Môi trường nông nghiệp đang bị đe doạ

Ô nhiễm môi trường đang tác động đến đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu và sức khoẻ con người. Trong đó có tác động ô nhiễm từ hoạt động lĩnh vực nông nghiệp không đúng cách như: Tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, bao, gói, lọ các loại thuốc bảo vệ thực vật, đốt rơm rạ, …

Môi trường bị đe doạ

Để phát triển nông nghiệp nông thôn theo cách bền vững, theo Quyết định số: 150/QĐ-TTg ngày 28/1/2022 của Chính phủ về Phê duyệt Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Theo đó, ngành nông nghiệp Việt Nam cần đặt ra nhiều bài toán phải giải quyết, trong đó có bài toán về giải quyết các vấn đề về phụ phẩm nông nghiệp và giảm thiểu sự tác động của tồn dư thuốc bảo vệ thực vật. Thực tế cho thấy vào thời vụ thu hoạch nông nghiệp, chất lượng không khí nhiều địa phương có dấu hiệu suy giảm, đặc biệt là ban đêm. Trong đó có tình trạng đốt rơm rạ làm cho nồng độ bụi mịn trong không khí tăng lên.

Bên cạnh đó, Việt Nam có nền nông nghiệp phát triển, chiếm khoảng 66% lược lượng lao động toàn quốc. Ngành nông nghiệp Việt Nam ngày một lớn mạnh, nhiều sản phẩm chất lượng cao, đa dạng. Nhiều sản phẩm nông nghiệp Việt Nam đã xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Tuy nhiên, tình trạng ngày càng lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất nông nghiệp. Điều này mang đến nhiều hệ luỵ, tác hại cho sản xuất, môi trường, sức khoẻ người dân và đe doạ tới sự phát triển bền vững của nông nghiệp. Thậm chí nhiều mặt hàng nông sản khi xuất khẩu ra nước ngoài bị mang tiếng là lượng tồn dư hoá chất bảo vệ thực vật quá mức cho phép.

PGS.TS. Nguyễn Minh Châu, nguyên Viện trưởng Viện Cây ăn quả Việt Nam cho biết, khi đốt rơm rạ hoặc xịt thuốc bảo vệ thực vật, người dân sẽ hít phải bụi mịn, hơi thuốc.

Trên thực tế, ít ai biết rằng, bụi mịn PM 2.5 từ khói của đốt rơm rạ sẽ đi thẳng vào phổi, khiến người hít vào nhiều có thể gây co thắt phế quản, mắc các chứng bệnh về hô hấp, thậm chí các bệnh về tim mạch và ung thư; giao thông bị ảnh hưởng do đốt rơm rạ làm hạn chế tầm nhìn.

Bên cạnh đó, việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật cũng là vấn đề báo động tại Việt Nam hiện nay. Theo khảo sát, ít thì 3 ngày/lần phun, nhiều là 5 ngày/lần phun. Thậm chí, nếu khi phun thuốc bảo vệ thực vật gặp mưa sẽ phun lại ngay sau đó. Thực trạng này đang khiến sức khoẻ của người dân, môi trường đất, nước, không khí bị đe doạ từng ngày.

Môi trường nông nghiệp đang bị ô nhiễm từ lượng thuốc bảo vệ thực vật

Từ năm 2015 trở lại đây, mỗi năm Việt Nam nhập khẩu và tiêu thụ gần 100 nghìn tấn thuốc bảo vệ thực vật. Trung bình 1 người dân Việt Nam sử dụng 1,1 kg thuốc bảo vệ thực vật mỗi năm.

Theo TS. Nguyễn Thị Nhung, nguyên Trưởng Bộ môn Thuốc, cỏ dại và Môi trường, Viện Bảo vệ thực vật: “Với lượng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật tăng lên gấp nhiều lần so với những năm trước kia trên cùng một diện tích đất. Nên đương nhiên, lượng thuốc ngấm vào đất, nước sẽ nhiều hơn và lượng hoá chất độc hại sẽ tích luỹ trong đất, nước nhiều hơn”.

