Tỉnh Thừa Thiên Huế: Khai thác có hiệu quả tài nguyên khoáng sản

Là tỉnh có nhiều tiềm năng về khai thác khoáng sản, lại phân bổ rải rác nhiều nơi nên công tác quản lý khai thác khoáng sản gặp nhiều khóa khăn. Tuy nhiên, với quyết tâm chính trị cao, đặc biệt là Sở Tài nguyên và Môi trường, nên thời gian qua, tỉnh Thừa Thiên Huế đã từng bước khai thác tài nguyên khoáng sản, phục vụ cho phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn, nhất là khoáng sản làm vật liệu san lấp cho các dự án trọng điểm quốc gia và địa phương,... Ông Lê Bá Phúc, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thừa Thiên Huế đã làm rõ các vấn đề trên với phóng viên Tạp chí Tài nguyên và Môi trường.

Ông Lê Bá Phúc, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thừa Thiên Huế

PV: Xin ông cho biết về tiềm năng khoáng sản trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế?

Ông Lê Bá Phúc:

Tỉnh Thừa Thiên Huế có một số loại khoáng sản nằm rải rác như: Đá vôi, đá granít, Kaolin,... phân bố ở các huyện vùng núi và gò đồi dùng làm vật liệu xây dựng, và một số nguồn nước khoáng nóng có thể sử dụng để uống và chữa bệnh (đáng chú ý nhất trong số này là ba điểm Thanh Tân, Mỹ An và A Roàng).

Khoáng sản có tiềm năng lớn nhất của tỉnh Thừa Thiên Huế là sa khoáng titan, khoáng chất công nghiệp kaolin, cát thuỷ tinh, than bùn, vàng và vật liệu xây dựng, đất san lấp. Khoáng sản có giá trị kinh tế lớn nhất và giàu tiềm năng là khoáng chất công nghiệp, trong đó quan trọng nhất là nguyên liệu cát trắng nguyên liệu thủy tinh, gốm sứ,...

Ngoài các khoáng sản, khoáng chất công nghiệp nêu trên, Thừa Thiên Huế còn có than bùn, quặng sắt, vàng, khoáng sản thiếc và wolfram, đá ốp lát, quặng pyrit.

Nhìn chung, Thừa Thiên Huế có nhiều tài nguyên khoáng sản, nhưng trữ lượng không lớn. Hiện tại, đã khai thác, nhưng chưa được tập trung đầu tư lớn trong khai thác chế biến để có giá trị kinh tế cao hợp lý phục vụ cho lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường.

PV: Ông đánh giá như thế nào về công tác quản lý tài nguyên khoáng sản trên địa bàn tỉnh trong 03 năm trở lại đây?

Ông Lê Bá Phúc:

Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về tài nguyên khoáng sản, đảm bảo việc thực thi nghiêm minh các quy định của pháp luật về khoáng sản trên địa bàn tỉnh và thực hiện tốt Chỉ thị số 38/CT-TTg ngày 29/9/2020 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng và xuất khẩu khoáng sản; Chỉ thị số 07/CT-UBND ngày 11/5/2023 của Chủ tịch UBND tỉnh về tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động khai thác, vận chuyển cát, sỏi lòng sông, bãi bồi trái phép trên địa bàn tỉnh; Quyết định số 61/2017/QĐ-UBND ngày 11/8/2017 của UBND tỉnh ban hành Quy định về việc quản lý và bảo vệ tài nguyên khoáng sản, Sở Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp với các Sở, ban ngành, địa phương tăng cường tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật về khoáng sản để tạo sự chuyển biến cơ bản về nhận thức và hành động đối với công tác bảo vệ khoáng sản chưa khai thác. Tăng cường và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và của toàn cộng đồng xã hội trong quản lý, sử dụng, tạo các nguồn lực phát triển trong lĩnh vực tài nguyên khoáng sản.

Đồng thời, với việc ban hành quy định đẩy mạnh công tác quản lý thì việc cấp phép khai thác khoáng sản đã triển khai theo hướng công khai, minh bạch bằng nhiều lần tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Thực hiện nghiêm túc việc kiểm tra, yêu cầu doanh nghiệp khai thác khoáng sản hoàn thành việc thuê đất khai thác khoáng sản, hoàn thiện các hạng mục bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản…

Về các cơ sở quản lý việc khai thác khoáng sản, đầu tiên phải nói đến tinh thần tự giác của mỗi doanh nghiệp trong việc chấp hành pháp luật, tiếp đó là công tác giám sát của các cấp, ngành nhất là lực lượng tại chỗ (địa phương). Việc phát hiện vi phạm cũng từ nhiều nguồn thông tin khác nhau: các loại báo cáo, thông tin từ báo chí, người dân…; từ công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ, đột xuất…. Bên cạnh đó, các chế tài pháp luật để hạn chế, răn đe, ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm của các doanh nghiệp. Hiện nay, mức phạt tiền về vi phạm hành chính trong lĩnh vực khoáng sản không nhỏ; ngoài ra tùy tính chất mức độ vi phạm pháp nhân thương mại, cá nhân còn bị xử lý hình sự theo Điều 227 Bộ Luật hình sự 2015, sửa đổi 2017.

