Trồng lúa thảo dược: Hướng đi mới cho nông nghiệp Ninh Bình

Nhiều năm nay, du khách đến với Ninh Bình đã quen thuộc với hình ảnh "Sắc vàng Tam Cốc - Tràng An" mỗi độ lúa chín, một bức tranh thủy mặc sống động làm say đắm lòng người. Nhưng giờ đây, trên chính mảnh đất Cố đô lịch sử, một sắc màu mới đang được gieo trồng, sắc tím huyền diệu của những giống lúa thảo dược. Đây không chỉ là một sự thay đổi về cảnh quan, mà là khởi đầu cho một cuộc cách mạng trong tư duy sản xuất nông nghiệp, một hướng đi đột phá kết hợp giữa khoa học, giá trị dinh dưỡng và tiềm năng du lịch, hứa hẹn tạo ra một điểm nhấn mới cho vùng đất di sản.

Ninh Bình, với vị thế của một trung tâm du lịch lớn của cả nước, từ lâu đã xác định nông nghiệp là một trong ba trụ cột kinh tế chiến lược (nông nghiệp – du lịch dịch vụ - công nghiệp) giai đoạn 2021 - 2030. Tuy nhiên, định hướng phát triển không còn đi theo lối mòn của năng suất đơn thuần, mà chuyển sang một mô hình hiện đại hơn: nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, đa giá trị, ứng dụng công nghệ cao và gắn kết chặt chẽ với du lịch.

Tại phường Hoa Lư, trái tim của du lịch tỉnh Ninh Bình, bài toán này càng trở nên cấp thiết. Mặc dù sở hữu những tài nguyên văn hóa và thiên nhiên độc đáo, nhưng phần lớn diện tích nông nghiệp của phường vẫn là trồng lúa với hiệu quả kinh tế chưa cao. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để biến những cánh đồng lúa, luống  khoai, ngô… vốn chỉ mang giá trị lương thực, trở thành một sản phẩm kinh tế đa giá trị, một tài sản du lịch độc đáo, để người nông dân có thể làm giàu trên chính mảnh đất của mình, song hành cùng sự phát triển của ngành kinh tế mũi nhọn?

Lời giải đã dần hé mở qua Đề tài khoa học “Nghiên cứu phát triển, chế biến các giống lúa thảo dược dinh dưỡng cao theo chuỗi giá trị gắn với du lịch tại huyện Hoa Lư (cũ)” được Trung tâm Chuyển giao công nghệ và Khuyến nông (Viện Khoa học Nông nghiệp việt Nam) triển khai. Đây thực sự là một chiến lược bài bản, không chỉ nhằm thay thế những giống lúa kém hiệu quả, mà còn hướng tới việc xây dựng một thương hiệu nông sản hoàn toàn mới, mang tên "Gạo thảo dược Hoa Lư".

Khác với các loại gạo trắng thông thường, lúa thảo dược (hay còn gọi là gạo màu) đang là xu thế tiêu dùng trên toàn thế giới ở phân khúc lương thực chất lượng cao. Giá trị của chúng không nằm ở năng suất, mà ở hàm lượng dinh dưỡng và các hoạt chất sinh học quý giá ẩn chứa bên trong.

Theo bà Nguyễn Việt Hà, Trưởng phòng Nghiên cứu Ứng dụng và Phát triển công nghệ (Trung tâm Chuyển giao công nghệ và Khuyến nông) cho biết, các nghiên cứu khoa học trên thế giới và tại Việt Nam đã chỉ ra rằng, gạo màu, đặc biệt là các loại gạo đen, tím, rất giàu Anthocyanin - một chất chống ôxy hóa mạnh, có khả năng chống ung thư, bảo vệ thần kinh và tim mạch. Chúng còn chứa hàm lượng cao các axit béo không no như Omega 3, Omega 6, Omega 9, những dưỡng chất mà cơ thể không tự tổng hợp được, có tác dụng bổ máu, tốt cho tim mạch. Đặc biệt, không chỉ hạt gạo, mà ngay cả thân cây lúa thảo dược cũng có thể được tận dụng để chế biến thành trà thảo dược do chứa hàm lượng Omega cao.

Bên cạnh đó, các giống lúa này còn là một nguồn cung cấp dồi dào protein, chất xơ, và các vi khoáng chất thiết yếu như sắt, kẽm, canxi, cao hơn hẳn so với gạo trắng. Chính những giá trị "vàng" này đã biến lúa thảo dược từ một loại lương thực đơn thuần thành một loại thực phẩm chức năng, một dược liệu quý giá cho sức khỏe con người.

Để hiện thực hóa khát vọng, các nhà khoa học của Trung tâm đã bắt tay vào một hành trình nghiên cứu công phu. Đề tài đã tiến hành khảo nghiệm nhiều giống lúa thảo dược khác nhau qua hai vụ xuân và mùa năm 2022 tại các xã Ninh Mỹ và Ninh Hoà, huyện Hoa Lư (cũ) để tìm ra những giống ưu tú nhất.

Sau quá trình đánh giá khắt khe dựa trên các tiêu chí về sinh trưởng, khả năng chống chịu sâu, bệnh, năng suất và đặc biệt là chất lượng dinh dưỡng, hai giống lúa có kết quả vượt trội đó là giống Thảo cẩm 9 và ĐH9. Có thể nói, Thảo cẩm 9 và ĐH9 chính là những "hạt ngọc tím" mà đất và người Hoa Lư đang tìm kiếm, hội tụ đủ cả giá trị thương mại, giá trị dinh dưỡng và dược chất.