PGS.TS. Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cũng cho rằng: “Theo điều tra của Hội, lượng rơm rạ hình thành hằng năm tại Việt Nam tính đến năm 2022 khoảng 160 triệu tấm và đến năm 2030 lượng này có xu hướng giảm xuống khoảng 110 triệu tấn/năm. Nếu ước tính khoảng từ 15 đến 20% rơm rạ đốt sẽ là vấn đề gây ô nhiễm không khí lớn. Đặc biệt, là lượng bụi mịn trong không khí sẽ gia tăng rất nhiều. Ngoài ra, còn gây ảnh hưởng đến giao thông đường bộ, đường hàng không nếu đốt rơm, rạ gần các địa điểm giao thông”.

Ở góc độ khác, theo TS. Nguyễn Thị Trang Nhung, Viện Đào tạo và Nghiên cứu sức khoẻ trẻ em, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết: “Đối với việc đốt rơm, rạ lượng bụi mịn PM 2.5 và CO2. Đặc biệt là bụi mịn là bụi mà chúng ta không thể dùng khẩu trang bình thường để lọc, vì những bụi nhỏ bằng 1/32 sợi tóc sẽ đi sâu vào trong các năng và nó không tự thải trong quá trình hoạt động của cơ thể. Thứ hai là việc khí C02 các hiệu ứng nhà kính, chúng ta cũng biết các tác động của C02 gây ra biến đổi khí hậu cho toàn cầu, tác động đến người nông dân, tác động đến lượng vi chất, chất dinh dưỡng trong các loại cây trồng. Và khi chúng ta ăn những loại thực phẩm này sẽ không bảo đảm về dinh dưỡng và tác động xấu đến sức khoẻ con người”.

Đồng quan điểm này, theo PGS.TS. Đoàn Ngọc Hải, Viện trưởng viện Sức khoẻ nghề nghiệp và Môi trường, Bộ Y tế: “Thông thường, chúng ta suy nghĩ chỉ người tiếp xúc trực tiếp khi sản xuất thuốc và phun hoá chất bảo vệ thực vật, những người ăn thực phẩm còn tồn dư hoá chất bảo vệ thực vật mới nguy hại. Tuy nhiên, trên thực tế môi trường xung quanh chúng ta từ đất, nước, không khí,… đều có nguy cơ ô nhiễm từ việc sử dụng hoá chất bảo vệ thực vật không đúng cách. Chúng ta dùng liều lượng lớn, tần suất dày, nhiều chủng loại sẽ để lại nguy cơ về ô nhiễm môi trường và những người không sử dụng trực tiếp nhưng khi chúng ta trong môi trường đó đều có nguy cơ nhất định.

Giải pháp từ bờ ruộng

TS. Lương Hữu Thành, Viện Môi trường Nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng: Trong sản xuất nông nghiệp, chúng ta không phủ nhận vai trò của thuốc bảo vệ thực vật, nhờ có nó chúng ta phòng trừ dịch bệnh, tăng năng suất đối với cây trồng. Tuy nhiên, việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, mang lại những hệ luỵ xấu, gây độc hại cho người, gia súc gia cầm, ô nhiễm môi trường, cộng đồng xã hội, môi trường sinh vật,…

Nếu chúng ta ăn phải thực phẩm có tồn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, dần sẽ tích tụ những chất độc hại trong cơ thể, điều này có nguy cơ gây các bệnh về tim mạch, ung thư, hô hấp,… gây suy yếu bạch cầu, tạo điều kiện cho vi khuẩn có hại, gây bệnh cho con người. Do vậy, việc tập huấn cho người nông dân về việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, tái sử dụng các phụ phẩm nông nghiệp đặc biệt là rơm rạ khi chúng ta thu hoạch mùa là điều rất cấp thiết. Chúng ta làm các mô hình điểm để nông dân làm mẫu và khi người dân thấy hay, người ta sẽ đến tham quan, học trực tiếp về áp dụng góp phần bảo vệ môi trường, tăng chất dinh dưỡng hữu cơ cho đất.

TS. Lương Hữu Thành phân tích: Một thuận lợi là sản xuất nông nghiệp ở địa phương đang chuyển dịch theo hướng là người nông dân là người đầu tư nên tất cả các kỹ thuật tập trung vào đơn vị làm dịch vụ, ví dụ như Hợp tác xã. Và khi chúng ta quyết liệt giữa chính quyền và các đơn vị doanh nghiệp, người nông dân, doanh nghiệp thì sẽ quản lý việc đốt rơm rạ ngay tại bờ ruộng.

