có tốc độ phát triển kinh tế cao và bền vững đứng đầu của cả nước, là trung tâm kinh tế của khu vực và châu Á, có thể sánh với các trung tâm thương mại, dịch vụ tầm cỡ quốc tế, là trung tâm công nghiệp công nghệ cao với trình độ chuyên môn hóa cao, đồng thời là trung tâm văn hoá, đào tạo, y tế chất lượng cao, có cảnh quan và môi trường tốt.
Về Khu đô thị sáng tạo: TP. Hồ Chí Minh mời gọi đầu tư khu đô thị sáng tạo, tương tác cao phía Đông TP. Hồ Chí Minh để đẩy nhanh tiến độ thực hiện lập quy hoạch đối với TP. Thủ Đức, đề xuất quy hoạch khu đất có quy mô khoảng 300 ha, để đầu tư xây dựng KCN Dược.
Về phát triển công nghiệp: Có thể nhận định, các tỉnh, thành trong vùng đô thị TP. Hồ Chí Minh phát triển về công nghiệp theo định hướng quy hoạch công nghiệp chung của Vùng, để phát huy thế mạnh của mỗi địa phương trong việc phối hợp cùng phát triển và BVMT. Đối với TP. Hồ Chí Minh, ưu tiên phát triển loại hình công nghiệp sạch không gây ô nhiễm, có công nghệ và hàm lượng chất xám cao, giá trị gia tăng lớn.
Về Giao thông vận tải, hạ tầng kỹ thuật: TP. Hồ Chí Minh có hiện đang là cảng hàng không lớn nhất Việt Nam. Cảng hàng không quốc tế Long Thành khởi công xây dựng giai đoạn 1 sẽ hoàn thành và đưa vào khai thác trong năm 2025. Với công suất thiết kế 80-100 triệu khách/năm, 5 triệu tấn hàng hóa 1 năm sẽ là sân bay hàng đầu của Vùng kinh tế. Cảng Thị Vải tại Bà Rịa - Vũng Tàu là cảng biển chính của Vùng TP. Hồ Chí Minh cùng với cụm cảng container Cát Lái và Hiệp Phước là một trong những cảng biển nước sâu hàng đầu cả nước. Đề án phát triển kết cấu hạ tầng giao thông trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh giai đoạn 2020 - 2030 dự kiến đầu tư các dự án đường bộ gồm: Vành đai 3, 4, các dự án cao tốc, cầu Cát Lái, cầu Cần Giờ...; các dự án đường sắt đô thị; các cảng đường thủy nội địa và cảng cạn; cải tạo, mở rộng và xây mới các bến xe liên tỉnh, bến xe hàng hóa,… ảnh hưởng trực tiếp đến sự thay đổi phức tạp của môi trường sống trong khu vực.
Nguồn năng lượng: Nhu cầu điện năng của TP. Hồ Chí Minh đến năm 2025 chiếm khoảng 50% nhu cầu điện của toàn Vùng. Trung tâm điện lực Phú Mỹ (BRVT) và Nhà máy điện Bà Rịa, Hiệp Phước có tổng công suất điện năng trên 30% tổng công suất điện năng cả nước. Dự án khí Nam Côn Sơn và Bạch Hổ và dự án đường ống dẫn khí Đông-Tây (nối miền đông và miền Tây Nam Bộ) cung cấp nguồn năng lượng cho vùng này. Cùng với Trung tâm điện lực Nhơn Trạch (2600 MW), Vùng này vẫn là trung tâm năng lượng quan trọng của cả nước.
Về cấp nước: Nhu cầu dùng nước của TP. Hồ Chí Minh đến năm 2025 là khoảng 4,3 triệu m3/ngày (bằng 61% của Vùng). Để đáp ứng nhu cầu đến năm 2025 và hạn chế sử dụng nước ngầm, nước mặt trên sông Sài Gòn, theo định hướng cấp nước TP. Hồ Chí Minh sẽ ưu tiên sử dụng nguồn nước của vùng từ hồ Trị An (2 triệu đến 3 triệu m3/ngày) và hồ Dầu Tiếng (1 triệu m3/ngày).