Đối với các vi phạm liên quan đến hành vi vi phạm về thủ tục hành chính, do cơ quan cấp phép hoặc tham mưu cấp phép chịu trách nhiệm theo dõi, xử lý; đối với các hành vi khai thác khoáng sản trái phép, khoáng sản đi kèm chưa được cấp phép do chính quyền địa phương thực hiện giám sát xử lý hoặc báo cáo cấp trên xử lý theo quy định tại Điều 18 Luật Khoáng sản năm 2010.

Tuy nhiên, việc xử lý vi phạm còn xem xét đến nhiều yếu tố khách quan khác như vướng mắc, bất cập từ quy định của pháp luật hoặc tác động lớn đến an sinh xã hội. Ví dụ như việc đình chỉ hoạt động của các mỏ khoáng sản được cấp để cung cấp vật liệu cho công tác thi công các dự án đầu tư công.

PV: Công tác bảo vệ khoáng sản chưa khai thác đã được Sở quan tâm thực hiện như thế nào thưa ông?

Ông Lê Bá Phúc:

Hiện nay, phương án bảo vệ, khai thác, sử dụng, tài nguyên trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã tích hợp vào Quy hoạch tỉnh Thừa Thiên Huế thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 1745/QĐ-TTg ngày 30/12/2023. Trong thời gian tới, Sở sẽ phối hợp với các Sở, ban, ngành triển khai thực hiện Phương án bảo vệ, khai thác, sử dụng tài nguyên trên địa bàn tỉnh có hiệu quả và đúng quy định.

Đồng thời, tiếp tục duy trì phản ánh hoạt động khai thác khoáng sản trái phép thông qua phương tiện thông tin đại chúng, trong đó có thông tin khai thác khoáng sản trái phép công khai phản hồi thông tin báo chí để tăng cường vai trò của báo chí trong công tác bảo vệ tài nguyên khoáng sản chưa khai thác cũng như tăng mức xử phạt hành chính đối với hành vi khai thác khoáng sản trái phép, khai thác khoáng sản gây tổn thất, khai thác vượt quá công suất.

Qua công tác thanh tra, kiểm tra, trong năm 2023 và 10 tháng đầu năm 2024 đã phát hiện 47 doanh nghiệp, với tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính hơn 2,5 tỷ đồng và và áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc nộp lại số lợi 1.208.253.357 đồng.

PV: Vậy, bên cạnh những mặt thuận lợi đã làm, công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên khoáng sản hiện nay tại tỉnh Thừa Thiên Huế có những vấn đề gì cần khắc phục thưa ông?

Ông Lê Bá Phúc:

Bên cạnh những thuận lợi đã nêu trên, công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên khoáng sản hiện nay có một số nội dung cần khắc phục như việc quy định còn chồng chéo trong các Luật và văn bản quy phạm pháp luật, đơn cử như:

“Quy định về bổ nhiệm giám đốc điều hành mỏ”.

Theo quy tại điểm đ khoản 2 Điều 62 Luật Khoáng sản 2010 thì Giám đốc điều hành mỏ phải đảm bảo yêu cầu theo quy định (trong đó có nội dung “Giám đốc điều hành khai thác lộ thiên phải là kỹ sư khai thác mỏ có thời gian trực tiếp khai thác tại mỏ lộ thiên ít nhất là 03 năm; trường hợp là kỹ sư địa chất thăm dò phải được đào tạo, bồi dưỡng về kỹ thuật khai thác mỏ và có thời gian trực tiếp khai thác khoáng sản tại mỏ lộ thiên ít nhất là 05 năm”).

Thực tế đối với các mỏ đất san lấp trên địa bàn tỉnh rất ít mỏ có giám đốc điều hành mỏ đảm bảo yêu cầu theo quy định tại điểm đ khoản 2 Điều 62 Luật Khoáng sản mà một phần đạt yêu cầu theo điểm b khoản 3 Điều 8 Nghị định số 158/2016/NĐ-CP của Chính phủ (theo điểm b khoản 3 Điều 8 Nghị định số 158/2016/NĐ-CP của Chính phủ quy định “Bằng tốt nghiệp đại học hoặc tương đương thuộc chuyên ngành kỹ thuật mỏ, xây dựng mỏ, kỹ thuật địa chất đối với mỏ khai thác bằng phương pháp lộ thiên”).

“Về việc lắp đặt trạm cân và camera giám sát để giám sát sản lượng khoáng sản khai thác thực tế”.

Theo quy định tại Điều 42, Nghị định số 158/2016/NĐ-CP ngày 29/11/2016 của Chính phủ, việc xác định sản lượng khoáng sản khai thác thực tế thực hiện trên cơ sở các thông tin, số liệu của sổ sách, chứng từ, tài liệu quy định; tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản, trừ hộ kinh doanh phải lắp đặt trạm cân tại vị trí đưa khoáng sản nguyên khai ra khỏi khu vực khai thác; lắp đặt camera giám sát tại các kho chứa để lưu trữ thông tin, số liệu liên quan.