Và nếu chúng ta đưa việc quản lý đốt rơm, rạ cho các hợp tác xã và người nông dân chỉ trả thêm một khoản phí nhỏ liệu có được không. Đây cũng là hướng để chúng tôi giải quyết tình trạng này. Và ngay các cơ quan quản lý nhà nước cũng cần có giải pháp đồng bộ sẽ dễ hơn việc giao trách nhiệm cho từng người dân chịu trách nhiệm về việc đốt rơm, rạ ngoài đồng ruộng.

“Để sử dụng an toàn lượng thuốc bảo vệ thực vật không phải là câu chuyện mới, chúng ta đã làm rất nhiều nhưng vẫn luôn luôn cần đẩy mạnh tuyên truyền, cũng như vận động người nông dân tuân thủ các nguyên tắc trong việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Ví dụ như nguyên tắc “4 đúng” – đúng thuốc; đúng liều; đúng lúc  và đúng cách trong việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

Ở đây, chúng ta không chỉ tập huấn cho người nông dân làm thế nào để sử dụng an toàn thuốc bảo vệ thực vật mà nâng cao kiến thức cho người dân về quản lý các dịch bệnh hoa màu. Bổ sung thêm kiến thức cho người nông dân nhận diện các loại dịch bệnh trong nông nghiệp để có biện pháp ngăn ngừa đúng cách”, TS. Lương Hữu Thành nhấn mạnh.

Lượng bụi mịn PM 2.5 từ việc đốt rơm, rạ gây nguy hại cho môi trường và sức khoẻ người dân

Theo TS. Nguyễn Thị Trang Nhung: Về ô nhiễm không khí, một số tỉnh thành, ví dự như TP. Hà Nội đã ban hành một số quy định, chính sách là cấm để hạn chế việc người dân đốt rơm, rạ vào mùa thu hoạch.

Hệ thống truyền thông sức khoẻ cộng đồng đã tuyên truyền cho người dân biết tác hại của việc đốt rơm, rạ gây ô nhiễm không khí. Việc này gây ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân, đặc biệt trẻ em khi thu hoạch mùa, cũng là mùa của dịch bệnh. Việc đốt rơm, rạ, làm trầm trọng thêm khi mùa dịch bệnh đến.

Vấn đề sử dụng hoá chất bảo vệ thực vật, ở lĩnh vực y tế, người ta cũng khuyến cáo, hướng dẫn về cách, thời điểm, lượng phun, tập huấn thường xuyên cho người dân để hạn chế tiếp xúc với hoá chất. Bên cạnh việc tuyên truyền, cần ban hành các văn bản mang tính chất bắt buộc với người dân để thực hiện.

Ở góc độ ngành y tế, hiện nay với các quy định về đốt rơm, rạ, ô nhiễm thuốc bảo vệ thực vật là tương đối nhiều. Chúng ta có vai trò của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đối với các quy định liên quan đến loại thuốc, thời điểm, đặc điểm và các nguyên tắc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Đối với các sản phẩm tham gia dịch vụ thương mại hoặc xuất khẩu có sự tham giám sát cũng như quy định của Bộ Công thương. Đối với Bộ Y tế, đã có những quy định, ví dụ khuyến cáo đối với các nhà hàng ăn uống sử dụng các thực phẩm có nguồn gốc được chứng nhận của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn giám sát.

“Trên thực tế việc người dân bị ngộ độc các loại thực phẩm vẫn diễn ra, vẫn còn tình trạng “rau hai luống, lợn hai chuồng”. Và một trong sức ép chính là việc chúng ta nâng cao năng suất trên diện tích canh tác. Việc này, giới khoa học cần đưa ra các bằng chứng cụ thể, nếu chúng ta giảm được lượng thuốc bảo vệ thực vật thì lượng gia tăng kinh tế là bao nhiêu để người dân có lợi. Và khi người nông dân tham gia đóng góp bảo vệ sức khoẻ cộng đồng, môi trường thì người nông dân được lợi gì từ việc này. Đây là việc mà chúng ta cần cân nhắc”, TS. Nguyễn Thị Trang Nhung nhấn mạnh.

Minh Đức