Về không gian cho Thành phố: Thành phố phát triển thêm hướng phụ về phía Tây - Tây Nam, phát triển cả 4 hướng, nhằm mở rộng mối quan hệ liên kết và hỗ trợ phát triển với các tỉnh xung quanh. Không gian phát triển đô thị được mở ra theo hướng phối hợp, hòa nhập, không phụ thuộc vào ranh giới hành chính, nhằm giảm áp lực vào trung tâm nội thành cũ (áp lực ô nhiễm không khí và thời tiết nóng đang trong tình trạng tăng cao), tạo tiền đề cho việc hình thành các trung tâm khu vực và các trung tâm chuyên ngành (giáo dục, y tế kỹ thuật cao, văn hóa, giải trí, thể dục thể thao…), để chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
Về BVMT để phát triển bền vững: Ngoài các dự báo, khuyến cáo và đề xuất giải pháp thực hiện đối với vấn đề môi trường mang tính toàn cầu (hiện tượng nóng dần lên của Trái đất, vấn đề khủng hoảng năng lượng) và vấn đề môi trường nội tại của Thành phố (hiện tượng đảo nhiệt đô thị, lún sụt nền đất và vấn đề ngập úng đô thị), trong mối liên hệ Vùng cần thực hiện cơ chế quản lý lưu vực sông, trong đó có việc lập kế hoạch trồng và bảo vệ rừng đầu nguồn trên các vùng sông, hồ, nhằm giảm tốc độ dòng chảy, chống xói lở, trượt đất đá và giảm ngập úng cho vùng hạ lưu cũng như nghiên cứu thực hiện cơ chế liên kết vùng trong phát triển công nghiệp và đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng diện rộng.
Trên các cơ sở này, Quy hoạch không gian đề ra 5 nhóm giải pháp để thực hiện Chương trình giảm ONMT giai đoạn 2021 - 2025 và tầm nhìn đến năm 2030, bao gồm: Tăng cường truyền thông về BVMT và ứng phó với BĐKH; có chính sách thu hút đầu tư trong lĩnh vực môi trường; nâng cao năng lực quản lý, phát triển nguồn lực ứng phó với BĐKH (BĐKH); đầu tư và khuyến khích sử dụng công nghệ, thiết bị tiên tiến trong sản xuất, kinh doanh để giảm thiểu chất thải, kiểm soát và xử lý ONMT; liên kết, hợp tác với các tỉnh, thành phố trong vùng và các vùng lân cận và quốc tế trong quản lý, giải quyết các vấn đề môi trường và ứng phó với BĐKH.
Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025 đã xây dựng “Mô hình phát triển Thành phố đã trung tâm thân thiện với môi trường”. Đây là thành phố gần gũi với môi trường tự nhiên, đẹp và phát triển bền vững, có đủ hạ tầng môi trường, có điều kiện giảm tác động của quá trình BĐKH, có hệ thống kiến trúc giúp tiết kiệm năng lượng và tiêu thụ trên cơ sở tận dụng năng lượng tự nhiên. Mô hình phát triển Thành phố sẽ hình thành cảnh quan đô thị mang đặc trưng riêng của khu vực Đông Nam Bộ, xứng tầm là thành phố trung tâm của Vùng.
Tác động của biến đổi khí hậu đến vùng đô thị TP. Hồ Chí Minh
Theo công bố “Kịch bản: BĐKH và nước biển dâng cho Việt Nam 2016”, riêng ở TP. Hồ Chí Minh, sự thay đổi của khí hậu, tác động mạnh đến các mặt của vùng đô thị như sau:
Trong vòng 10 năm tới, nhiệt độ trung bình sẽ tăng 0,5-0,80 C. Sự thay đổi nhiệt độ sẽ làm cho các khu vực dân cư đông đúc như trung tâm TP. Hồ Chí Minh và các khu dân cư lân cận như Biên Hòa, Thủ Dầu Một, Tân An, Mỹ Tho,… có nhiệt độ tăng lên nhanh chóng.
Cũng trong thời gian kịch bản như trên, mưa sẽ tăng dần theo khu vực Tây Bắc, nhiều nhất tại huyện Củ Chi. Sự thay đổi lượng mưa vào mùa mưa, gia tăng dòng chảy mặt sẽ gây sạt lở đất vùng núi, các tỉnh Bình Phước, Bình Dương, Đồng Nai, đặc biệt là vùng không có cây che phủ; làm ngập vùng hạ lưu, như: TP. Hồ Chí Minh, Long An, Tiền Giang, Bà Rịa - Vũng Tàu.