Tuy nhiên, theo đánh giá thực tế việc lắp đặt trạm cân và camera còn một số hạn chế khó khăn là đa phần các mỏ khoáng sản (trong đó có các mỏ đất làm vật liệu san lấp) được quy hoạch phân bố tại các khu vực xa dân cư, vùng đồi núi, không có hạ tầng điện lưới và hệ thống internet,…

Trong khi muốn lắp đặt trạm cân cần phải có hệ thống điện 3 pha mới vận hành được. Ngoài ra, đối với đất làm vật liệu san lấp thì sử dụng đơn vị tính là mét khối nên việc thống kê, kiểm kê qua sổ sách và bản đồ hiện trạng cũng như chứng từ hóa đơn có thể đánh giá và giám sát sản lượng khoáng sản khai thác thực tế phù hợp quy định.

Ngoài bất cập nêu trên, đối với mỏ đất có thể có nhiều đường ra vào khai thác (không như các mỏ đá chỉ có 1 đường, nên chỉ cần có camera giám sát việc có cân hay không và các xe có đi qua trạm cân hay không phụ thuộc lớn vào tính trung thực của doanh nghiệp.

Vì vậy, việc cân để thống kê sản lượng đất thiếu tính ý nghĩa, nhưng lại làm phát sinh chi phí doanh nghiệp dẫn đến tăng chi phí nguyên vật liệu tại địa phương vào các dự án, đội vốn đầu tư, giảm tính cạnh tranh của doanh nghiệp địa phương.

PV: Được biết, rất nhiều các dự án trọng điểm của quốc gia và của tỉnh đang triển khai tại địa phương. Vậy, khoáng sản làm vật liệu san lấp có đáp ứng nhu cầu thưa ông?

Ông Lê Bá Phúc:

Thực hiện Nghị quyết số 54-NQ/TW của Bộ Chính trị để hướng đến xây dựng Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, Sở Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp các cơ quan liên quan tiến hành rà soát nhu cầu vật liệu xây dựng trong thời gian tới. Qua đó, trên địa bàn tỉnh đang và sẽ triển khai nhiều dự án trọng điểm như Đường sắt cao tốc Bắc Nam đi qua địa bàn tỉnh; Đường cao tốc La Sơn – Túy Loan (giai đoạn II mở rộng), dự án Đường vành đai 3; dự án Tuyến đường bộ ven biển qua tỉnh Thừa Thiên Huế và cầu qua cửa Thuận An Dự án đường Tố Hữu nối dài đi sân bay Phú Bài, các dự án đang triển khai trên địa bàn Khu Kinh tế Chân Mây – Lăng Cô và các dự án hạ tầng kỹ thuật dân cư thương mại,… là các dự án có nhu cầu đất làm vật liệu san lấp khoảng hơn 35 triệu m³ trong giai đoạn 2021-2025.

Theo Quy hoạch khoáng sản thuộc thẩm quyền của UBND tỉnh đã được tích hợp vào Quy hoạch tỉnh Thừa Thiên Huế thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1745/QĐ-TTg ngày 30/12/2023, khoáng sản đất làm vật liệu san lấp có tổng cộng 41 khu vực quy hoạch thăm dò, khai thác đất làm vật liệu san lấp với diện tích hơn 860 ha; trữ lượng tài nguyên dự báo hơn 61 triệu m³. Ngoài ra, để đảm bảo nguồn vật liệu xây dựng trong thời gian tới, UBND tỉnh đã cân đối chỉ tiêu sử dụng đất đến năm 2030 theo nhu cầu sử dụng cho hoạt động khoáng sản từng đơn vị hành chính cấp huyện với 185 khu vực trong đó bổ sung thêm 87 khu vực và diện tích dự kiến là 900 ha trong giai đoạn từ nay đến năm 2031.

Qua đánh giá hiện trạng trữ lượng đất làm vật liệu san lấp các mỏ đang còn hoạt động và khả năng cấp phép khai thác các khu vực nằm trong quy hoạch thì khả năng cung ứng đất làm vật liệu san lấp các mỏ hoạt động đã được cấp phép khai thác tại các địa bàn huyện Phong Điền, thị xã Hương Trà, thành phố Huế, thị xã Hương Thủy, huyện Phú Lộc và Khu kinh tế Chân Mây Lăng Cô để phục vụ các công trình trọng điểm với tổng trữ lượng là 22,8 triệu m³ và công suất 4 triệu m³/năm.

Đồng thời, ngoài các mỏ đang hoạt động thì qua 05 đợt đấu giá quyền khai thác khoáng sản năm 2020, năm 2022 và năm 2023 đang hoàn chỉnh hồ sơ để được cấp phép theo quy định như nêu trên thì tổng trữ lượng đất san lấp sau khi cấp phép các mỏ trên và các mỏ đang hoạt động là 60 triệu m³.

Dự kiến trong thời gian tới, Sở sẽ tham mưu UBND tỉnh tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản cho các khu vực mỏ nằm trong Quy hoạch để bổ sung thêm nguồn vật liệu trong thời gian tới.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

Nhất Nam - Đỗ Hùng