Khoa học là nền tảng, nhưng hiệu quả kinh tế mới là yếu tố quyết định sự bền vững và khả năng nhân rộng của mô hình. Và những con số từ các mô hình sản xuất thử nghiệm đã mang lại câu trả lời không thể thuyết phục hơn.

Trong vụ mùa năm 2023, tại xã Ninh Mỹ (cũ), mô hình trồng giống lúa ĐH9 cho lợi nhuận 38,33 triệu đồng/ha, cao hơn 14,1% so với giống lúa BC15 đối chứng. Tại xã Trường Yên, huyện Hoa Lư (cũ) giống lúa Thảo cẩm 9 cũng cho lợi nhuận cao hơn 10,0%. Sự chênh lệch này đến từ hai yếu tố chính: chi phí thuốc bảo vệ thực vật thấp hơn và đặc biệt là giá bán thóc cao hơn đáng kể (12.500 đồng/kg so với 10.500 đồng/kg của lúa thường).

Tiếp nối thành công, vụ xuân năm 2024, mô hình liên kết sản xuất tiếp tục khẳng định hiệu quả. Lợi nhuận từ hai giống lúa thảo dược cao hơn sản xuất đại trà từ 10,3% đến 13,7%. Những con số "biết nói" này đã tạo ra niềm tin vững chắc cho người nông dân, giúp họ mạnh dạn chuyển đổi từ những giống lúa kém hiệu quả sang một hướng đi mới đầy triển vọng.

Thành công của đề tài không chỉ dừng lại ở việc tìm ra giống lúa tốt và chứng minh hiệu quả kinh tế. Điểm đột phá lớn nhất chính là việc xây dựng thành công một mô hình liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị gắn với du lịch.

Là người trực tiếp theo dõi quá trình sinh trưởng, phát triển đến khi thu hoạch, bà Hà cho biết, hiện nay người dân Hoa Lư đã dần thay đổi tập quán sản xuất lúa truyền thống, kém hiệu quả sang sản xuất theo chuỗi liên kết giúp nâng cao giá trị sản phẩm qua chế biến. Các sản phẩm đa dạng như gạo lứt dinh dưỡng, bột gạo lứt, bánh đa gạo lứt đã được tạo ra. Đặc biệt, tất cả sản phẩm đều được gắn mã QR Code để truy xuất nguồn gốc, từ khâu ngâm ủ hạt giống, gieo cấy, chăm sóc cho đến khi thành phẩm đến tay người tiêu dùng. Điều này không chỉ đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường về sự minh bạch mà còn góp phần xây dựng thương hiệu một cách bền vững.

Đặc biệt, mô hình đã biến những cánh đồng lúa thảo dược thành một điểm nhấn du lịch mới. Sắc tím độc đáo của cây lúa tạo ra một tài nguyên cảnh quan mới lạ, bổ sung vào bức tranh "Sắc vàng Tam Cốc" truyền thống. Du khách giờ đây không chỉ ngắm cảnh, mà còn có thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động nông nghiệp như cấy lúa, gặt lúa, mang lại những trải nghiệm chân thực và sống động về văn hóa lúa nước của vùng đất Cố đô.

Hơn thế nữa, chuỗi giá trị còn được khép kín khi các sản phẩm gạo thảo dược được đưa vào thực đơn của các nhà hàng lớn trên tuyến du lịch như Thăng Long, Hằng Minh, Hoàng Long... Du khách sau khi trải nghiệm có thể thưởng thức các món ăn ngon, bổ dưỡng từ chính loại gạo đặc sản này và mua các sản phẩm đã được đóng gói đẹp mắt làm quà. Đây chính là cách tạo ra đa giá trị hóa cây lúa một cách trọn vẹn nhất, mang lại lợi ích kép cho cả nông dân và ngành du lịch.

Cũng theo bà Hà, những kết quả ban đầu đã khẳng định hướng đi của đề tài là hoàn toàn đúng đắn. Sự vào cuộc của các doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm, sự hưởng ứng của người nông dân và tiềm năng to lớn của thị trường cho thấy khả năng duy trì và nhân rộng mô hình cho các địa phương khác là rất khả quan...

Tuy nhiên, để thương hiệu "Gạo thảo dược Hoa Lư" thực sự cất cánh, vẫn còn nhiều việc phải làm. Đó là, cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể từ chính quyền địa phương để quy hoạch các vùng sản xuất tập trung, đồng bộ. Việc đầu tư vào công nghệ chế biến sâu để đa dạng hóa hơn nữa các sản phẩm (trà, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm) là vô cùng cần thiết. Song song đó, cần đẩy mạnh công tác quảng bá, giới thiệu sản phẩm trên các phương tiện truyền thông và đặc biệt là khai thác hiệu quả kênh bán hàng ngay tại các điểm du lịch sầm uất của Hoa Lư.

Có thể nói, dự án phát triển lúa thảo dược tại Hoa Lư không chỉ là một câu chuyện về nông nghiệp. Đó là câu chuyện về tầm nhìn, về sự đổi mới sáng tạo, về việc biến di sản thành tài sản và tài nguyên thành giá trị. Những cánh đồng "vàng tím" hôm nay chính là nền móng cho một nền nông nghiệp bền vững, một ngành du lịch trải nghiệm phong phú và một tương lai thịnh vượng hơn cho người dân trên mảnh đất Cố đô.