Sự gia tăng mực nước biển cho thấy: Từ kết quả dự báo về BĐKH ở Việt Nam kịch bản cho năm 2016, diện tích ngập với kịch bản nước biển dâng 50 cm chỉ xảy ra ở các tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh, Long An và Tiền Giang. Với kịch bản nước biển dâng 100 cm, các tỉnh và thành phố trên ngập trầm trọng thêm, diện tích ngập mở rông, đặc biệt là tỉnh Tiền Giang và TP. Hồ Chí Minh. Tại huyện Cần Giờ sẽ xảy ra hiện tượng mưa ít dần, nhưng là nơi có diện tích ngập lớn nhất. Đến năm 2050, huyện Cần Giờ và huyện Bình Chánh vẫn là nơi chịu cảnh ngập nhiều nhất. Đáng lưu ý, tại Quận 9 (nay thuộc TP. Thủ Đức) chịu sự chia cắt đan xen của các hệ thống kênh rạch cùng với địa hình thấp trũng chiếm 75%, nên dự báo trong vòng 30 năm tới nơi đây sẽ là vùng ngập nặng thứ 3 của thành phố (khoảng 750 ha).
Sự gia tăng về xây dựng hạ tầng cơ sở của vùng, trước hết tập trung khu vực TP. Hồ Chí Minh để kết nối cơ sở hạ tầng các tỉnh trong vùng, cần thiết phải tính đến tác động của BĐKH, nó sẽ gây ra nhiều tác động xấu cho việc thi công, bảo dưỡng các công trình này; hơn nữa việc di dời cảng về phía biển tác động càng nhiều đến công tác này.
Kết luận và kiến nghị
Do tác động của BĐKH, vùng đô thị TP. Hồ Chí Minh sẽ bị tác động như sự gia tăng nhiệt độ ở các khu dân cư đông đúc như vùng nội thành TP. Hồ Chí Minh, TP. Biên Hòa và Mỹ Tho, Vũng Tàu và các thị xã thị trấn như: Thủ Dầu Một, TX. Tây Ninh,… Sự gia tăng lượng mưa vào mùa mưa sẽ gây ra sạt lở đất vùng đồi núi, gây ngập cho các thung lũng sông, vùng cửa sông; thủy triều mực nước dâng làm ngập các vùng trũng ven biển các tỉnh như: Vũng Tàu, Long An, Tiền Giang và TP. Hồ Chí Minh, nước mặn xâm nhập sâu vào đất liền gây tác động xấu cho hệ sinh thái, chất lượng nguồn nước,…
Theo các vấn đề được nêu, bài báo đặt ra một số khuyến nghị giải pháp ứng phó với BĐKH như sau: Phải xem xét đánh giá tác động môi trường do họat động kinh tế của vùng, ảnh hưởng của BĐKH đến khu vực để có cách giải quyết. Các nhà quy hoạch thành phố và cơ sở hạ tầng cần đánh giá rủi ro những sự kiện thời tiết cực đoan do ảnh hưởng của BĐKH. Khôi phục rừng, đặc biệt những khu rừng nghèo hoặc đã mất rừng để bảo vệ đất, giữ nước. Bảo vệ rừng hiện tại, nhất là những khu rừng nguyên sinh để điều tiết dòng chảy lũ trong mùa mưa và tăng dòng chảy cho mùa cạn. Tiết kiệm nước sử dụng dưới các hình thức khác nhau và tái sử dụng nước trong công nghiệp.
Tài liệu tham khảo
1. Trang thông tin điện tử Văn phòng UBND TP. Hồ Chí Minh, Giới thiệu về Thành phố;
2. Bách khoa toàn thư Wikipedia, TP. Hồ Chí Minh, cập nhật ngày 9/1/2021, https://vi.wikipedia.org;
3. Bách khoa toàn thư Wikipedia, Vùng kinh tế trọng điểm Nam Bộ, cập nhật ngày 1/1/2021, https://vi.wikipedia.org;
4. Đình Nguyên (2020), TP. Hồ Chí Minh ban hành Kế hoạch phát triển KT-XH 5 năm (2021 - 2025);
5. Nguyễn Quỳnh (2020), TP. Hồ Chí Minh thực hiện nhiều nhóm giải pháp BVMT, 20/10/2020;
6. Thúy Hải (2020), Chiến lược phát triển KT-XH 2021-2030: Cần đổi mới tư duy và cách làm, 6/11/2020;
7. Lâm Nguyên (2020), Phát triển TP. Hồ Chí Minh thành đô thị hiện đại điển hình của khu vực và thế giới, 30/5/2020;
8. Quốc Hùng (2020), Phê duyệt đề án phát triển kết cấu hạ tầng giao thông TP. Hồ Chí Minh giai đoạn 2020 - 2030, 5/1/2021;
9. Quốc Hùng (2020), TP. Hồ Chí Minh mời gọi đầu tư Khu đô thị sáng tạo, tương tác cao phía Đông thành phố, 6/1/2021;
10. Hoàng Văn Nguyên (2016), Giải pháp nào ứng phó với BĐKH, 27/04/2016.
HỒ THỊ PHƯƠNG THẢO, NGUYỄN HỒ VIỆT ANH
Trường Đại học Văn Lang
Gen Xanh không chỉ là cuộc thi đơn thuần mà còn là có ý nghĩa quan trọng nhằm xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam tiên phong trong phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu.
Trong Kỳ 4, chúng ta đã phân tích vai trò của hợp tác quốc tế và tài chính khí hậu, chiếc “đòn bẩy” giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ hiện đại, nguồn vốn xanh và tham gia thị trường tín chỉ carbon toàn cầu. Tuy nhiên, dù chính sách có rõ ràng và quốc tế có đồng hành, mọi cam kết sẽ chỉ là con chữ nếu không có những người trực tiếp thực hiện. Và những người đó chính là cộng đồng và doanh nghiệp, những chủ thể ở tuyến đầu biến mục tiêu giảm phát thải mê-tan thành hành động cụ thể.
Sau ba kỳ đầu tiên, chúng ta đã lần lượt phân tích bức tranh toàn cầu và cam kết của Việt Nam, các giải pháp trong nông nghiệp - chất thải và mặt trận then chốt năng lượng. Tuy nhiên, để biến những cam kết này thành hiện thực, Việt Nam không thể chỉ dựa vào nguồn lực trong nước. Hợp tác quốc tế và huy động tài chính khí hậu sẽ là chìa khóa mở ra cánh cửa thực thi, giúp Việt Nam vượt qua rào cản công nghệ, tài chính và quản lý.
Trong Bài 2, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã đi sâu vào tiềm năng và giải pháp giảm phát thải mê-tan trong nông nghiệp và quản lý chất thải - 02 lĩnh vực chiếm hơn 70% tổng phát thải quốc gia. Nhưng để hiện thực hóa cam kết giảm ít nhất 30% lượng phát thải vào năm 2030, Việt Nam không thể bỏ qua một “mặt trận” khác: năng lượng, đặc biệt là khai thác than và dầu khí. Đây là khu vực tiềm ẩn nguy cơ phát thải cao, nhưng cũng chính là nơi có thể giảm mạnh nếu tận dụng tốt công nghệ và chính sách.
Trong Kỳ 1 của loạt bài, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường đã phác họa bức tranh toàn cầu về khí mê-tan - loại khí có sức nóng gấp 28 lần CO₂ trong chu kỳ 100 năm và tới 80 lần trong 20 năm cũng như cam kết mạnh mẽ của Việt Nam khi tham gia Global Methane Pledge, đặt mục tiêu giảm ít nhất 30% phát thải vào năm 2030 so với 2020. Bước sang Kỳ 2, bài viết đi sâu vào hai lĩnh vực phát thải lớn nhất của Việt Nam: nông nghiệp và quản lý chất thải, nơi chiếm hơn 70% tổng lượng mê-tan quốc gia. Đây không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội vàng để Việt Nam hiện thực hóa cam kết toàn cầu, đồng thời đem lại lợi ích thiết thực cho kinh tế và xã hội.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, khí mê-tan, loại khí nhà kính có sức nóng gấp 28 lần CO₂ - đang trở thành tâm điểm trong các nỗ lực toàn cầu. Việt Nam, cùng hơn 150 quốc gia, đã tham gia Cam kết giảm phát thải mê-tan toàn cầu (Global Methane Pledge) với mục tiêu cắt giảm ít nhất 30% vào năm 2030 so với mức năm 2020. Bên lề Hội thảo “Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về giảm phát thải khí mê-tan” tổ chức ngày 25/9/2025 tại Hà Nội, nhiều chuyên gia và nhà quản lý đã chia sẻ về lộ trình hành động, những thách thức cũng như cơ hội để Việt Nam thực hiện thành công cam kết này.
